خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ هشتم آبان سالروز درگذشت قیصر امین پور است؛ شاعری که در بحبوحه سال‌های نخست پیروزی انقلاب و در میان کشاکش جنگ، به صف شاعران انقلاب پیوست و آن را غنا بخشید. او که سابقه سال‌ها تدریس در دانشگاه تهران را نیز داشت، مبنی تئوریک و علمی ادبیات و هنر را به ذوق شعر و طبع هنرمند خود پیوند داد و قدم در راه راست شعر نهاد.
کتاب‌های طوفان در پرانتز (۱۳۶۵)، منظومه ظهر روز دهم (۱۳۶۵)، مثل چشمه، مثل رود (۱۳۶۸)، بی‌بال پریدن (۱۳۷۰)، آینه‌های ناگهان (۱۳۷۲)، به قول پرستو (۱۳۷۵)، گل‌ها همـه آفتابگردان‌اند (۱۳۸۰)، و دستور زبان عشق (۱۳۸۶) حاصل سال‌های شاعری قیصرند. او در هشتم آبان 1386 درگذشت.
خبرنگار ایبنا به همین مناسبت به گفت و گو با جلیل صفربیگی شاعر و محقق ادبی پرداخته است تا با او درباره شعر عاشورا، شعر انقلاب و ویژگی‌های شعر قیصر امین پور به صحبت بنشیند. شاعر «چرا پرنده نباشم» معتقد است وقوع انقلاب اسلامی موجب تحولی در شعر عاشورایی شد و قیصر امین پور یکی از مهم‌ترین عوامل این تحول بود.
صفربیگی که خود به رباعی سرایی شهرت دارد، درباره تأثیر شعر قیصر بر جریان شعری معاصر می‌گوید: «در روزگار جنگ که نیاز به تهییج مردم برای دفاع از کشور بود قیصر با رباعی به میدان آمد. رباعی‌های قیصر در آن روزگار موجب تشکیل جریانی به نام رباعی دفاع مقدس در آن دوران شد.»
گفت و گوی ایبنا با شاعر مجموعه‌های «شکلکی برای مرگ»، «هیچ»، «انجیل به روایت جلیل»، «کم‌کم کلمه می‌شوم»، و... را در ادامه می‌خوانید.
عاشورا و حماسه حسینی یکی از درونمایه های اصلی شعر پس از انقلاب است. به نظر شما نگاه شاعران انقلاب به این موضوع، چه تفاوت‌هایی با گذشتگان دارد؟
وقوع انقلاب اسلامی موجب ایجاد تحولی در محتوا و ساختار شعر عاشورایی فارسی شد. شاعران ایرانی در طول قرن‌ها سرایش شعر شیعی و عاشورایی تنها به مرثیه و مدح و منقبت حضرت امام حسین و سایر معصومین (ع) پرداخته بودند اما با وقوع انقلاب، رویکرد نو شاعرانی مانند قیصر امین پور، محمدعلی معلم دامغانی، سید حسن حسینی و سلمان هراتی به شعر عاشورایی، موجب غنای بیشتر این شعر شد. این شاعران مرثیه و مدح را کنار گذاشتند و از زاویه‌های دیگری به حماسه حسینی نگریستند. خوشبختانه در دهه‌های 70 و 80 نیز این نگاه عمق بیشتری یافت. این که شاعران انقلاب به جنبه مبارزه امام حسین (ع) با ظلم و انقلابی بودن نهضت عاشورا اشاره کردند، یکی از مصادیق این نگاه نو است. همچنین می‌بینیم که این شاعران در آثار خود به آسیب شناسی مردم، در روزگار امام حسین (ع) و پس از آن پرداخته‌اند، و گاه مردم را مورد تکریم و گاه مورد نقد قرار داده‌اند. شعر اعتراضی عاشورا نشأت گرفته از همین نگاه است. علاوه بر این در میان اثار شاعران دوره انقلاب شاهد توجه به جنبه عاشقانه عاشورا نیز هستیم که قیصر امین پور یکی از شناخته شده ترین نمایندگان این نگاه است. در شعر عاشورایی قیصر، جمال و جلال تلفیق شده و همزمان به مخاطب نمایش داده می‌شوند. پیش از انقلاب و پیش از شاعران انقلابی، چنین نگاهی به حادثه عاشورا کمتر دیده می‌شد.
قیصر امین پور یکی از مهم‌ترین شاعران انقلاب است که بارها در شعر خود به موضوع عاشورا اشاره داشته. نگاه او را به شعر عاشورایی چگونه می‌بینید؟
یکی از نشانه‌های توانایی قیصر امین پور در شاعری، زبان به روز و عاطفه سرشار بود، که در کنار محتوای غنی قرار می‌گرفت. او در شعر عاشورایی خویش، راه میانه را برگزیده و طی می‌کند. قیصر در شعر خود نه دست به غلو می زند و نه مظلوم نمایی می‌کند. در همین جا باید یادآوری کنم که گاه شاعران برای افزودن بر تأثیر کلام خود، دست به مظلوم نمایی امام حسین (ع) و اصحابش زده‌اند و آن بزرگواران را ضعیف و شکست خورده نشان داده‌اند. اما این نگاه مورد قبول قیصر نیست. او به مرثیه سرایی صرف نپراخته است. قیصر در شعر عاشورایی خود گاه با امام حسین (ع) معاشقه می‌کند و می‌توان جریان تغزلی زیبایی را که پس از انقلاب اسلامی در شعر عاشوریی به وقوع پیوست را در شعر قیصر ردیابی کرد. امام حسین (ع) در شعر قیصر شخصی دلیر و شجاع و ظلم ستیز است. شعر عاشورایی قیصر مدح و مرثیه صرف نیست. قیصر تلاش کرد تا شعر عاشورایی را از گونه هیاتی
آن ارتقاء دهد و نوآوری‌هایی در آن ایجاد کند. این نگاه بعدها در شعر سیدحسن حسینی و سلمان هراتی نیز بسط و گسترش یافت.
