ايبنا نوجوان: نخستين روزنامهي ايران نام نداشت و آن را با عنوان «كاغذ اخبار» مي‌شناختند. اين روزنامه در دوشنبه 25 محرم سال 1253 هجري قمري مطابق با اول ماه مه 1837 ميلادي در تهران منتشر شد.
سه سال پيش از آن در سال(1250) فتحعلي‌شاه(دومين شاه سلسله‌ي قاجار)، و يك سال پيش از آن نيز عباس ميرزا، وليعهد از دنيا رفته بودند. چنين بود در زمان تولد روزنامه در ايران محمد شاه، سومين پادشاه قاجار، در مسند قدرت بود.
زماني كه عباس‌ميرزا، وليعهد در تبريز اقامت داشت، وزيري بسيار لايق داشت به نام ابوالقاسم فراهاني ملقب به قائم مقام، كه در آخر عمر فتحعلي‌شاه وزير اين پادشاه نيز بود. محمدشاه پس از مرگ فتحعلي‌شاه، قائم‌مقام را به وزارت خود برگزيد، اما يك‌سال بعد به تحريك حاج‌ميرزا آقاسي او را كشت و آقاسي را به صدر اعظمي نشاند.
به اين شكل كاغذ اخبار كه مقدمات انتشار آن در زمان عباس ميرزا و قائم‌مقام فراهم شده بود بعد از صدارت حاج‌ميرزا آقاسي انتشار يافت. ماجراهاي مطبوعات در ايران از كاغذ اخبار تا روزنامه‌هاي امروز داستاني دارد خواندني.
روايت كتاب به‌صورت داستاني پيش مي‌رود و بخش‌هايي از تاريخ روزنامه‌نگاري را براي كودكان و نوجوان شرح مي‌دهد. در بخشي از اين كتاب مي‌خوانيم «ارتباط‌هاي جمعي در بررسي تاريخ روزنامه‌نگاري موضوع بسيار مهمي‌است. روزنامه‌نگاري و به‌طور كلي رسانه‌هاي گروهي شكلي از ارتباط‌هاي جمعي است و به همين دليل در بررسي تاريخ روزنامه‌نگاري توجه به انواع ارتباط‌هاي موجود در جامعه و نحوه‌ي سير پيام‌ها ضرورت دارد.»
كاغذ اخبار در يك روي كاغذ و با خط خوش و ريز نوشته مي‌شد. در بالاي كاغذ علامت شير و خورشيد و شمشير علامت رسمي آن زمان ايران ديده مي‌شد. در زير علامت به خط نسخ ـ از خط‌هاي فارسي و عربي كه به‌ويژه در حروف‌چيني، چاپ و ماشين‌نويسي به كار مي‌رود ـ نوشته مي‌شد اخبار شهر.
پيش از اين در هندوستان نيز روزنامهي فارسي با نام «اخبارات» منتشر مي‌شد. در واقع روزنامه‌نگاري فارسي از هند آغاز شد و بر نخستين روزنامه‌هاي فارسي ايران و افغانستان تاثير گذاشت. اين روزنامه‌ها چاپ نمي‌شدند؛ بلكه شكل تحول‌يافته‌ي اوراق خبري دست‌نويس درباري به زبان فارسي بودند و به آن‌ها اخبارات(خبرها) مي‌گفتند. در ايران نيز پس از مغول منصبي در دربار به وجود آمده بود كه ثبت وقايع كشور را بر عهده داشت.
اگر صنعت چاپ و چاپخانه به وجود نمي‌آمد، روزنامه و روزنامه‌نويسي هم به معناي امروزي وجود نداشت. نخستين حروف چاپي از چوب ساخته مي‌شد و بعد براي نخستين بار در كشور كره از حروف چاپي فلزي استفاده شد. در ايران نيز در سال 1050 هجري قمري خليفه‌ي ارامنه در اصفهان چاپخانه داير كرد، ابتدا كتاب‌هايي با حروف سربي منتشر مي‌كرد. بعدها چاپ سنگي وارد ايران شد و بيش از 60 سال از اين چاپ استفاده مي‌شد.
در اين كتاب مي‌خوانيم «نزديك به 13 سال پس از انتشار كاغذ اخبار دومين روزنامهي ايراني با نام «زاهريا دباهرا» به معناي (پرتو روشنايي) به زبان آسوري در اروميه منتشر شد. سال بعد از آن روزنامهي «وقايع اتفاقيه» در تهران منتشر شد. نسخه‌اي از كاغذ اخبار ميرزا صالح در ايران وجود ندارد. تا مدت‌ها گمان مي‌كردند نخستين روزنامهي ايران «وقايع اتفاقيه» است. تا اين‌كه چند تن از محققان و پژوهش‌گران تاريخ مطبوعات فهميدند نسخه‌اي از قديمي‌ترين روزنامهي ايران در موزه‌ي بريتانيا در لندن وجود دارد. از آن عكس گرفتند و در ايران چاپ كردند.
