به گزارش خبرگزاری كتاب ایران (ایبنا)، به نقل از ستاد خبری سرای اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران، نشست «چگونه كاربست، اثرگذاری پژوهش و مقالات حدود را افزایش دهیم؟» صبح امروز، پنج‌شنبه (21 ارديبهشت ماه) از ساعت 10 و 30 دقيقه صبح در سالن كارنامه نشر نمایشگاه كتاب تهران برگزار شد.

دكتر حمیدرضا جمالی مهموئی، استاد دانشگاه خوارزمی، در ابتدای این كارگاه آموزشی، سوالاتی را برای حضار در جلسه مطرح كرد تا بحث دو طرفه صورت بگیرد و افزود: در صددم این نشست به یك كارگاه آموزشی تبدیل شود. 

وی در صحبت‌هایش بيشتر به تشریح مسایل مرتبط با اثربخشی پژوهش پرداخت و در توضیح چیستی «اثر تحقیق» گفت: به دستاورد و نفعی كه در نتیجه پژوهش یا استفاده از نتایج پژوهش به دست می‌آید اثر تحقیق می‌گویند.

وی در پاسخ به این سوال كه «چرا باید به دنبال اثرگذاری پژوهش باشیم؟» گفت: هدف نهایی هر پژوهش، استفاده از نتایج آن است. از سوی دیگر نهادهای متولی كه از طرح‌ها حمایت می‌كنند به دنبال اثر بخشی‌‌های پژوهش‌ اند و نكاتی این‌چنین اهمیت اثربخش بودن تحقیق را نشان می‌دهد.

وی پیشینه جستجو برای بهره‌برداری از پژوهش را به دوره جنگ جهانی مرتبط دانست و از روابط كشورها و تلاش كشورهایی چون ایالات متحده برای ارزیابی اثر پژوهش سخن گفت. وی افزود: در عصر حاضر تعداد پژوهش‌ها اهمیت چندانی ندارد بلكه نكته حایز اهمیت، كمیت و میزان اثرگذاری آن است.

وی تلاش برای اثرگذاری تحقیق را یكی از وظایف محقق دانست و اضافه كرد: باید مخاطب بالقوه پژوهش را بیابیم و بدانیم نتایج تحقیق برای چه گروهی كاربرد دارد.

مراحل مختلف پژوهش مطلب دیگری بود كه جمالی به تشریح آن پرداخت و تأثیرگذاری را آخرین مرحله این فرایند دانست كه می‌تواند سبب افزایش درآمد، برتری در رقابت، بهبود كیفیت زندگی و منافع عام اقتصادی شود.

جمالی افزود: گرچه تولید مقالات علمی در كشور ما، نسبت به سال‌های گذشته، 20 تا 30 برابر شده اما نمی‌توان نمود آن را در كشور دید. این مقالات تأثیرگذار نبوده‌اند و سبب رفاه اجتماعی یا پیشرفت نشده‌اند.

وی در ادامه از انواع اثرگذاری سخن گفت و آن را به 5 گونه «اثر علمی»، «اثر بر جامعه»، «اثر بر اقتصاد»، «اثر بر سیاست‌گذاری و قانون گذاری» و «نفع خود‍‍ِ پژوهشگر» تقسیم كرد.

«پرسش‌های اولیه» محور دیگر سخنان جمالی بود. وی در این باره گفت: ‌باید بدانیم چه كسانی می‌توانند به تحقیق دسترسی داشته باشند یا مخاطبان با چه سرعتی می‌توانند به این مقالات دست یابند و سوالاتی مشابه كه محقق باید بكوشد به آن‌ها به خوبی پاسخ دهد.

جمالی در ادامه، درباره انواع استفاده با كاربست نتایج سخن گفت و این نتایج را به كاربست‌های ابزاری، مفهومی و نمادین تقسیم و این گونه‌ها را با ذكر مثال‌هایی برای مخاطبان تشریح كرد.

به گفته جمالی باید پیش از آغاز تحقیق، محقق به توان بالقوه تحقیق برای اثرگذاری توجه كند. وی در ادامه صحبت‌هایش چنین توضیح داد: در طول پژوهش هم می‌توان با مشاركت و همكاری و گسترش ارتباطات حرفه‌ای و وارد كردن افراد ذی‌نفع در پژوهش، تحقیقی اثرگذار ارایه كرد.

