خسرو معتضد، نويسنده و محقق تاريخي كه سال گذشته در دومين همايش انديشه و قلم ارتش مورد تقدير قرار گرفت، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)،‌ درباره هدف خود از نگارش آثار مرتبط با ارتش اظهار داشت: من در يك خانواده نظامي رشد كرده‌ام. به همين دليل، به مسائل نظامي نيز علاقه دارم.

وي با اشاره به ضعف ارتش در دهه 1320 افزود: ارتش ايران در شهريور 1320، به دليل عدم وجود ژنرال‌هاي تحصيل‌كرده‌ و در نظر نگرفتن تدارك پيش‌بيني‌ و پشتيباني‌هاي لازم،‌ درمقابل حمله متفقين به كشور، ظرف 48 ساعت سقوط كرد.

اين پژوهشگر تصريح كرد: در آن دوران، "كلنل ا. استوارت" در دانشگاه جنگ ايران در حال تحصيل بود و كتابي با عنوان "سپيده‌دم در آبادان" نوشت كه بعدها با نام "آخرين روزهاي رضاشاه" به زبان فارسي ترجمه شد. وي در اين اثر، به انتشار و بررسي اسناد ارتش آمريكا و انگليس، در رابطه با شهريور 1320 پرداخته است.

معتضد در ادامه يادآور شد: همچنين، گزارش عملكرد ارتش اين دو كشور در ايران، به صورت سلسله مقاله در روزنامه "تايمز" لندن منتشر مي‌شد.

وي خاطر نشان كرد: بعدها در دوران حكومت محمدرضا پهلوي، گزارش تلگراف‌هاي ارتش انگليس در دوران حمله به ايران در شهريور 1320 مانند چگونگي پياده شدن نيروها، توسط مركز تحقيقات دربار به رياست دكتر باهري، خلاصه و ترجمه ‌شد و در سال 1352 در اختيار محققان قرار ‌گرفت. اصل اين اسناد نيز در سال 1355، به مناسبت پنجاهمين سالگرد حكومت پهلوي، براي انتشار در قالب كتاب به دانشگاه جنگ ايران داده شدند، اما هرگز به چاپ نرسيدند.

نويسنده كتاب "درون ارتش شاه"،‌ با تاكيد بر ضعف ارتش در سال‌هاي 1320 تا 1325 افزود: آمريكايي‌ها، از سال 1325، همزمان با آغاز جنگ سرد و با هدف آماده‌سازي موقت ايران براي حفظ منافع خود در مقابل حمله احتمالي روسيه، نيروي ارتش را با 10ميليون قبضه سلاح، تقويت كردند.

وي با اشاره به رشد همه جانبه ارتش يادآور شد: دانشكده افسري در دهه 1310، براي آموزش دانشجويان خود، كتاب‌هاي متعددي در زمينه علوم جديد نظامي مانند؛ "جاسوسي و ضد جاسوسي"، "قواي هوايي"، "جنگ رواني" و "نيروي دريايي" ترجمه و منتشر كرد. نظاميان نويسنده و مترجمي نيز به نگارش و ترجمه كتاب‌هاي خارجي مي‌پرداختند. 

نويسنده كتاب "معماران عصر پهلوي" در ادامه گفت: دانشجويان دانشگاه جنگ نيز با راهنمايي افسران فرانسوي، روش تحقيق را فرا گرفتند و مجموعه 14 جلدي "جغرافياي نظامي" را تدوين كردند. اين اثر، به تحليل و بيان موقعيت نظامي 10 استان ايران، خليج‌فارس، درياي خزر و درياي عمان در دهه 1310 پرداخته‌ و نكته قابل توجه اين است كه با توجه به عدم وجود امكانات مناسب چاپ، عكس‌هاي متعددي درباره مناطق موردنظر، در اين مجموعه منعكس شده است.

خسرو معتضد تاكيد كرد: بعد از سقوط رضا شاه، فعاليت دانشگاه جنگ و اداره جغرافيايي ارتش متوقف نشد. آن‌ها در ادامه تحقيقات خود، جغرافياي فرهنگ روستاهاي ايران را هم گردآوري و منتشر كردند. دانشكده‌هاي افسري، نظامي و دانشگاه جنگ نيز كتاب‌ها و جزوه‌هاي درسي تدوين مي‌كردند كه از جمله آن‌ها مي‌توان به "جغرافياي نظامي ايران" و "جغرافياي عمومي ايران" اشاره كرد. 

