علي ططري، مدرس تاريخ معاصر، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، تدوين اين مجموعه را يكي از پروژه‌هاي تحقيقاتي كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي خواند كه سال گذشته قرارداد آن متعقد شد. وي گفت: اين مجموعه منتخبي از 3500 سند مربوط به «معارف، اوقاف و صنايع مستظرفه» است كه به همت دكتر سهيلا ترابي فارساني، از مولفان و مترجمان اين حوزه تخصصي انجام گرفته است.

وي با بيان اين كه اين مجموعه از نظر زماني به دوره دوم تا پنجم مجلس شوراي ملي يعني از سال‌هاي 1288 تا 1304خورشيدي بازمي‌گردد، اظهار داشت: اين اسناد به ويژه در زمينه بازگوكردن بسياري از رخ‌دادها و حوادث اجتماعي و فرهنگي كه در زمان مشروطه‌خواهي و پس از آن در ايران روي‌دادند، داراي اهميت است، زيرا نظرات و مخالفت‌هاي افرادي را كه در برابر تغييرات نوين، موانعي را ايجاد كرده‌اند، به خوبي روشن مي‌سازد.

ططري افزود: اين مجموعه شامل اسناد تاسيس مدارس در ايران، موقوفات و ديگر مسايل فرهنگي است كه اغلب آنها به بحث شكل‌گيري آموزش و پرورش در ايران، طبقات و حاميان تأسيس مدارس نوين در ايران دوره مشروطه و نحوه برپايي اين مدارس در شهرهاي مختلف ايران مربوط مي‌شود. مطالعه و پيگيري اين اسناد، سرنخ‌هاي فراواني در اختيار پژوهشگران تاريخي حوزه‌هاي فرهنگي و اجتماعي قرار مي‌دهد.

وي با يادآوري اين كه پيروزي نهضت مشروطه تحولات گسترده‌اي را در ابعاد سياسي، اجتماعي، اقتصادي و نهادهاي كشور به همراه داشت، عنوان كرد: آموزش و پرورش و ايجاد مدارس نوين نيز كه نياز جامعه آن روز بود، از امور بسيار مهمي به شمار مي‌رفتند كه مناقشات فراواني را درپي داشتند. در دوره قاجار و حتي با گذشت يكي دو دهه از مشروطيت، تأسيس مدارس نوين براي دختران و پسران (به ويژه دختران) كار بسيار دشواري بود كه با مقاومت عده‌اي از سنت‌گرايان در شهرهاي گوناگون مواجه شد.

رييس مركز اسناد كتابخانه مجلس شوراي اسلامي ادامه داد: بر اساس اين اسناد، پيگيري و پافشاري اولياي فرهنگ آن زمان، باعث شد جامعه به تدريج براي پذيرش اين تغييرات عمومي و تأسيس مدارس نوين در شهرها و نقاط گوناگون ايران آماده شود. علاوه بر اين، اين اسناد نشان‌دهنده فداكاري بزرگاني است كه در سال‌هاي مشروطيت در ايجاد اين تغييرات نقش به‌سزايي داشتند.

وي با بيان اين كه نتايج اين تحقيقات در قالب كتابي تك جلدي منتشر خواهد شد، اظهار داشت: سندهاي اين اثر، اسناد بي‌نظيري‌اند‌ كه براي نخستين بار منتشر مي‌شوند. اين اسناد از لحاظ كيفيت و اطلاعاتي كه ارايه مي‌دهند، بي‌همتايند.

پژوهشگر تاريخ مشروطه خاطرنشان كرد: اطلاعاتي درباره مدارس ايراني داخلي و خارج از كشور نظير مدارس ايراني در كشورهاي مصر، عراق، قفقاز، آسياي ميانه و همچنين مواردي كه نشانگر دغدغه‌هاي فرهنگي در اموري نظير چاپ و نشر كتاب و دريافت مجوز نشريات و آنچه مربوط به آن است، از ديگر موضوعاتي‌اند كه با مطالعه اين اثر مي‌توان از چگونگي آنها مطلع شد.

گفتني است ترابي فارساني، از مدرسان و متخصصان حوزه تاريخ مشروطه است و تأليفاتي در اين زمينه دارد كه از جمله مي‌توان به كتاب‌هاي «اسناد مدارس دختران» و «تجار مشروطيت و دولت مدرن» و ترجمه «طبقات اجتماعي، دولت و انقلاب در ايران» اثر احمد اشرف و بنو عزيزي اشاره كرد. 

پروژه تحقيقاتي «اسناد معارف دوره مشروطيت» اكنون به پايان رسيده است و در مراحل پيش از چاپ به‌سر مي‌برد و به زودي منتشر خواهد شد.