خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)سید مهدی جهرمی، پژوهشگر:چاپ براساس سفارش ، عنواني است كه سالیانی نه چندان دراز  پا به صنعت نشر دنیا نهاده است. مفهوم آن روشن است؛ چاپ براساس سفارش مشتری، یعنی ناشر دیگر اقدام به چاپ کتاب با شمارگان مورد نظر خود و قرار دادن کتاب ها در انبار و منتظر خریدار ماندن نمی کند. بلکه ناشر کتاب را براساس سفارش مشتری و به تعداد فروخته شده چاپ و صحافی و عرضه می کند.
شاید در نظر اول کمی غیر قابل قبول باشد، چرا که غیرعادی است، با روشی که ما می شناسیم و چند صد سال به آن خو گرفته ایم تفاوت زیادی دارد.
باید گفت این روش توسط کسانی ابداع شده که به دلیل مشکلات دامن گیر صنعت نشر جهان، و اتفاقا در کشورهای پیشرفته ای که گمان نمی کنیم از چنین مشکلاتی رنج ببرند، و برای ایجاد امکان ارایه فراهم آمده های دانش و اندیشه خود در شکل کتاب تکاپوی فراوانی کرده اند.
برای آشنایی بیشتر با این روش و امکاناتی که برای نویسندگان، پژوهشگران، ناشران و خوانندگان کتاب فراهم می آورد این نوشتار سامان یافته است. 

روند چاپ براساس سفارش
در این روش پس از حروفچینی و صفحه آرایی کتاب، فایل نهایی به دستگاه چاپ ویژه ای سپرده می شود که بدون نیاز به لیتوگرافی و فیلم و زینک می تواند آن فایل را بلافاصله چاپ کند. این دستگاه مانند پرینترهایی که استفاده از آنها مرسوم و متداول است، صفحات کتاب را یک به یک چاپ می کند و پس از اتمام چاپ اولین نسخه، می تواند نسخه دوم را نیز به چاپ برساند. در واقع ما می توانیم هر تعداد که مورد نیاز است از این دستگاه کتاب تحویل بگیریم.
پس از چاپ مراحل صحافی و تجلید می تواند با بخش های مکمل همین دستگاه و یا به شیوه سنتی دستی یا ماشینی انجام شود.
به همین سادگی و کوتاهی کتاب چاپ و در اختیار مشتری قرار می گیرد.

روش سنتی(افست)
- در شیوه سنتی چاپ که امروزه بیشتر با دستگاه های افست انجام می شود لازم است کتاب پس از آماده شدن فایل نهایی صفحه آرایی شده پرینت شود و به اصطلاح نسخه سفید به لیتوگرافی ارسال شود.
- در لیتوگرافی از کتاب فیلم تهیه می شود و از روی آن نمونه ای توسط دستگاه اوزالید تهیه و برای کنترل نهایی به ناشر عودت داده می شود.
- ناشر پس از کنترل نهایی آن را به لیتوگرافی عودت می دهد و در آنجا از روی آن زینگ تهیه می شود.
- زینگ به چاپخانه ارسال می شود و برای چاپ به دستگاه های افست بسته و به تعداد سفارش ناشر چاپ می شود.
- فرم های چاپ شده برای ردیف کردن و دوخت و جلد به صحافی ارسال می شود.
- در پایان ناشر تمامی کتاب ها را تحویل گرفته به انبار منتقل می کند و در انتظار فروش آن می ماند.
انتظاری که گاه سال ها به درازا می انجامد.

