خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) ـ به گزارش ستاد خبري سراهاي اهل قلم بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، نشست «ثروت علمي در ايران و توزيع جغرافياي آن» عصر يك‌شنبه (18 ارديبهشت) ساعت 15 با حضور دكتر حميدرضا جمالي (عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت معلم تهران)، دكتر سعيد اسدي (عضو هيأت علمي دانشگاه شاهد)، داريوش مطلبي (مدير اطلاع‌رساني موسسه خانه كتاب) و دكتر مهدي عليپورحافظي (عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم فناوري اطلاعات) برگزار شد.

داريوش مطلبي، مدير اطلاع‌رساني موسسه خانه كتاب گفت: ثروت علمي در ايران يكي از بحث‌هاي جديد محسوب مي‌شود كه قرار است پژوهش‌هايي در اين زمينه صورت بگيرد. اواخر قرن 20 اقتصاددانان و متوليان حوزه علم به اين نتيجه رسيدند كه در اين حوزه هم توليدات و بهره‌وري مورد بررسي قرار گيرد. 

وي افزود: در زمينه ثروت علمي مراكز اطلاعات و كتابخانه‌ها به اين نتيجه رسيدند كه در اين حوزه سرمايه‌گذاري كنند زيرا هر چه مجموعه اطلاعات غني‌تر شود از لحاظ دانش علمي نيز غني‌تر خواهد بود ولي مراكز اطلاعات به مرور زمان با مشكلاتي نظير كمبود منابع مالي مواجه شدند و بايد راهي ديگر در اين زمينه پيش مي‌گرفتند. 

مطلبي يادآور شد: ثروت علمي زير گروه اقتصاد فرهنگي است و بررسي آن مي‌تواند بر مجامع علمي و فرهنگي و ميزان استفاده آن در اين مجامع تأثير گذارد. بحث علم زماني ارزشمند است كه همه اقشار مختلف جامعه از آن استفاده كنند نه اينكه تنها مختص قشر دانشگاهي باشد.

وي به آمار نشر كتاب در سال گذشته اشاره كرد و گفت: در سال گذشته آمار نشر كتاب در تهران 65 درصد بود و 35 درصد آن به شهرستان‌ها اختصاص داشت. 25 درصد اين آمار متعلق به شهرستان‌هايي مانند قم، مشهد، آذربايجان شرقي و اصفهان بوده است. اين آمار نشان مي‌دهد كه بيشتر ناشران در تهران مستقرند و بقيه ناشران شهرستاني نيز در شهرهاي بزرگ واقع شده‌اند. 

وي افزود: توليد علم يا به عبارتي مشاركت ثروت علمي در كشور يكسان نيست و نابرابري‌هاي بسياري در اين زمينه وجود دارد. برخي از پژوهشگران معتقدند كه بستر مناسب براي توزيع علم وجود ندارد و بيشتر پژوهشگران علاقه‌مندند كه آثارشان را در تهران منتشر كنند.

مطلبي يادآور شد: ثروت علمي و توليدات علمي در تهران متمركز است، اگر بخواهيم به يك تناسب مناسب دست يابيم بايد مراكز فرهنگي از تهران به شهرستان‌ها منتقل شود تا اين ثروت علمي در شهرستان‌هاي مختلف نيز توزيع شود.

وي افزود: علم زاينده است و بايد به توليد علم در جامعه منجر شود. اگر توليد به مصرف منجر نشود عملا، آن كالاي توليدي اثرگذار نخواهد بود. زماني مي‌توان به رابطه اين دو مورد اشاره كرد كه بين توليد و مصرف رابطه سالمي برقرار شود.

وي افزود: توزيع مناسب منابع اطلاعاتي يكي ديگر از مواردي است كه بايد در نظر گرفته شود. علم زماني به توليد منجر مي‌شود كه همواره اطلاعاتي به آن افزوده شود و پس از آن به توليد علم بينجامد. ما در گذشته بيشتر روي توليد سرمايه‌گذاري كرده‌ايم و امروزه بايد بيشتر روي مصرف و ترويج آن سرمايه‌گذاري كنيم.

وي افزود: انتخاب موضوع يكي از مسايلي است كه كمتر به آن توجه مي‌شود، با راه‌اندازي ارتباط ميان دانشگاه و صنعت به مصرف علم دست نخواهيم يافت. تخصصي کار کردن نيز مسأله مهمي است که بايد در ثروت علمي در نظر گرفته شود. 

دکتر سعيد اسدي، عضو هيأت علمي دانشگاه شاهد سخنران بعدي نشست بود. وي به بحث ثروت علمي اشاره كرد و گفت: بحث ثروت علمي شايد به نوعي مهجور است و نامش در مقاله‌ها کمتر آمده ولي کارآيي بالايي دارد. نخستين بار در سال 1997 ميلادي مقاله‌اي به نام «ثروت علمي» در مجله «علوم انساني» منتشر شد که در چه کشورهايي ثروت علمي وجود دارد. «کينگ» پژوهشگر انگليسي نيز بر اساس اسناد ثروت علمي را براي 31 کشور انتخاب كرده بود كه سي‌و‌يكمين كشور به ايران اختصاص داشت. 

