به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، موضوع نوشتار با عنوان رابطه ذات و صفات كه گزارش، تحليل و نقد آراي گوناگون مسلمانان درباره رابطه ذات و صفات الهي است، به بررسي ديدگاه‌هاي مسلمانان در مورد نسبت صفات ثبوتي ذاتي با ذات الهي مي‌پردازد. نخست، آراي انديشمندان مسلمان از منابع اصلي گزارش مي‌شوند و سپس نوشتار به تحليل عوامل زمينه‌ساز براي هر نظريه و در نهايت به نقد و بررسي آن ديدگاه مي‌انجامد. بدين ترتيب، ديدگاه‌هاي گوناگون صاحب‌نظران مسلمان در قالب مذاهب كلامي يا مكاتب فلسفي و مسلك‌هاي فكري ـ عرفاني تبيين و نظريه قابل قبول با استدلال‌هاي عقلي و نقلي تاييد مي‌شوند.

هرچند موضوع اين نوشتار، موضوعي جديد به نظر نمي‌آيد، اما در نوع خود پژوهشي با اهميت و آثار علمي متعددي بر آن مترتب است.

نخستين فايده اين كتاب، جامع بودن آن است، زيرا ديدگاه‌هاي فرقه‌هاي مختلف درباره موضوع رابطه ذات و صفات الهي در يك اثر جمع‌آوري و نقد و بررسي شده‌اند و پژوهشگران اين موضوع را از مراجعه به آثار مختلف بي‌نياز كرده است.

فايده ديگر اين نوشتار، تحقيق در پيشينه مساله صفات الهي است كه به درك بهتر رابطه ذات و صفات الهي ياري مي‌رساند. خاستگاه درون ديني يا برون ديني مساله نيز مورد پژوهش قرار گرفته است.

در اين كتاب، نادرستي انتساب قول به نيابت ذات از صفات به معتزليان ثابت و معلوم شده كه آنان نيز مانند متكلمان اماميه، معتقد به عينيت صفات با ذات حق بوده و هستند.

نقد و بررسي گسترده‌اي درباره ديدگاه متكلمان اشعري و فرقه‌هاي هم‌سو با آنان انجام گرفته و با استناد به ادله عقلي و نقلي، نظريه زيادت صفات مردود شده است. اتهام انكار صفات از سوي اشاعره به فلاسفه مسلمان پاسخ داده شده و ديدگاه‌هاي حكماي مسلمان به خوبي تقرير شده‌اند.

نظريه‌هاي نادر و ناصواب در ميان فلاسفه مسلمان مانند انكار صفات از سوي برخي يا نسبت انكار به برخي ديگر و ديدگاه اتحاد مفهومي صفات بررسي و نقد شده‌اند و غير قابل پذيرش بودن آنها آشكار مي‌شود.

از سوي ديگر، نادرستي نسبت تشبيه و تجسيم به برخي از دانشمندان شيعه نيز به خوبي آشكار شده‌اند. نظريه وحدت مصداقي و تغاير مفهومي صفات به عنوان تنها ديدگاه قابل پذيرش در تبيين رابطه ذات و صفات الهي به خوبي تقرير و با استدلال‌هاي عقلي و روايات معصومان(عليهم‌السلام) مستدل شده و به دلايل و شبهات مخالفان پاسخ داده شده است.