وي  با تاكيد بر تاثير كتاب در افزايش سطح اطلاعات ارتشيان ‌اظهار داشت: در آن دوران، هر يك از استادان دانشگاه‌هاي جنگ يا دانشكده افسري، بايد يك كتاب مي‌نوشتند. اين آثار به تدريج،‌ باعث افزايش اطلاعات ارتش شدند. ضمنا"، ارتش هر كشوري بايد بر تاريخ خود مسلط باشد، ‌به همين دليل، تاريخ و جغرافياي نظامي نيز رشد پيدا كرد. همچنين بسياري از همين نويسندگان نظامي، به يك استرتژيست‌ جنگ تبديل شدند. اين استرتژيست‌ها، با راه‌اندازي "طرح جنگ فرضي" در سال 1350، حمله ارتش عراق به ايران را پيش‌بيني و لشكر اروميه، كردستان، كرمانشاه و اهواز را تقويت كرده بودند. 

معتضد افزود: بعد از كودتاي عراق در سال 1337 شمسي، ادعاهاي بي‌مورد اين كشور بر سر خوزستان، خرمشهر و اروندرود مطرح و باعث‌ تيرگي روابط ايران و عراق شد. البته بعد از پيروزي انقلاب،‌ ژنرال‌هاي فراري ايران مثل اويسي، پاليزبان و آريانا با حمايت آمريكا،‌ باعث تحريك دوچندان صدام براي حمله جدي به ايران شدند.

اين محقق تاريخي ادامه داد: با اوج‌گيري انقلاب و پس از مرداد 1357، فعاليت‌هاي انتشاراتي ارتش تعطيل شد. اما به مرور زمان، كار خود را از سر گرفت. اين انتشارات،‌ در حال حاضر، كتاب‌هاي برجسته‌اي درباره دفاع‌مقدس مانند؛ "اطلس دو زبانه نبردهاي ماندگار"، "تقويم تاريخ دفاع‌مقدس" و مجموعه خاطرات رزرمندگان به چاپ رسانده كه با نگاهي منصفانه و بي‌طرفانه، به بررسي جنگ تحميلي پرداخته‌اند. اما متاسفانه، اين كتاب‌ها به خوبي در سطح جامعه معرفي و توزيع نمي‌شوند. 

خسرو معتضد، درباره تاريخچه نشريات ارتش گفت: ماهنامه "نامه ماهانه ارتش"،‌ در دوران رضاخان منتشر مي‌شد. اين نشريه، بسيار خشك بود و بدون عكس به چاپ مي‌رسيد. ارتش، نشرياتي براي دانشكده‌هاي افسري، نظامي و دانشگاه جنگ نيز منتشر مي‌كرد. در دوران حكومت محمدرضا پهلوي، نشريات دوماهانه "بررسي‌هاي تاريخي" و "مهنامه ارتش"، مجله مخصوص گارد شاهنشاهي با عنوان "پاسداران"، مجله دادرسي ارتش با نام "مهنامه قضايي"‌ و نشريه تخصصي نيروي زميني با عنوان "نبرد" به چاپ مي‌رسيدند. پس از پيروزي انقلاب،‌ انتشار مجله "مهنامه ارتش" با عنوان "مهنامه ارتش جمهوري اسلامي ايران" به كار خود ادامه داد. اين نشريه،‌ درحال حاضر با نام "صف"‌منتشر مي‌شود. 

وي با تاكيد بر تغيير دائمي شيوه جنگ در دنيا گفت: ترجمه مجلات خارجي، راه‌اندازي يك روزنامه تخصصي براي ارتش و ترويج فرهنگ كتابخواني در ميان نظاميان،‌ عامل افزايش اطلاعات و سطح ايمني آنان در صورت بروز جنگ مي‌شود. 

معتضد در پايان از تدوين جلد پنجم و آخر از مجموعه "يكصد سال فراز و فرود نيروهاي انتظامي" خبر داد و گفت: اين كتاب، شامل موضوعاتي مانند؛ جنگ تحميلي عراق عليه ايران و نقش نيروهاي انتظامي در آن است و تا ادغام ژاندارمري، پليس قضايي و كميته و شهرباني در سال 1369 پيش مي‌رود.