وی در ادامه بحث خود را درباره افزایش اثر پس از انتشار پژوهش پی گرفت و گفت: بعد از انتشار مقاله علمی، باید پیام خود را به زبان ساده بیان كرد تا نتایج از سوی مردم به خاطر سپرده شود. از سویی باید طبق اهدافی كه برای پژوهش در نظر گرفته‌ایم مخاطب خود را براساس اهمیت اولویت‌بندی كنیم.

این استاد دانشگاه، بهره‌گیری از مؤثرترین مجرا را بسیار ضروری دانست و افزود: در انتشار مطلب خود باید دقیقا‌ً مشخص شود كه از نتایج تحقیق چه بهره‌‌برداری‌هایی می‌توان كرد.

«استفاده از اسم منحصر به فرد و ثابت در درازمدت می‌تواند مفید و مهم باشد.» جمالی با بیان این مطلب اضافه كرد: محقق اگر نامی منحصر به خود داشته باشد، بعد از ارایه چند مقاله نام او نیز می‌تواند به اعتبار پژوهش بیافزاید. انتشار مقاله در مجلات معتبر هم می‌تواند سبب اعتبار آن شود.

«اقدامات بعدی و جنبی»، مبحث دیگر مطرح شده در این نشست بود و جمالی برای افزایش اثر بعد از انتشار آن، چنین توضیح داد: افزایش پیدایی اثر، ذكر دقیق كلید واژه‌ها، دسترسی آزاد به مطالب، تبلیغ در گروه‌های بحث، افزودن به انتهای ایمیل و درست كردن وب‌سایت از جمله كارهایی اندكه می‌توان بعد از انتشار و در بخش جانبی از آن‌ها بهره‌برداری كرد.

جمالی در ادامه بعد از طرح مدلی مهم در فرایند تحقیق، به تشریح این مدل پرداخت و درباره مراحل مختلفی كه در این مدل آمده، توضیحاتی ارایه داد.

به گفته جمالی، در این مدل اثرات و منافع پژوهش در 5 دسته گنجانده شده كه عبارتند از «تولید دانش»، «هدفگیری پژوهش ظرفیت و جذب»، «سیاست‌های اطلاع‌دهی و توسعه محصول»، «منافع سلامت» و «منافع اقتصادی عام‌تر».

این استاد دانشگاه درباره «شواهد اثرگذار» گفت: سنجش اثرگذاری بر جامعه در مقایسه با حوزه‌های دیگر دشوارتر است اما اخیرا معیارهایی برای سنجش تاثیر اجتماعی تعیین شده. از سوی دیگر یك پژوهش می‌تواند دارای «اثر علمی»، «اثر بر سیاست» یا «اثر بر اقتصاد» هم باشد.

وی افزود: باید در نظر داشته باشیم كه هر تحقیق می‌تواند در حوزه‌ای خاص به نوعی متفاوت اثرگذار باشد. همچنین محقق باید اثرگذاری پژوهش خود را رصد كند و برای این كار ابزارهای مختلفی وجود دارد.

جمالی در ادامه مثال‌هایی از نویسندگانی به مخاطبان ارائه و پروفایل‌های فعالیت‌های علمی آن‌ها را به حاضران در نشست نشان داد. اغلب این افراد از دانشمندان و پژوهشگران موفق ایرانی بودند كه در خارج از كشور به فعالیت مشغولند.

وی اضافه كرد: پایگاه‌های رایگان مختلفی وجود دارند كه این پروفایل‌ را می‌توان در آن‌ها ایجاد كرد و امكانات زیادی ارائه می‌دهند كه به كمك آن‌ها می‌توان همكاری و فعالیت چندگانه‌‌ای در محیط علمی داشت.

توضیح درباره پایگاه‌های اطلاع‌رسانی مهم جهانی، از مطالب دیگری بود كه جمالی بدان پرداخت و اطلاعات گوناگوني درباره انواع این پایگاه‌ها ارائه داد.

شیوه‌های سنجش اثر هم در ادامه مورد بررسی قرار گرفت. جمالی در این باره از چهار شیوه «پیشین و پسین»، «كمی»، «كیفی» و «تلفیقی» نام برد و توضیحاتی درباره هر شیوه بیان كرد.

وی درباره شاخص‌های واسطه گفت: این شاخص‌ها كمك می‌كنند برای مشاهده اثر یك پژوهش، چند دهه زمان صرف شود. این شاخص‌ها سبب می‌شوند بتوانیم در كوتاه‌مدت نتایج را مشاهده كنيم.

در پایان این نشست به حاضران در جلسه گواهینامه‌ای از سوی خانه كتاب ارایه شد.

بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران تا 23 اردیبهشت ماه در مصلای امام خمینی (ره) برپاست.