در واقع روزنامه‌نگاري منظم در ايران با انتشار هفتگي «وقايع اتفاقيه» آغاز شد كه انتشار آن به طور هفتگي تا 10 سال به طول انجاميد. اين روزنامه در سال 1277 تغيير نام و شكل يافت و با نام روزنامه «دولت عِلّيه ايران» منتشر مي‌شد. البته اين روزنامه تفاوت‌هايي با «وقايع اتفاقيه» داشت، از جمله اين‌كه با فاصله‌ي بيش‌تري هر دو هفته يا چهار هفته يك‌بار منتشر مي‌شد.»
«در عهد مظفرالدين شاه، جانشين ناصرالدين شاه، نخستين روزنامهي روزانه‌ي ايران در سال 1316 هجري قمري با نام «خلاصه‌الحوادث» منتشر شد. اين روزنامهي رسمي و دولتي و بود و به وسيله‌ي وزارت انطباعات(مطبوعات) هفته‌اي پنج روز انتشار مي‌يافت. اين روزنامه علاوه بر اخبار داخلي خبرهايي را كه با تلگراف به تهران مي‌رسيد نيز چاپ مي‌كرد.»
سانسور در روزنامه‌هاي عهد ناصري متداول بود؛ چون روزنامه‌هاي آن زمان همه دولتي بودند و اجازه‌ي انتشار هر مطلبي را نداشتند. در زمان مظفرالدين شاه نيز تا اعلام دوران مشروطيت جرايد اجازه‌ي هيچ‌گونه انتقادي را نداشتند. به همين دليل تمام روزنامه‌هاي مهم آن زمان در خارج از ايران منتشر مي‌شد.
نخستين روزنامهي آزاد ايراني «روزنامه اختر» بود كه در استانبول منتشر شد، سپس روزنامهي «قانون» در لندن و روزنامهي «حَبل‌المَتين» در كلكته منتشر شدند.
خواندني‌هاي كودكان طيف وسيعي از نوشته‌هاي مربوط به كودكان را در بر مي‌گيرد مثل كتاب‌هاي گوناگون علمي و داستاني، شعر، روزنامه‌ها و مجله‌هاي ادواري و ...
نخستين مجله‌ي كودكان در ايران توسط مهدي‌قلي‌خان هدايت منتشر شد. اين مجله با عنوان «سه فندق» منتشر مي‌شد و سه بخش داستان، شعر و نمايش‌نامه داشت. اما به طور مستند در سال 1317 سه دفتر با عنوان ثابت «خواندني‌هاي كودكان، افسانه‌هاست» منتشر شد. نسخه‌ي اول و دوم اين مجموعه در كتاب‌خانه‌ي ملي ايران موجود است. مجله‌ي «بازي كودكان» نيز در سال 1323 به وسيله‌ي عباس يميني شريف و بني احمد منتشر شد.
در اواسط دهه‌ي 1320 نيز نخستين فصل‌نامه‌ي كودكان با عنوان «آلبوم» توسط جبار باغچه‌بان منتشر شد. اين آلبوم‌ها عنوان‌هاي متفاوتي چون «عروسان، كوه بابابرفي و ...» داشت كه با قطع‌ها و قيمت‌هاي متفاوت در چهار رنگ منتشر مي‌شد.
در دهه‌ي 30 دو روزنامهي مهم و پرشمار كيهان و اطلاعات اقدام به انتشار مجله براي كودكان كردند كه موسسه‌ي كيهان [با مجله‌ي «كيهان بچه‌ها»] در اين زمينه پيش‌قدم بود و سه ماه بعد از آن روزنامهي اطلاعات اين مجله را [با عنوان «اطلاعات دختران و پسران»] منتشر كرد.
سپس در اواخر دهه‌ي 1320 نخستين مجله‌ي مستمر دولتي براي نوجوانان با عنوان «دانش‌آموز» از سوي وزارت فرهنگ منتشر شد و از شماره‌ي 14 به بعد عباس يميني شريف مسووليت آن را بر عهده گرفت. از سال 1340 نيز نشرياتي به اسم «پيك» از سوي آموزش و پرورش براي نوجوانان منتشر مي‌شد كه قديمي‌ترين مجله در گروه نشريات پيك، پيك دانش‌آموز بود.
كتاب «به دنبال كاغذ اخبار» به قلم ليلي فرهادي و تصويرگري سولماز شباني از سوي انتشارات ققنوس در 104 صفحه منتشر شده است.
سه‌شنبه ۲۴ آبان ۱۳۹۰ - ۱۰:۲۴
نظر شما