به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، چهارمین سمینار «بررسی مسایل مطبوعات ایران؛ چالش‌ها و چشم اندازها» كه روز گذشته آغاز شده است، امروز چهارشنبه(3 خرداد) با برگزاری میزگردی با عنوان «مدیریت و مالکیت در رسانه» با حضور امیر محبیان، حسام‌الدین آشنا، بیژن مقدم، مهدی منتظرقائم و پدرام پاک‌آیین در سالن «مولانا» مرکز همایش‌های بین‌‌المللی صدا و سیما ادامه یافت.

محبیان، سردبیر روزنامه رسالت با اشاره به فراز و نشیب‌های صدور مجوز نشریه در ایران گفت: بعد از گذشت بیش از 100 سال همچنان جای این پرسش وجود دارد که چرا 18 سال طول کشید تا میرزا صالح شیرازی توانست مجوز نشریه کاغذ اخبار را بگیرد.

وی افزود: نخستین مواجهه اصحاب حکومت با درخواست‌های روزنامه‌نگاران بسیار جالب و در عین حال قابل تامل است؛ زمانی که تعدادی روزنامه‌نگار از ناصرالدین شاه خواستند تا برای آن‌ها مجوز راه‌اندازی کلوپ صادر کند، ناصرالدین شاه در نامه‌ای به آن‌ها نوشت: جوانان معقول بسیار بسیار غلط کرده‌اند که چنین درخواستی دارند. اگر چنین کاری بکنند پدرشان را آتش خواهم زد!

وي افزود:‌ البته شاید ناصرالدین شاه هم برای خودش منطقی داشت که این‌گونه به درخواست روزنامه‌نگاران جواب داد. به نظر من این مساله باید در دانشگاه‌ها و مراکز آکادمیک بررسی شود. ناصرالدین شاه معتقد بود دادن آزادی به مردم نادان و بی‌سواد، دادن عنان شهر در دست زنگی مست است. 

حسام‌الدین آشنا، استاد رشته مدیریت رسانه در دانشگاه امام صادق(ع) نيز به بررسی روند تاسیس این رشته در ایران پرداخت و این پرسش را مطرح کرد که باید پس از چندین سال از ایجاد این رشته از خود بپرسیم که آیا تاسیس آن حاصل پیوند و تعامل بیمه و دانشکده‌های مدیریت و دانشکده‌های ارتباطات بوده است یا خیر.

وی افزود: ‌البته این رشته در سطح جهان هم جوان است و عمر ژورنال بین‌المللی مدیریت رسانه تنها 14 سال است.

آشنا با بیان این‌که تولید، اقتصاد، سرمایه گذاری، بازاریابی، توزیع و اخلاق محورهای اصلی دروس رشته مدیریت رسانه در ایران هستند، گفت: همچنان این نگرانی وجود دارد که آیا رشته مدیریت رسانه از رشته مدیریت گرفته شده یا ارتباطات و این‌که چه پیوندی میان این دو وجود دارد.

وی همچنین از این‌که به گفته او درس «ویراستاری و مدیریت اخبار» در برخی از دانشکده‌ها عملاً به درس ویراستاری و زبان فارسی تبدیل شده، انتقاد کرد و گفت: ‌این در حالی است که کار «ادیتور» در رسانه، نه ویرایش املایی محتوا بلکه مدیریت خبری است. 

مقدم، مدیرمسوول روزنامه جام جم نيز در بخش ديگري از اين نشست با بيان اين‌كه فاصله زیادی میان تئوری‌هایی که در مراکز علمی در زمینه روزنامه‌نگاری تدریس می‌شود، با آنچه در عمل در حوزه مطبوعات روی می‌دهد وجود دارد، افزود: متاسفانه تا این لحظه هم راهی برای برطرف شدن این فاصله ايجاد نشده است.

وی ادامه داد: نگاهی به آمار مربوط به اشتغال فارغ‌التحصیلان رشته‌های روزنامه‌نگاری در ایران نشان می‌دهد تنها 4 تا 5 درصد آن‌ها در مطبوعات مشغول به فعالیتند و این آمار، بسیار نگران‌کننده است.

مدیرمسوول روزنامه جام جم از مطبوعات اجاره‌ای در ایران سخن گفت و افزود: تا همین چند سال قبل کسانی که سرمایه‌ای داشتند و مجوز نشریه می‌گرفتند آن را برای مدتی به اهالی رسانه اجاره می‌دادند و این به معضلی براي با مطبوعات ما تبدیل شده بود. 