وي افزود: سرمايه علمي مبحثي در علوم اجتماعي است و نشان مي‌دهد که جامعه چه سرمايه‌هاي علمي دارد. سرمايه اجتماعي بر اساس فرهنگ‌ها و دانش‌ها برآورد مي‌شود. همچنين بحث ثروت علمي در گذشته مبحث توليد علم را شامل مي‌شده است و در مفهوم نظري آن بحث گسترده‌تر مي‌شود. 

وي به جنبه‌هاي متفاوت ثروت علمي اشاره کرد و گفت: توليد علم دو جنبه متفاوت دارد. نخست ميزان ثروت علمي و توليدات هر کشور است و بحث دوم نيز به جنبه بهره‌مندي از ثروت علمي اختصاص دارد. 

وي نمونه‌هايي در زمينه ثروت علمي مطرح کرد و گفت: تجمع کتابخانه‌ها در يک شهر يا استان، تجمع ناشران، دانشمندان و دانشگاه‌ها در يک شهر يا استان تاثير بسياري بر ثروت علمي دارد و بايد اين ثروت علمي در شهرهاي مختلف پراکنده شود تا بتواند دستاوردهايي را در بر داشته باشد. 

سپس دکتر حميدرضا جمالي، عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت معلم تهران گفت: توزيع مناسب ثروت علمي در کشور به نوع توزيع وابسته است. ما در تحقيقات مي‌بينيم که يک شهرستان تمرکزش را براي علم شيمي گذاشته و يک شهرستان ديگر توليد علم را بر بيماري سرطان نهاده است.

وي افزود: ثروت علمي در شهرهايي بزرگ مانند تهران، شيراز، تبريز و... توزيع شده است. آيا اين توزيع جغرافيايي در ثروت علمي درست محاسبه شده است؟ مطلوب است که هر نهاد و سازماني که به کار پژوهش مي‌پردازد چند حوزه اصلي را براي خود در نظر بگيرد و آن را در شهرهاي مختلف متمرکز کند. 

جمالي يادآور شد: پژوهشگران هنگامي که نقشه‌هاي توزيع جغرافيايي و توليد علم را ترسيم مي‌کنند، نقاطي را مبني بر همکاري‌هاي علمي در نظر مي گيرند. بهتر است که علم توليدو به داده‌هاي جغرافيايي تبديل و وضعيت همکاري با مناطق مختلف به نمايش گذاشته شود.

وي افزود: در برخي از کشورها و سياست کلان آن مشخص مي‌شود ‌که کدام شهر مرکز علمي و کدام شهر مرکز فرهنگي باشد. اين شهرها زيرساخت‌هايي را براي فعاليت‌هاي فرهنگي و علمي ترسيم کرده‌اند. خارج شدن پژوهشکده‌ها از تهران نيز يکي از دستاوردهاي توزيع ثروت علمي محسوب مي‌شود و نشان مي‌‌دهد که توزيع علم در ايران پخش شده و به رشد اقتصادي منطقه منجر مي‌شود ولي در برخي موارد خارج شدن پژوهشکده‌ها از تهران نمي‌تواند دستاوردهاي مثبتي داشته باشد. 

دكتر مهدي عليپورحافظي، عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم فناوري اطلاعات در يک جمع‌بندي کلي، گفت: ثروت علمي به تعداد ناشران، ميزان انتشارات، تعداد دانشگاه‌ها، تعداد کتابخانه‌ها، ميزان استناد به مقالات علمي هر کشور، دسترسي به اينترنت، وب اجتماعي، دسترسي آزاد و رشد علمي اختصاص دارد.

وي به علم سنجي نيز اشاره کرد و گفت: توزيع انتشارات، توزيع دانشمندان و پژوهشگران، سرانه پژوهش و هزينه‌ها، ميزان استناد به مقالات هر کشور، توزيع مراکز آموزش عالي پژوهشگاه‌ها و استادان، توزيع کتابخانه‌ها و دسترسي آزاد معيارهاي علم‌سنجي محسوب مي‌شود. 

وي افزود: عنوان ثروت علمي در پژوهش‌هاي خارج از کشور در معناي پژوهشي به کار رفته است. در سال 1997 ميلادي در مقاله‌اي با عنوان ثروت علمي کشورها به مقايسه توليدات علمي کشور و ميزان استناد به آنها پرداخته شده است.

وي به تعريف ثروت علمي نيز اشاره کرد و گفت: بهره‌مندي از ثروت علمي، نبود يکساني جغرافيايي توليدي با جغرافياي بهره‌مندي، توزيع مناسب ثروت علمي، تمرکز بر قابليت‌هاي هسته‌اي، منابع مالي، ترويج علم، همکاري علمي، جغرافياي علم، شناسايي وضعيت موجود، تقويت زيرساخت‌ها و تخصص‌گرايي، اولويت‌بندي، ارتباط توليد و مصرف، کيفيت ثروت علمي مي‌تواند تعاريفي براي ثروت علمي باشد. 

بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران تا 24 ارديبهشت‌ماه در مصلاي بزرگ امام خميني(ره) برپاست.