خضرايي در گفتوگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: رساله موسيقي موسوم به «کليات يوسفي» يکي از معدود رسالات موسيقي دوره قاجار است که نشان می‌دهد سنت دیرپای علمی و عملی موسیقی در آن دوره نیز تداوم داشته است. بيشتر بخش‌هاي اين رساله، بازنویسی همان مطالب رسالات کهن‌تر، به‌ويژه رسالات موسيقي صفوي چون رساله ميرصدرالدين قزويني و رساله موسيقي «بهجت‌الروح» است؛ اما پاره‌اي اختلافات و ذکر برخي اصطلاحات در آن نشان مي‌دهد که نويسنده تنها يک نسخه‌بردار نبوده و به موسيقي عصر خود نيز توجه داشته است.
اين پژوهشگر موسيقي درباره «کليات يوسفي» توضيح داد: تنها نسخه موجود، به تاريخ ۱۲۷۱ ق (فروردين ۱۲۳۴ ش) کتابت شده و کاتب، نام نويسنده آن‌را ضياء‌الدين يوسف و وي را معاصر فتحعلي شاه قاجار (۱۲۱۲ - ۱۲۵۰ ق) دانسته است. کوشیدیم نشانی از ضیاءالدین یوسف در تذکره‌ها پیدا کنیم. چندین نفر در تاریخ ادبیات و موسیقی به ضیاءالدین یوسف موسوم‌اند؛ اما نمی‌توان به درستی گفت مولف مورد نظر ما دقیقا کیست.
وی افزود: نکته‌اي که مي‌توان در اين‌جا مطرح کرد اين است که مولف رساله موسيقي «بهجت‌الروح» از فرزند خود ضياء‌الدين يوسف نام برده است. با توجه به اين نکته و شباهت‌هايي که ميان برخي بخش‌هاي «بهجت‌الروح» و «کليات يوسفي» وجود دارد، اين احتمال مطرح است که مولف اين دو رساله پدر و پسر بوده باشند.
خضرايي درباره اهميت اين رساله اظهار داشت: چند نکته بديع نيز در این رساله ديده مي‌شود؛ از جمله این‌که اشاره به نام دوازده دستگاه که در پايان اين رساله آمده است، در روشن کردن سير تاريخي مفهوم دستگاه نقش مهمي دارد. مطلب مهم دیگر ذکر نام سازهاي تار و سنتور است؛ و نکته ديگر روايتی تا حدي متفاوت از نام ۴۸ گوشه است.
او با اشاره به اين‌که اين رساله يک مقدمه و پنج فصل دارد، توضيح داد: فصل اول «کليات يوسفي» در ذکر مقامات و اسامي آن، فصل دوم در بيان آوازها، فصل سوم در اسامي ۲۴ شعبه و ۴۸ گوشه، فصل چهارم در بيان آن که در هر وقت چه آهنگي بايد خواند و بيان شَدّها، و فصل پنجم در بيان اصول (ايقاع) و اصناف تصانيف است.
اين مصحح رسالات موسيقي افزود: پس از اين پنج فصل، در بخش «خاتمه» که مهم‌ترين بخش اين رساله است، از دستگاه‌هاي دوازده‌گانه (که تدوين آن را به استاد آقاباباي مخمور، از موسيقي‌دانان برجسته دوره فتحعلي شاه قاجار نسبت داده) نام برده شده است. این دوازده دستگاه به ترتیب ذکر شده در این رساله عبارتند از: راست‌پنج‌گاه، نوا نشابور، همايون، ماهور، رهاب، شول و شهناز، چهارگاه مخالف، سه‌گاه، دوگاه، زابل، عشيران، و نيريز.
خضرايي درباره شيوه تصحيح اين رساله توضيح داد: از کليات يوسفي تنها يک نسخه به دست آمده که در کتابخانه خصوصي مهدي صدري نگهداري مي‌شود. قطع آن رقعي و خط شکسته نستعليق آن در عين زيبايي، گاه دشوارخوان است. نيز به نظر مي‌رسد کاتب از برخي اصطلاحات ناآگاه بوده و آن‌ها را درست ثبت نکرده است.
او تاکيد کرد: تصحيح از روي تک‌نسخه‌اي با اين مشخصات دشوار است. خوشبختانه اين امکان پديد آمد که از رسالاتي چون رساله موسيقي ميرصدرالدين قزويني (۱۰۰۸ق) و رساله «در معرفت علم موسيقي» اثر حافظ مقصود (معروف به "دوره سفره‌چي") و نيز رساله موسيقي «بهجت‌الروح» براي مقايسه و پاره‌اي تصحيحات استفاده شود.
رساله موسيقي «کليات يوسفي» به تصحيح بابک خضرايي در ۱۵۰۰ نسخه و به قيمت ۳۲۰۰ تومان توسط فرهنگستان هنر جمهوري اسلامي ايران منتشر شده است. تصوير نسخه نيز چاپ شده است و کتاب مقدمه فارسي و انگليسي و نمايه‌ای تفصيلي دارد.
بابک خضرايي، دانش‌آموخته رشته موسيقي در مقطع کارشناسي، و رشته پژوهش هنر در مقطع کارشناسي ارشد است. وی علاوه بر انتشار مقالات علمي - پژوهشي در حوزه موسيقي، رسالاتي چون «الرساله الشرفیه» و «جامع‌الالحان» را ترجمه و تصحيح و کتاب «صفي‌الدين از ديدگاه معاصر/مجموعه مقالاتي درباره‌ي زندگي و آراء صفي‌الدين ارموي» را نيز گردآوری کرده است.
یکشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۲:۰۶
نظر شما