به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) اين كتاب علاوه بر آشنايي خواننده با منابع و مقاتل، شعر عاشورايي كلاسيك را مدخلي براي تبيين و تحليل شعر معاصر قرار مي‌دهد و قالب‌ها و عناصر شعر عاشورايي را به درستي و روشني باز مي‌كاود و مي‌شناساند و درون‌مايه و تاثير و تاثرهاي آن را عالمانه باز مي‌كند.
اگر به اين گفته پيامبر عظيم‌الشان اسلام(ص) نيك بنگريم كه: «ان الحسين مصباح الهدي و سفينة النجاة؛ حسين چراغ هدايت و كشتي نجات انسان‌هاست». به خوبي به ارزش هرگونه تحقيق در بازشناسي اين اسطوره جاودان و آيينه تمام‌نماي آيين محمدي و مكتب آزادگي و مرام فتوت پي‌خواهيم برد.
رمز جاودانگي نهضت ابا عبدالله الحسين(ع) همان رمز جاودانگي ارزش‌هاي انساني است كه هركه در راه آن ارزش‌ها همه چيز خود را خالصانه در طبق اخلاص گذارد، اين چنين برقله انسانيت و ستيغ شرف و اوج آزادگي خواهد نشست.
بررسي تاثيري كه واقعه عاشورا در طول تاريخ بر افكار و انديشه‌هاي شاعران از همه مذاهب و مسلك‌ها و مليت‌ها بر جاي گذاشته است و هم‌چنين تاثيرات متقابلي كه آداب و سنن ملت‌ها به ويژه مردم ايران و رويداد تاريخي بر يكديگر گذاشته‌اند، از ديدگاه‌هاي مختلف اجتماعي، اعتقادي، روان‌شناسي و سياسي، ماهيت اصلي اين كتاب را تشكيل مي‌دهد.
اين اثر پژوهشي است در جهت پاسداشت ارزش‌ها و سجاياي اخلاقي كه در روز دهم محرم سال 61 هجري به ظاهر پايمال ستم ستمكاران و دين به دنيا فروشان و عمله‌هاي جهالت و ناداني قرار گرفت.
براساس مطالب اين كتاب، اين پژوهش پاسخي به اين سوال است كه: «چگونه يك نهضت و يا يك فرد مي‌تواند به فرهنگ و نماد شخصيت يك ملت تبديل شود و اين همان كاري است كه نهضت خونبار كربلا و شخص حسين‌بن علي(ع) با فرهنگ و ملت ايران انجام داده‌اند...»
قرن‌هاست كه عاشورا ـ‌اين كوتاه‌ترين انقلاب تاريخ اسلام‌ـ بر زبان‌ها و قلم‌ها جاري و ساريست و هنوز و هميشه ناگفته‌ها و نايافته‌هايش فراوان و پايان‌ناپذير است. اين شعله كه به تعبير پيامبر(ص)، خاكستر و سردي نمي‌پذيرد و چراغ روشني است فراروي رفتن‌ها، و كشتي امن و آرامي است در موج‌خيز حادثه‌ها؛ كه هركه با آن همراه و همدم و هم‌سو شود «حيات طيبه» مي‌يابد و رستگاري و رهايي و خوش فرجامي را در آغوش مي‌كشد.
در ميان همه گونه‌هاي ادبي چون: داستان، نثر ادبي، فيلم‌نامه، تعزيه و ...، شعر رساترين رسانه عاشورا بوده و هست و بيش از ديگر «گونه‌ها»، كربلا را آيينه شده و شكوه و شوكت عاشورا را باز كرده است. شايد تاثير، مانايي، گيرايي و رسايي سروده‌هاي عاشورايي سبب شده بود كه كاروان اسيران از كربلا تا شام و از شام تا بازگشت به كربلا و مدينه، «پيام» خويش را در كنار خطبه‌ها با شعر بازگويند و با زبان سرودن، گدازه‌هاي درون و پتك ستم‌كوب خويش را فرو بارند.
در طول سفر كاروان حسيني از مدينه به مكه و از مكه تا كربلا نيز رسانه شعر است كه در كنار نامه‌ها و خطبه‌ها بر دل‌ها و ذهن‌ها تلنگر مي‌زند و بار روشنگري و بيداري را بر دوش مي‌كشد. هرچند در ادبيات گران‌سنگ پارسي، نخستين سروده‌هاي عاشورايي در قرون پنجم و ششم چهره نشان مي‌دهند، اما ترديدي نيست كه بسيار پيش از اين، شاعران و نويسندگان با عاشورا زيسته و در آثار خويش بدان پرداخته‌اند، كه اگر آن سروده‌ها از جمله «ديوان ابن‌يمين» مي‌ماند، امروز تصوير و تصوري ديگر از شعر عاشورايي فارسي پيش‌رو بود.
