به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) به نقل از ستاد خبری سراي اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب، نشست «آسيب‌شناسي پروژه‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتالي در ايران» ساعت 14 پنجشنبه 21 ارديبهشت ماه 1391با حضور يعقوب نوروزي، ميترا صميعي، محسن‌ حاجي زين‌العابديني و مهدي علي‌پور حافظي، در سراي كارنامه نشر برگزار شد.

عليپور حافظي با اشاره به تاريخچه‌اي از مطرح شدن بحث كتابخانه‌هاي ديجيتالي، گفت: ورود كتابخانه‌هاي ديجيتالي به ايران سابقه‌اي نزديك به 15 سال دارد و تاكنون پروژه‌هاي مستقل و بسياري در اين حوزه انجام شده اند. همچنين در پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات يك گروه پژوهشي از استادان دانشگاهي به منظور تحقيق درباره كتابخانه‌هاي ديجيتال تشكيل شده است.

وي ادامه داد: متاسفانه در اين حوزه پروژه‌هاي موفق و مطرح نداريم و استادان كافي نيز براي پژوهش در اين عرصه وجود ندارند و از سوي ديگر متولي وجود ندارد كه پروژه‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتالي را مديريت كند. كتابداران نيز در حوزه پروژه‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتالي با مشكل مواجه اند و فناوري‌هاي لازم نيز در اين باره وجود ندارند.

نوروزي بحث مطالعات نظري، تفكيك بين كتابخانه‌هاي ديجيتالي و ساير رشته‌ها، پياده‌سازي پروژه‌هاي نرم‌افزاري و پشتيباني از آنها را از جمله مشكلات موجود در اين حوزه عنوان كرد و افزود: ما درباره كتابخانه‌هاي ديجيتالي مطالعات نظري ساماندهي شده نداريم و افراد بيشتر براساس علايق شخصي خود در اين بخش كار مي‌كنند.

عضو هيأت علمي دانشگاه قم اضافه كرد: از سويي در جامعه كتابداري نيز درباره اين موضوع باورپذيري وجود ندارد بلكه هنوز كتابداران نمي‌دانند كه آيا اين موضوع مرتبط به حيطه كاري آنها هست يا خير؟ از سوي ديگر حتي اگر خود كتابداران متولي اين حوزه باشند باز هم مباحثي چون حق مؤلف در مباحث درسي كتابداري جايي ندارد به‌رغم اينكه اين موضوع يكي از اركان اساسي كتابخانه‌هاي ديجيتالي است.

زين‌العابديني در بخش ديگري از اين نشست با بيان اين‌كه در كتابخانه‌هاي ديجيتالي به لحاظ مباحث نظري وضعيت بدي نداريم اضافه كرد: كتاب، پايان‌نامه، پروژه‌هاي مطالعاتي و ... بسياري در اين باره انجام شده و مسأله پياده‌سازي هم صورت گرفته است، اما متأسفانه فعاليت‌هاي انجام شده پراكنده اند و متولي‌اي مي‌خواهد كه اين فعاليت‌ها را سازماندهي كند. در ايران بحث كنسرسيوم محتواي ملي با مشكلات فراواني مواجه بوده است و اقدامات اين چنيني خروجي ندارد.

وي ادامه داد: هركسي هر كاري انجام مي‌دهد نام آن را كتابخانه ديجيتال مي‌گذارد و اين به دليل نبود مصاديق علمي و استانداردهاي لازم براي اين موضوع است. همچنين مالكيت معنوي براي كتاب‌هاي فارسي نداريم و نمي‌توانيم از اين منابع در كتابخانه‌هاي ديجيتالي استفاده كنيم.

اين كارشناس نرم‌افزارهاي كتابخانه‌اي ديجيتالي تصريح كرد: كاربران كتابخانه ديجيتال نيز بايد پيشرفته و هوشمند باشند تا روش استفاده از اين نرم‌افزارها را بدانند. وقتي ما بحث عملي و نظري صحيحي درباره كتابخانه‌هاي ديجيتالي نداريم، طبيعي است كه كتابخانه ديجيتال استاندارد هم نداشته باشيم.

زين‌العابديني درباره وضعيت نرم‌افزارهاي كتابخانه ديجيتالي نيز گفت: وضعيت اين نرم‌افزارها دوگانه است و برخي از آنها براي بازيابي اطلاعات عملكرد خوبي دارند اما در حوزه خدمات به كاربر و بازيابي محتواي ديجيتالي با مشكل مواجه اند.