وي از آشنا نبودن بسیاری از مدیران رسانه‌ای خط میانی  با مباحث مدیریتی به عنوان يكي از آسیب‌های مطبوعات در ایران ياد کرد و گفت: گاهی وقت‌ها یک مدیرمسوول برای پیدا کردن دبیر سرویس شش ماه می‌گردد و در نهایت هم کسی را انتخاب می‌کند که البته به حیطه کاری خود آشنایی مطلوبی دارد اما حتی نمی‌تواند 5 نفر را مدیریت کند و از ابتدایی‌ترین اصول مدیریت نیروی انسانی بی‌اطلاع است.

مقدم معدل وضعیت مطبوعاتی ایران را نامطلوب دانست و با اشاره به وابستگی بسیاری از مطبوعات به یارانه دولتی گفت: اقتصاد مطبوعات از ابتدا با کمک‌های دولت گره خورده و این مساله اكنون بیشتر نمود یافته است. 

وي از نامطلوب شدن وضعیت مطبوعات بعد از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها انتقاد کرد و گفت: در میان همه بخش‌های جامعه از بخش کشاورزی گرفته تا بخش صنعتی تنها بخشی که سهمش از یارانه‌ها مشخص نشد مطبوعات بود. من معتقدم که سهم مطبوعات از یارانه‌ها حتی کمتر از زمان اجرای این طرح شده است.

منتظرقائم استاد علوم ارتباطات اجتماعی در دانشگاه تهران بحث مالکیت رسانه‌ها را بحثی سهل و ممتنع دانست و گفت: بحث مالکیت رسانه‌ها ابعاد حقوقی و فلسفی زیادی دارد و تا تمام این ابعاد مشخص و تبیین نشود مسایل و مشکلات حوزه رسانه تقریباً لاینحل باقی خواهد ماند.

وی با اشاره به مدل دولتی، خصوصی و عمومی در زمینه مالکیت رسانه‌ها گفت: مدل دولتی آسیب‌زاترین مدل در مالکیت رسانه‌ای است؛ حکومت‌ها هر قدر هم دموکراتیک باشند به هر حال نمی‌توانند خود ملت باشند. 

این استاد گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران استقلال کار تحریریه و حقوق صنفی شاغلان رسانه را نیمه گمشده بحث مالکیت در رسانه‌ها دانست.

در بخش پاياني اين نشست نيز پاک‌آیین، مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نقش حاکمیتی وزارت ارشاد را در عرصه مدیریت رسانه سیاست‌گذاری و نظارت توامان دانست و گفت: دانش ارتباطات به هر حال همانند بسیاری از رشته‌های علوم انسانی وارداتی است و به نظر می‌رسد که نیاز به یک پی‌ریزی بومی دارد.

وي اضافه كرد: اگر غیر از این باشد و وضعیت آموزش به همین منوال ادامه یابد فاصله ایده‌ و عمل در عرصه روزنامه‌نگاری بیش از پیش خواهد شد. 

در نشست دوم نيز موضوع «چالش‌ها و چشم‌اندازهاي روزنامه‌نگاري حرفه‌اي در ايران» با حضور كاظم معتمدنژاد، محمدمهدي فرقاني، يونس شكرخواه، فريدون صديقي، پدرام پاك‌آيين و محمد جعفر محمدزاده به گفت‌وگو گذاشته شد.

در ابتداي اين نشست نيز فرقاني با اشاره به مشكلات متعدد در حوزه روزنامه‌نگاري و تاثير آن بر اين حرفه گفت: تعداد روزنامه‌ها در شرايط استبدادي، مشكلات موجود در آموزش روزنامه‌نگاري و ... از ابتداي ورود اين حرفه به ايران موجب شده تا ما هيچگاه روزنامه‌نگاري حرفه‌اي در ايران نداشته باشيم.

وي ادامه داد: آموزش تخصصي به روزنامه‌گاران، استقلال حرفه‌اي، امنيت شغلي و استقلال اقتصادي از اركان اصلي روزنامه‌نگاري حرفه‌اي است و اگرچه قوانين و مقرراتي بر اين حرفه حاكم است اما نبايد موجب شود كه آزادي روزنامه‌نگار در بيان مطالب محدود شود.

معتمدنژاد نيز در ادامه اين نشست ضمن اشاره به سير تاريخي روزنامه‌نگاري در اروپا گفت: ما 230 سال پيش در شرايطي روزنامه‌نگاري را در ايران به صورت حكومتي پذيرفتيم كه اروپا سال‌ها پيش از آن، نوع استبدادي آن را پذيرفته و دوره مختلف آن را سپري كرده بود. 

وي ادامه داد: روزنامه‌ها در ابتدا در اروپا در شرايط استبدادي آغاز به كار كردند تا همزمان با انقلاب كبير فرانسه در ماده 11 حقوق بشر تعريفي از آزادي مطبوعات ارايه شد و اكنون نيز در قانون اساسي فرانسه موجود است. در اين دوره بود كه آزادي در مطبوعات برقرار شد.