خلاصه آنچه در اين اثر درباره رابطه ذات و صفات الهي آمده، چنين است: «رابطه ذات و صفات الهي از اساسي‌ترين مسائل كلامي است. انديشوران مسلمان فارغ از روش‌ها و مباني فكري هر يك درباره آن گفت‌وگو و ابراز عقيده كرده‌اند و بيشترين نزاع درباره صفات ثبوتي ذاتي حقيقي و ذات اضافه و حالت مصدري آنها مانند علم، قدرت و حيات است. اما در زائد بودن صفات فعل و صفات اضافه محض، اختلاف مهمي در ميان دانشمندان مسلمان نيست.
فرقه‌هاي قدريه و جبريه جزء نخستين گروه‌هاي مسلماني هستند كه صفات آفريدگان را از واجب تعالي نفي كرده‌اند، هر چند به معتزليان، آراي گوناگوني نسبت داده شده است، اما ديدگاه پذيرفته شده بيشتر آنان، عينيت صفات با ذات است و نسبت نظريه نيابت به آنان بر اساس تحقيقاتي كه انجام گرفته، به نظر مي‌آيد كه درست نباشد. ديدگاه تفسير كننده صفات به احوال از سوي ابوهاشم جبايي به دليل نفي وجود و عدم از «حال» مردود است. محدثان اهل سنت با صراحت درباره رابطه صفات ذاتي حق تعالي با ذات اظهار عقيده نكرده‌اند.
محدثان امامي، عموما صفات ثبوتي را به سلب اضداد تفسير كرده‌اند. چنين ديدگاهي علاوه بر ناسازگاري با برخي از روايات، اثبات كننده صفات، به خالي بودن ذات از واقعيت صفات باز مي‌گردد.
ابوالحسن اشعري و پيروانش، منشا صفات ذاتي، چون علم، قدرت، حيات و ... را صفاتي قديم و زائد بر ذات مي‌دانند و بر اين باورند كه اتصاف خداوند به عالم، قادر، حي و ... بدون مبدا زائد بر ذات محال است. آنان براي رهايي از اشكال تعدد قدما، ديدگاه «صفات نه عين ذات و نه غير ذات» را ابداع كردند و برخي از آنان، ذات و صفات را موجودي قديم مي‌دانند.
متكلمان اماميه، صفات ذاتي حق‌تعالي را عين ذات مي‌دانند و نسبت نارواي تجسيم و تشبيه به برخي، چون هشام‌بن حكم، دور از واقعيت است. آنان به دليل كامل‌ترين موجود دانستن خداوند، اتصاف او را كامل‌ترين نحوه ممكن، يعني عينيت صفات با ذات مي‌دانند.
برخي از حكماي مسلمان، مانند ملا رجبعلي تبريزي و قاضي سعيد قمي به دليل مخلوق دانستن موجود موصوف و شباهت باري‌تعالي به آفريدگان با فرض اتصاف، هرگونه وصفي را از ذات خداوند نفي كرده و آيات و روايات حكايت كننده از اوصاف الهي را توجيه كرده‌اند. اين نظريه، علاوه بر مخالفت با آيات و روايات، اثبات كننده صفات و عقلاني نبودن توجيهات، به دليل خالي دانستن ذات از صفات كمال و بازگشت به نقص در واجب پذيرفته نيست.
ديدگاه اتحاد مفهومي صفات منسوب به ابن‌سينا، علاوه بر ابهام و عدم ارائه استدلال، با لوازم نادرستي چون اشتراك لفظي مفاهيم صفات در واجب و ممكن و عدم امكان شناخت خداوند و فايده نداشتن حمل صفات متعدد بر ذات حق مردود است.
سهروردي از معتقدان به عينيت صفات با ذات است و نسبت انكار صفات حقيقي با عبارات وي سازگاري ندارد. بسياري از فيلسوفان مسلمان به دليل واحد بسيط دانستن و كمال مطلق و واجب از جميع جهات بودن خداوند، صفات را عين ذات مي‌دانند و به نظر مي‌رسد تنها راه قابل اعتماد و سازگار با روايات، ديدگاه وحدت مصداقي و تغاير مفهومي صفات است. بسياري از عارفان مسلمان نيز در بعد وجودشناسي صفات، چنين ديدگاهي دارند. آنان مقام احديت را خالي از هر اسم و رسم و صفتي مي‌دانند، ولي مقام واحديت را مرتبه ظهور كثرت اسما و صفات مي‌شمارند و از حيث معناشناسي، صفات را به اعتبارات و نسبت‌ها تفسير كرده‌اند، كه چنين ديدگاهي با واقعيت داشتن صفات ناسازگار است.»

كتاب حاضر در هفت فصل، رابطه ذات و صفات الهي را بررسي كرده است.

چاپ دوم كتاب «رابطه ذات و صفات الهي» با شمارگان 900 نسخه، 648 صفحه و بهاي 140000 ريال راهي بازار نشر شد.