صميعي عضو هيأت علمي كتابخانه ملي در بخش ديگري از اين نشست گفت: تب كتابخانه ديجيتالي از سال 79 تا 80 در كتابخانه ملي آغاز شد و ما خيلي وقت پيش کار روی كتابخانه ديجيتال را شروع كرديم اما بايد تأكيد كنم كه ما هيچ كتابخانه ديجيتال استاندارد نداريم و ادعايي كه مراكزي چون كتابخانه ملي، كتابخانه مجلس، كتابخانه آستان قدس و ... درباره تأسيس كتابخانه ديجيتال دارند درست نيست چون هيچ يك از اين نرم‌افزارها امكان بازيابي اطلاعات، مديريت آن، حفاظت و امنيت و غيره را ندارند.

وي ادامه داد: ما حتي زيرساخت‌هاي لازم را براي انجام اين طرح  نداريم. شركت‌هاي نرم‌‌افزاري و سازمان‌هاي مختلف كه ادعا مي‌كنند كتابخانه ديجيتالي درست كرده‌اند تنها رشد قارچ‌گونه داشته‌اند.

صميعي تصريح كرد: مجموعه‌سازي اين نرم‌افزارها يكي ديگر از مشكلات ماست ما فقط روبه اسكن منابع آورديم به طور مثال يك ميليون نسخه خطي در كتابخانه ملي اسكن شدند اما 4 هزار نسخه آن مفقود شدند چون بحث فراداده، پردازش و امكان بازيابي در آن انديشيده نشده بود. بحث امنيت و حفاظت اين اطلاعات نيز در نرم‌افزار وجود نداشت.

اين كارشناس كتابخانه ديجيتالي اضافه كرد: ما هنوز در سازماندهي منابع كتابي مشكل داريم پس چگونه مي‌توانيم وارد مباحث كتابخانه ديجيتال شويم؟! مديران نيز در سازمان‌ها در حال تغييرند و تنها مي‌توان با فرهنگ‌سازي و آموزش گامي در اين زمينه برداشت.

عضو هيأت علمي كتابخانه ملي با ارايه تجربيات كشورهاي گوناگون در اين باره افزود: كتابخانه كنگره آمريكا از 1990 تا 1994 و پيش از آن، مطالعه درباره اين پروژه را آغاز كرد و پس از آنكه آن را در قالب پروژه امريكن مموري تعريف كرد، آن را به مدت 4 سال در مدارس و كتابخانه‌ها اجرا و به تدريج آن را اصلاح كرد.

وي ادامه داد: كتابخانه ملي استراليا نيز از سال 2000 آغاز به انجام اين كار كرد و 400 شي ديجيتال به تدريج به اين كتابخانه اضافه شدند. اين در حالي است كه ما سالي 8 هزار شي را ديجيتال مي‌كنيم و به انبار مي‌ريزيم و فكر مي‌كنيم كه كتابخانه ديجيتال داريم!

وي تصريح كرد: ما در كشورهاي در حال توسعه بيهوده شروع به كار مي‌كنيم؛ وقتي پايه‌ها محكم نباشند نمي‌توان كار را ادامه داد.

عليپور حافظي نيز در ادامه افزود: خود ما نيز در اجراي اين كار مانع هستيم و نمي‌خواهيم از قابليت‌هاي فضاي مجازي استفاده كرده و تنها در پي شبيه‌سازي فضاي واقعي در فضاي مجازي هستيم. نرم‌افزارهاي ما هم بايد محيط سنتي را حمايت كنند و هم بايد ديجيتالي باشند؛ اين موضوع پيچيدگي‌هايي را در اين حوزه بوجود آورده است.

در بخش سوم اين نشست راه‌كارهايي از سوي كارشناسان مطرح شد و نوروزي در اين باره تجربه كشورهاي ديگر را قابل استفاده دانست و افزود: كره جنوبي در اين زمينه از 1998 تا 2008 كار كرده است. بايد همكاري‌هاي گروه‌هاي درگير در اين موضوع را تجميع كرد همچنين بايد از پتانسيل‌هاي مهندسان نرم‌افزاري در اين زمينه بهره برد.

وي در پايان بر نبود رابط كاربري در نرم‌افزارهاي كتابخانه ديجيتال تأكيد كرد و گفت: بسياري از اين نرم‌افزارها به صورت پكيج ارايه مي‌شوند و هيچ تفاوتي بين مخاطب متخصص و مخاطب عام قايل نيستند و هر دو از يك نرم‌افزار استفاده مي‌كنند. از سوي ديگر در بحث مجموعه‌سازي فقط به اسكن‌كردن منابع پرداختيم در حالي كه بدون اجراي ساير استانداردهاي اين كار ارزشي ندارد.

بيست و پنجمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، از 13 ارديبهشت تا 23 ارديبهشت ماه در مصلاي امام خميني (ره) برپاست.