مقایسه دو روش
به کوتاهی به مقایسه و بررسی امکاناتی می پردازم که روش چاپ براساس سفارش برای صنعت نشر فراهم می آورد:
فرض کنید ناشری قصد انتشار کتابی با 320 صفحه در قطع وزیری در شمارگان 1000 نسخه را دارد.
1- با شیوه سنتی باید اول نسخه سفید تهیه شود. اما در روش جدید احتیاجی به آن نیست و همان فایل کامپیوتری کافی است.
2- تهیه فیلم، اوزالید و زینگ علاوه بر زمانی که لازم دارد حدود4000000 ریال هزینه نیز دربردارد. اما در روش جدید هیچ کدام از این مراحل و هزینه ها نیست.
3- برای این کتاب در شمارگان 1000 نسخه با قیمت امروز حدود 7800000 ریال سرمایه گذاری برای خرید کاغذ لازم است. اما در روش جدید به تعداد کتاب های فروش رفته کاغذ مصرف می شود.
4- برای چاپ 1000 نسخه 4600000 ریال سرمایه گذاری لازم است که در شیوه جدید حذف خواهد شد.
5- صحافی 1000 نسخه نیز 1800000 ریال سرمایه گذاری دربر خواهد داشت که این نیز در روش جدید لازم نیست.
6- برای لیتوگرافی و چاپ کتاب با توجه به شمارگان 1000 نسخه، حداقل 7 روز زمان لازم است. البته اگر چاپخانه کاری در دست نداشته باشد و نوبت چاپ را به روزهای آینده موکول نکند. اما در روش جدید هیچ انتظاری معنا ندارد. چاپ هر نسخه کتاب 320 صفحه ای تنها چند دقیقه زمان لازم دارد.
7- صحافی 1000نسخه کتاب با جلد شومیز با احتساب حمل و نقل و نوبت احتمالی در صحافی دست کم یک هفته زمان می خواهد. اما در روش جدید اگر با همان دستگاه صحافی انجام شود هر کتاب پس از چاپ آماده تجلید است و جلد کردن آن هم زمانی حدود پنج دقیقه می خواهد.
8- تدارک جایی برای انبار کردن 1000 نسخه کتاب برای ناشری که در سال 20 عنوان کتاب منتشر کند، از معضلات جدی کار است. برای انبارش هر عنوان کتاب 1000 جلدی حدود 4 متر مربع و برای 20 عنوان در هر سال 80 متر مربع فضا لازم است. اگر دوره فروش متوسط هر کتاب را در فضای اقتصادی حال حاضر صنعت نشر کشورمان 3 سال بدانیم، یعنی هر سال یک سوم کتاب های تولیدی هر ناشر از انبار خارج خواهد شد و به این ترتیب هر سال حدود 25 متر فضای جدید برای انبار کردن کتاب ها لازم است. اما در روش جدید احتیاجی به انبار به شکل سنتی نیست چرا که چاپ براساس سفارش است و هر کتاب پس از چاپ تحویل مشتری می شود.
9- در یک مقایسه کلی میزان زمان لازم برای چاپ و صحافی کتاب فرضی ما به شیوه سنتی 20 روز کاری و مقدار سرمایه لازم برای آن حدود 18200000ریال است. اما در شیوه جدید زمان لازم برای چاپ و صحافی هر نسخه تنها 10 دقیقه و سرمایه گذاری لازم همان هزینه چاپ و کاغذ یک کتاب است.
10- اگر به این مسئله حق التالیف را هم افزون کنیم وضع ناشر وخیم تر می شود. اگر قیمت پشت جلد کتاب فرضی ما 80000 ریال باشد و حق التالیف 20% بهای پشت جلد، ناشر برای هر عنوان کتاب بایستی 16000000 ریال پرداخت کند.
11- به خوبی آشکار است که اگر ناشری بخواهد در سال تنها 20 عنوان کتاب منتشر کند سرمایه ای بالغ بر 364000000 ریال و صرف زمانی حدود 400 روز کاری لازم دارد که این سرمایه و هزینه هایی که برای انجام کار مانند هزینه کارکنان و سایر هزینه های اداری پرداخت می کند و نیز هزینه های انبارداری کتاب ها و هزینه تورم سالیانه و هزینه رکود سرمایه و... در یک دوره دست کم سه ساله(که معدل دوره فروش یک چاپ هر کتاب درکشور ماست) به ناشر تحمیل خواهد شد. این یعنی کاهش توان سرمایه گذاری سال به سال ناشر. شیوه جدید چاپ در واقع امکان سرمایه گذاری ناشر را چندین برابر می کند و به او اجازه می دهد تا بتواند کتاب های بیشتری منتشر کند.
12- حال اگر ناشری کتاب فرضی ما را چاپ کرد و در یک دوره سه ساله همه شمارگان آن را به فروش رساند، مسئله ای بزرگ تر از چاپ اول بروز می کند و آن باز چاپ کتاب است. با توجه به کاهش توان سرمایه گذاری ناشر و محدودیت عناوین قابل نشر توسط وی در هر سال، اولویت چاپ کتاب های جدید همیشه مسئله است و ناشر مجبور است بین کتاب های تجدید چاپی و چاپ اول، چاپ اولی ها را انتخاب کند(مگر کتاب های پرفروشی که درصد کمی از کتاب های هر ناشر هستند). این مسئله باعث ایجاد بازاری در صنعت نشر شده است به نام بازار کتاب های نایاب و دست عده ای دلال و سودجو را بازگذاشته تا از این نقیصه به نفع خود سوء استفاده کنند.
13- از این شیوه می توان برای ارزیابی بازار نیز بهره برد. برخی کتاب ها که بازار فروش آن قابل برآورد نیست می تواند به صورت محدود چاپ و در ویترین برخی کتاب فروشی ها عرضه شود تا براساس استقبال مخاطبان، شمارگان اصلی تعیین و چاپ شود.
14- همه مزایای این شیوه نو برای ناشر نیست، اهل قلم نیز که در مملکت ما بزرگترین آرزو و خواسته شان در دسترس مردم بودن حاصل دانش و اندیشه شان است(زیرا در کشور ما بسیار اندک اند اهل قلمی که از راه نوشتن روزی بخورند و بیشتر به کارهای دیگری برای ارتزاق مشغول هستند و کار نوشتن که دغدغه اصلی آنان است به کار زمان فراغت آنان بدل شده)، از مزایای این شیوه بهره مند می شوند. بزرگترین بهره آنان این است که دیگر هیچ خواننده ای از ناشر نخواهد شنید که فلان کتاب تمام شده و تا چاپ بعدی، که معلوم نیست کی باشد، باید صبر کند. هر کتابی به محض درخواست مشتری، قابل چاپ و عرضه خواهد بود، ولو یک نسخه. البته حق التالیف همان یک نسخه نیز به وی پرداخت خواهد شد.
15- با توجه به حذف مراحل فیلم و زینگ، هر زمان امکان تجدید نظر در کتاب و ویرایش دوباره آن بدون هزینه های گزاف امکان پذیر است. تنها هزینه ای که لازم است غلط گیری یا اصلاح فایل قبلی و در صورت لزوم صفحه آرایی جدید.