شعر عاشورايي فارسي در سير صيرورت و رشد و بالندگي خويش چندين مشخصه داشته، كه برخي از اين مشخصه‌ها و ويژگي‌ها در دوره‌هاي گوناگون، فراز و فرود، جزر و مد و شدت و ضعف داشته‌اند. شناخت اين ويژگي‌ها، نگرش و گرايش جامعه عصر عاشورا را نيز روشن و آفتابي مي‌سازد و جز دليل زنده بودن و استمرار و حضور عاشورا و فرهنگ آن در ميان مردم، ما را با چند و چون موضع جامعه نسبت به آن نيز آشنا مي‌گرداند.
پژوهش استوار و روشمند درباره هربعد از ابعاد قيام سيدالشهدا، حسين‌بن علي(ع)، هرروز از روز پيش ضرورتر و از سويي دشوارتر مي‌شود؛ ضرورتر مي‌شود زيرا هم‌چنان از پس چهارده سده، همه آن‌چه آن حضرت را به قيام برانگيخت، چندان گونه‌گون و گاه ناپيدا رخ مي‌كند كه حتي آنان كه به پندار خويش در صف حسينيان گام مي‌زنند، ناآگاه در حزب يزيديان ايستاده‌اند.
برپايه شواهد تاريخي، بسياري از فرمانروايان ستمگر و سخنوران دلباخته سيم و زر، كه خود، يزيد يا از يزيديان روزگار خويش به شمار مي‌روند، در برپايي مجالس عزا و مراسم نوحه و رثا براي سالار شهدا و جانبازان پاك‌باز كربلا پيش‌گام مي‌شوند تا در پرده هم‌سويي با اين قيام شورانگيز و هم‌دردي ـ‌در حد تباكي‌ـ در اين مصيبت جان‌گداز، خود را از چشم شيعيان راستين كه به مصداق كلام نجات بخش: «كل ارض كربلا و كل يوم عاشورا»، مكلف به رويارويي با ستمگران، در هرزمين و روزگاري‌اند، پنهان دارند و از آتش خشم آنان درامان مانند. از اين‌رو، در هرپژوهشي كه پرتويي برگوشه‌اي تاريك از اين رويداد بيفكند و به تحليل و تفكيك مميزات دو جبهه حق و باطل بپردازد و به ويژه اگر اهداف مقدس اين حركت سرنوشت‌ساز را آشكار سازد، پس ارجمند است و ماجور؛ و به جهت آثار ثمر آفرين فردي و اجتماعي‌اش كاملا ضرور.
براساس مطالب كتاب، ذكر مكرر «حديث» حسين‌بن علي(ع) و فاجعه كربلا و هرچه بدان مي‌پيوندد، نيز نامكرر است. اما پژوهش به مفهوم دقيق آن، يعني طرح مساله‌اي بديع و يافتن پاسخي مستند و مستدل براي آن، يا يافتن پاسخي نو، جز پاسخ‌هاي ديگر، براي مساله‌اي كه ديگران نيز بدان پرداخته‌اند، كاري است شايسته و در خور تكريم و تقدير. بر اين پايه، پژوهش به اين مفهوم كه حاوي پرسشي بكر و بديع و پاسخ و دستاوردي نو در يكي از جهات گوناگون واقعه طف و آثار و نتايج آن باشد، به گواهي كتاب‌شناسي‌هاي اختصاصي اين حوزه و فهرست مقالات چاپ شده در اين زمينه، بسيار دشوار است.
اما كتاب حاضر، شامل يك مبحث و دو كتاب است. مبحث اول شامل چهار بخش است: پيشگفتار و سه فصل. پيشگفتار كتاب از يك سو به تعريف حماسه عاشورا و اهميت آن و گستره پرتوهاي آن در مجامع اسلامي وحتي جهان پرداخته و از سوي ديگر انعكاس بيشتر آن شكوه و حماسه را در شعر به دليل تاثير بيشتر شعر، باز گفته است و البته ياد كرد از آثار نثر و از نخستين اثر نثر فارسي در موضوع عاشورا را نيز فراموش نكرده است. چنان كه در حوزه‌هاي فولكلوريك نيز تعزيه را از قلم نينداخته، و در واقع پيشگفتار، چنان‌كه از آن انتظار مي‌رود، براعت استهلال و پنجره گشوده‌اي است به باغ بسيار درخت تمام مباحث كتاب، آن هم با سير سنوي يا به قول فرنگان: Chronological. و در پايان همين پيشگفتار است كه مولف از چگونگي و ماهيت كتاب خود و روند شكل‌گيري آن و سپس اهداف كتاب و تازگي و مواد تحقيق و روش پژوهش خويش و ارزش نظري و عملي و سرانجام روش تنظيم آن بحث مي‌كند. سپس كتاب وارد بحث‌هاي اصلي خود مي‌شود.