اين استاد ارتباطات با اشاره به روزنامه‌نگاري تجاري در اروپا گفت: در دهه 4 قرن 19 با ورود آگهي‌ها به روزنامه‌ها، مطبوعات ماهيت انقلابي خود را از دست دادند و تجاري شدند. 

معتمدنژاد با اشاره به تصویب نخستین قانون مطبوعات در ایران و تاثیر آن بر فعالیت‌های این حرفه گفت: نخستین قانون مطبوعات در ایران در 18 بهمن 1256 به تصویب رسید و از این زمان تا سقوط رضاخان آزادی نسبی مطبوعات با توجه به محدودیت‌های این قانون تداوم داشت. از سقوط حکومت رضاخان تا کودتای 28 مرداد 1332 ما شاهد یک دوره بسیار خوب از فعالیت مطبوعاتی به جهت آزادی بیان بوده‌ایم اما از این دوره تا وقوع انقلاب 57 فضای خفقان بر مطبوعات ما حاکم بود.

پدر علم ارتباطات ایران تاکید کرد: با وقوع انقلاب در بهمن 57 ما شاهد بهار آزادی مطبوعات بودیم. اما به جرات می‌توان گفت که در طول 175 سال اخیر هیچ گاه امکان ایجاد شرایط روزنامه‌نگاری حرفه‌ای را پیدا نکرده‌ایم.

معتمدنژاد با اشاره به تدوین 4 آیین‌نامه و قانون برای اجرا در فضای مطبوعاتی کشور به عنوان قانون گفت: متاسفانه هیچ یک از این 4 آیین‌نامه و مجموعه مقررات که همگی هم توسط استادان رشته روزنامه‌نگاری تدوین شده‌اند به مرحله اجرا در نیامده‌اند و همچنان مطبوعات ما از فقدان یک قانون منسجم در این زمینه رنج می‌برند. 

فريدون صديقي، پيشكسوت روزنامه‌نگاري نيز در بخش ديگري از اين نشست گفت: در گذشته ورود به روزنامه‌نگاري سخت بود در حالي‌كه اكنون ورود به روزنامه بسيار آسان شده است.

صدیقی گفت: یادم هست در روزنامه کیهان، آقای فرقانی که تخصص یگانه‌اش گزارش‌نویسی است، 6 ماه حتی صندلی هم نداشت که روی آن بنشیند و مطالبش را بنویسد!

وی همچنین با اشاره به کثرت فارغ‌التحصیلان رشته روزنامه‌نگاری در ایران گفت: انبوهی مدرک به دستان روزنامه‌نگاری و کسانی که در این حوزه درس می‌خوانند، الزاماً به معنی آن نیست که روزنامه‌نگار حرفه‌ای شوند یا باشند. حرفه‌ای بودن برای ما آدابی داشته و دارد.

این روزنامه‌نگار پیشکسوت تاکید کرد: درست است که روزنامه‌نگار حرفه‌ای باید به ارزش‌ها، اخلاق عمومی، مصالح و منافع ملی و زندگی خصوصی مردم و از این قبیل مسايل پایبند باشد ولی آیا باید فقط روزنامه‌نگار به این قیود و تعهدات پایبند باشد؟ اگر در خیابان چاله‌ای کنده شده و شهروندی در آن می‌افتد و پایش می‌شکند، چرا کسی پاسخگو نیست؟

وي ادامه داد: تنها نبايد براي روزنامه‌نگار وظايفي قايل شد و بايد وظايفي كه در مقابل خبرنگاران نيز وجود دارد تبيين شود و بخشي از اين وظيفه به جامعه بر مي‌گردد.

وي تاكيد كرد: تازماني كه در نظام آموزشي ما مطالعه جايگاه خود را پيدا نكند و كتابخانه جايگاه نداشته باشد وضعيت ما در روزنامه‌نگاري  به همين شكل است. وقتي شمارگان كتاب ما بين 500 تا هزار نسخه است يعني كتابي نوشته نشده و معني نهايي اين است كه نويسنده‌اي خلق نشده است. 

اين پيشكسوت روزنامه‌نگاري اضافه كرد: ما 4 ميليون دانشجو داريم و همين تعداد هم كتاب و روزنامه نمي‌خوانند و اين به اين علت است كه روزنامه و كتاب خوب نداريم.

وي با بيان اين كه براي حرفه‌اي شدن روزنامه‌نگاري، روزنامه بايد حرفه‌اي شود افزود: بايد نظام آموزشي چاره‌جويي كند و كتاب و روزنامه به سبد هزينه‌ها اضافه شود.

در بخش‌هاي ديگري از اين نشست نيز يونس شكرخواه و محمد زاده  سخناني را درباره تعريف روزنامه‌نگار حرفه‌اي ارايه كردند.

اين سمينار امروز با برگزاري اين نشست به كار خود پايان داد.