به طور خلاصه مزایای این روش نو عبارت است از:
 کاهش مراحل فنی و زمان نشر کتاب
 کاهش سرمایه گذاری لازم برای نشر هر عنوان کتاب
 امکان ارزیابی بازار پیش از چاپ اصلی
 کاهش سرمایه راکد یا به عبارتی افزایش سرمایه در گردش صنعت نشر
 افزایش عناوین کتاب های منتشره
 امکان چاپ کتاب هایی که شمارگان مورد نیاز آن محدود است(حتی 100نسخه)
 کاهش مصرف کاغذهای انبار شده در کشور
 حذف انبارهای بزرگ و دردسر ساز ناشران
 امکان تجدید چاپ همه کتاب هایی که بازار مصرف برای چاپ مجدد کشش آن ندارد و در دسترس بودن آثار اهل قلم در همه زمان ها
 امکان تجدید نظر و ویرایش کتاب در هر زمان که نویسنده لازم بداند
 حذف دلال بازی و بازار سیاه کتاب های نایاب


آنچه در پایان یادآوری آن لازم است، این شیوه به هیچ روی به معنی حذف شیوه سنتی نیست، بلکه روشی است که به کمک روش سنتی می تواند امکانات فراوان تری در اختیار صنعت نشر کشور قرار دهد و به ویژه در مورد کتاب هایی که شمارگان کم و دوره فروش دراز مدت دارند کارساز و حیاتی است.
ناشرانی مانند میراث مکتوب که ناشر آثاری ارزشمند و البته دیرفروش است با مسئله رکود سرمایه و کاهش جدی توان مالی در زمینه بازچاپ کتاب ها بیشتر روبرو هستند. اهل قلمی هم که با این چنین ناشرانی همکاری می کنند دچار محرومیت مضاعفی شده و امکان بازچاپ آثارشان به مراتب کمتر می شود، نمونه آن در میان آثار منتشره میراث مکتوب فراوان است. کتاب هایی که سالیان درازی از اتمام موجودی چاپ اول آنها گذشته، اما به دلیل محدودیت های موجود و نیز مشتریان معدود، از بازار کتاب و فرهنگ حذف شده اند در کنار کتاب هایی که سالیان درازی است در انبار خاک می خورند.
شیوه جدید چاپ بر اساس سفارش امکانی فراهم می آورد تا: 1- هر ناشری بتواند همیشه همه کتاب هایش را برای ارائه به مشتری در دسترس داشته باشد. 2- هر اهل قلمی بتواند همیشه حاصل توش و تلاش خویش را در جامعه و در میان مخاطبان ببیند. 3- هر کتابی بتواند همیشه در صحنه فرهنگ حاضر و تاثیرگذار باشد.