كتاب اول: سير تحول و تطور شعر عاشورايي است، در فصل اول به گونه‌اي روشمند، تاريخچه‌اي فشرده از عوامل تاريخي تشكيل يافتن فاجعه عاشورا، بيان مي‌شود، تا آنجا كه به ذكر لحظه به لحظه روز واقعه مي‌رسد. آنگاه به تاريخچه مرثيه‌سرايي مي‌پردازد، كه بنا به نقل از ابن شهرآشوب، از همان مجلس يزيد آغاز شد و با شعر عربي يحيي‌بن حكم كه در آن مجلس حضور داشت، به آن اشاره شده است. سپس تاريخچه‌اي از اين مرثيه‌سرايان عرب‌زبان از آن روزگار تا عصر حاضر به دست مي‌دهد و به ذكر نمونه‌هاي كوتاه از برترين آنها مي‌پردازد و فصل اول، در انتهاي همين مبحث، به پايان مي‌رسد.
اينك خواننده آماده است كه فصل دوم را از قلم مولف بخواند كه موضوع آن، عاشورا در شعر كلاسيك ايران است. اين فصل به بررسي سوگ سروده‌هاي آييني عاشورايي از قرن چهارم تا دوره بازگشت ادبي و سپس تمام دوره بازگشت اختصاص يافته است. طبيعي است كه چون همه اين موارد در واقع به عنوان تمهيد و ذكر زمينه‌هاي فرهنگي براي دو بخش نهايي و اصلي كتاب يعني عاشورا در شعر معاصر و فولكلوريك اين حماسه است؛ بنابراين، بسيار فشرده و هم‌چنان با سير سنوي ارايه مي‌شود. اما در همان، حال كوشش مولف بر آن است كه به ذكر نمونه‌هاي كوتاهي از برجسته‌ترين آثار بپردازد.
آخرين بخشي كه بيش از فصل نهايي يادآوري مي‌شود، در فصل سوم و با نام:«عاشورا در شعر معاصر ايران» است. اين فصل از مشروطه آغاز و به امروز ختم مي‌شود. مولف به اين قسمت از اين‌رو بيشتر پرداخته است كه از سويي شعر معاصر، با اهداف اصلي عاشورا، هم‌سويي بيشتري دارد؛ در حالي كه اشعار كلاسيك بيشتر به سوگ و گريه بسنده كرده‌اند؛ و از سوي ديگر، شعر معاصر و به ويژه شعر امروز، از آنجا كه در عين حفظ ارزش‌هاي معنوي، موضوع و فخامت فرم و لفظ، به زبان مردم نزديك‌تر است؛ خود دوباره تمهيدي ديگر براي كتاب دوم است، كه «عاشورا در فرهنتگ عامه» نام گرفته است. مولف از همين‌رو، چه در بررسي محتوايي شعرها و ژرف‌ساخت و چه در بررسي روبنايي و روساخت آنها، سعي بيشتري مبذول و نمونه‌هاي بيشتري را از اين دو جنبه تحليل كرده است.
كتاب دوم: اختصاص به مباحث ادبيات عامه و محرم در چهار فصل دارد؛ خاصه تعزيه، پيشينه تاريخي آن و اركان و عناصر سازنده و پردازنده آن و ارتباط آن با موسيقي و ملزومات و شيوه‌هاي اجراي تعزيه و محتوا و موضوع‌هاي تعزيه و سپس مبحث عزاداري در فرهنگ عامه، از سياه‌پوش شدن و حضور در مجالس تا قمه‌زني، نخل‌گرداني، طشت‌گرداني، سينه‌زني، زنجيرزني، حمل كتل و علم و بيرق و پرده‌خواني. در تكمله اين بحث، به آسيب‌شناسي در حوزه عرضه و اجراي عاشورا مي‌پردازد، كه به نظر مي‌رسد بحث بسياري مفيدي است.
در انتهاي اين اثر، علاوه بر تصاوير، منابع فارسي، عربي، انگليسي، روسي و تاجيكي، نمايه‌اي از آيات و روايات، اشعار عربي، اشعار فارسي، اشعار تعزيه، اشخاص، قبايل، خاندان، فرق و مذاهب، وقايع، اماكن و كتاب نيز درج شده است.
چاپ نخست كتاب «عاشورا در شعر معاصر و فرهنگ عامه» در شمارگان 6000 نسخه، 784 صفحه و بهاي 150000 ريال راهي بازار نشر شد.
پنجشنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۲:۰۰
نظر شما