به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني ايران، نخستین همايش فصلی خود را در دی‌ماه با موضوع «برنامه ريزي استراتژيك در كتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی» با همکاری انجمن مدیریت اطلاعات برگزار کرد.

ابراهيم افشار زنجانی، عضو هيأت علمي دانشگاه اصفهان و محمد ابويي اردكان، استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت اطلاعات، سخنرانان این همایش بودند.

در اين همایش محورهای «برنامه​ريزي استراتژيك: مباني و كاربرد» و «برنامه‌ریزی استراتژیک در کتابخانه‌ها و سازمان‌های اطلاع‌رسانی» بررسی شد.

ابويی اردکان در ابتدای این نشست درباره «برنامه ريزي استراتژيك: مباني و كاربرد» آن سخنانی را ارایه کرد و گفت : استراتژی دارای مفاهیم متعددی است، زمانی استراتژی به معنای طرح و نقشه است و بدان معناست که به صورت هدف دار و آگاهانه و با تصمیم جمعی به وجود می آید.

وی ادامه داد: یکی دیگر از مفاهیم استراتژی به معنای «نیرنگ» است؛ گاهی قبل از اجرای برنامه ممکن است برنامه لو رفته و به دست رقیبان بیفتد به همین دلیل سعی می شود تا برنامه ها در قالب یک مجموعه ارایه شود تا تمامی برنامه ها برای رقیبان مشخص نشود.

وی درباره مفهوم استراتژی به معنای «موضع» نیز گفت: استراتژی موضعی است که سازمان ها بر آن می ایستند و وسیله ای برای مشخص کردن این موضوع است که یک سازمان در کجای محیط و بازار قرار دارد. لوگویی که ما از هر سازمان در ذهن داریم به معنای همین موضع است.

وي در ادامه با اشاره به برخی دیگر از مفاهیم استراتژی مانند استراتژی به معنای «الگو» و «دیدگاه» درباره برخی از مشکلات ذاتی برنامه ریزی افزود: یکی از مشکلات برنامه ریزی این است که کارکنان واحد برنامه ریزی فرایند برنامه ریزی برای یک پروژه را به نام خود مصادره کنند، در چنین مواقعی افرادی که قدرت بیشتری در سازمان دارند می توانند این کار را انجام دهند.

وی افزود: گاهی برای اجرای بهترین انتخاب به سازمان ها فرصتی داده نمی شود، چون فرایند برنامه ریزی همواره به افراد این فشار را وارد می کند که هر چه سریعتر وارد مرحله بعد شوند.

وی تصریح کرد: یکی دیگر از مشکلات نیز این است که برنامه ریزی در برخی از سازمان ها چنان اولویت می یابد که سازماندهی و فرهنگ سازی متناسب با آن در سازمان کمرنگ می شود.

ابويی اردکان در بخش دیگری از سخنان خود به چالش های برنامه ریزی استراتژیک در ایران و از جمله مشکلات برنامه ریزی در کتابخانه ها اشاره کرد و گفت: متاسفانه ما ظرفیت عقلایی فکر کردن نداریم و همواره همه چیز را در فرایند برنامه ریزی با هم می خواهیم؛ به همین دلیل هیچ گاه به نتیجه مطلوب نمی رسیم.

وی ادامه داد: همچنین مطالعه و بررسی در ایران زمانی صورت می گیرد که روی برنامه ریزی اقدام شده در حالیکه مطالعه باید قبل از اجرای فرایند باشد.

وی تصریح کرد: مدیران در ایران به نظرات کارشناسان برنامه ریزی اعتماد ندارند و در اجرا فقط حرف خود را می زنند. از سوی دیگر میزان تعهد و مدیریت در کارها مشخص نیست به دلیل اینکه اگر مشکلی پیش آمد افراد بتوانند تقصیر را بر گردن دیگری بیندازند.

این دکتری کتابداری با بیان این که منابع مالی و اختیارات در ایران مشخص نیست، افزود: به طور مثال ما نمی دانیم برای اداره کتابخانه ها دارای چه منابعی هستیم و همواره میزان اختیارات هم مشخص نیست.

در بخش دیگری از این نشست افشار زنجانی با ارایه سخنانی درباره مفهوم برنامه استراتژیک گفت: برنامه محصول تحلیل است؛ همانگونه که ما برای ساخت یک ساختمان تحلیل داریم اما استراتژی به معنای ترکیب است. بدین معنی که ما در ذهن خود مجموعه ای از برنامه ها را می پرورانیم. بنابراین استراتژی به معنای تدبیر قبل از عمل است.

وی افزود: حال اگر در نظر بگیریم که اداره یک کتابخانه را بر عهده داریم، باید ببینیم که با توجه به امکانات و منابع چه برنامه هایی داریم؟ و همانطور که گفته شد این برنامه ریزی نیز در ایران دارای مشکلاتی است که در بخش قبل درباره آن صحبت شد.

وی ادامه داد: البته کتابخانه هایی مانند کتابخانه ملی که دارای اختیار و منابع مالی مشخص هستند کمتر با مشکلاتی این چنینی مواجه می شوند اما این مشکلات در کتابخانه هایی که وابسته به سازمان های مادر است، بیشتر دیده می شود.

این استاد کتابداری با بیان این که برای اجرای مدل های مختلف برنامه ریزی استراتژیک در سازمان ها باید منابع، نیاز جامعه و ... بررسی شود، گفت: با این وجود بازهم تضمینی برای به نتیجه رسیدن یک برنامه ریزی وجود ندارد چون برنامه ریزی ها تحت تاثیر متغیرهای زیادی بویژه محیط هستند. به طور مثال در دهه 70 دنیای کتابداری آمریکا تحت تاثیر تغییرات محیط صدمه بسیار دید.

وی تصریح کرد: با این وجود در محیط کتابخانه ها که همواره رقابت کمتری وجود دارد و محیط نیز ثبات بیشتری دارد و متلاطم نیست، بیشتر می توان استراتژیک فکر کرد.

وی افزود: مدل های برنامه ریزی اگرچه بر اساس راه حل های عقلانی تدوین شدند اما لزوماً به رسیدن به هدف منجر نمی شوند.

افشار با تأکید بر این که بیشتر مدل های برنامه ریزی استراتژیک از غرب آمده اند، گفت: باید با دید انتقادی نسبت به این برنامه ها نگاه کرد. این مدل های برنامه ریزی مانند مدیریت دانش و مدیریت استراتژیک که اکنون در مباحث رشته کتابداری مطرح می شوند، اگرچه هوشمند هستند و وعده های درخشانی به ما می دهند اما چون بنیان های معرفت شناسی ندارند ما را با مشکل مواجه می کنند. به طور مثال وقتی ما درباره چگونگی طرح این مدل ها می پرسیم هیچ پاسخی دریافت نمی کنیم.

این استاد کتابداری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه آموزش کتابداری در کشور ما نیاز به راهبرد دارد و با چالش روبه رو است، گفت: باید برای کتابداری شغل تعریف شود بنابراین برای آموزش باید راهبردهایی طراحی کنیم تا بدانیم چه مهارت هایی در این راستا نیاز است و آموزش باید در چه جهتی باشد؟ در اینجاست که بحث برنامه ریزی استراتژیک دوباره مطرح می شود.

وی در پایان تصریح کرد: برای برنامه ریزی استراتژیک باید به عقلانیت متوسل شد اما همواره باید واقع بین بود و شرایط و امکانات را در نظر گرفت.