البته باید اشاره کنم که شعر هیات و نوحه نیز ارزشمند است و محتوای غنی دارد اما در آن تنها به جنبه مرثیه توجه می‌شود. قیصر تلاش کرد شعر عاشورایی را ارتقاء دهد علاوه بر مرثیه به حماسه نیز توجه کند.
هشت سال جنگ تحمیلی یکی از وقایع تاثیرگذار در تاریخ ایران است. شاعرانی مانند قیصر که به جریان شعر شیعی گرایش و تعلق داشتند، به موضوع دفاع مقدس نیز پرداختند و آثار بسیاری در این زمینه خلق کردند. لطفاً درباره پیوندهای شعر عاشورایی با شعر دفاع مقدس توضیح دهید.
شباهت‌های بسیاری بین شعر عاشورایی و شعر دفاع مقدس وجود دارد، از جمله آن که در درون مایه هر دو به دفاع اشاره شده است. همان گونه که امام حسین (ع) و یارانش در کربلا در موضع دفاع قرار داشتند، رزمندگان ما نیز در هشت سال دفاع مقدس همواره در موضع دفاع و مورد هجوم بودند. ما در هشت سال دفاع مقدس تجربه عاشورا را داشتیم و به تاسی از امام حسین (ع) از دین و کشور و ناموس خود دفاع کردیم. همان طور که می دانید شعر شیعه دو بال دارد؛ یک بال سرخ و یک بال سبز. بال سرخ آن به امام حسین (ع) و قیام عاشورا دلالت دارد و بال سبز به موضوع انتظار امام زمان (عج) اشاره دارد. پس از انقلاب می‌بینیم که این دو با دفاع مقدس گره می‌خورد و شعر دفاع مقدس تاثیرات فراوانی از حماسه امام حسین (ع) و انتظار فرج گرفته است. این موضوعات موجب غنای هر چه بیشتر شعر انقلاب و دفاع مقدس شده است.
قیصر چه تاثیری بر شعر دفاع مقدس و انقلاب داشت؟
شعر قیصر که یکی از سردمداران شعر دفاع مقدس است با عاشورا پیوند مستقیمی دارد. می‌توان نمود نمادهای عاشورایی را در شعر جنگ قیصر به وضوح دید. حتی می‌توان گفت اکثر نمادهای شعر انقلاب و دفاع مقدس برگرفته از نمادهای عاشورایی است. شعار اصلی شعر جنگ ظلم ستیزی و دشمن ستیزی است که همان آرمان حماسه حسینی شمرده می‌شود.
قیصر در دهه شصت بر شعر شیعی و شعر دفاع مقدس تاثیرات فراوانی گذاشت. در روزگار جنگ که نیاز به تهییج مردم برای دفاع از کشور بود قیصر با رباعی به میدان آمد. رباعی‌های قیصر در آن روزگار موجب تشکیل جریانی به نام رباعی دفاع مقدس در آن دوران شد. این جریان شعری با نمادهای عاشورایی پیوند مستقیمی دارد. جریان شعر جنگ با غزل‌های شورانگیز و شعرهای نو او تقویت شد و در این میان نباید از نام‌هایی مانند سیدحسن حسینی، سلمان هراتی، علی معلم، حمید سبزواری و... که بر غنای شعر دفاع مقدس افزودند، غافل ماند.
کتاب‌های طوفان در پرانتز (۱۳۶۵)، منظومه ظهر روز دهم (۱۳۶۵)، مثل چشمه، مثل رود (۱۳۶۸)، بی‌بال پریدن (۱۳۷۰)، آینه‌های ناگهان (۱۳۷۲)، به قول پرستو (۱۳۷۵)، گل‌ها همـه آفتابگردان‌اند (۱۳۸۰)، و دستور زبان عشق (۱۳۸۶) حاصل سال‌های شاعری قیصرند. او در هشتم آبان 1386 درگذشت.
خبرنگار ایبنا به همین مناسبت به گفت و گو با جلیل صفربیگی شاعر و محقق ادبی پرداخته است تا با او درباره شعر عاشورا، شعر انقلاب و ویژگی‌های شعر قیصر امین پور به صحبت بنشیند. شاعر «چرا پرنده نباشم» معتقد است وقوع انقلاب اسلامی موجب تحولی در شعر عاشورایی شد و قیصر امین پور یکی از مهم‌ترین عوامل این تحول بود.
صفربیگی که خود به رباعی سرایی شهرت دارد، درباره تأثیر شعر قیصر بر جریان شعری معاصر می‌گوید: «در روزگار جنگ که نیاز به تهییج مردم برای دفاع از کشور بود قیصر با رباعی به میدان آمد. رباعی‌های قیصر در آن روزگار موجب تشکیل جریانی به نام رباعی دفاع مقدس در آن دوران شد.»
گفت و گوی ایبنا با شاعر مجموعه‌های «شکلکی برای مرگ»، «هیچ»، «انجیل به روایت جلیل»، «کم‌کم کلمه می‌شوم»، و... را در ادامه می‌خوانید.
عاشورا و حماسه حسینی یکی از درونمایه های اصلی شعر پس از انقلاب است. به نظر شما نگاه شاعران انقلاب به این موضوع، چه تفاوت‌هایی با گذشتگان دارد؟
وقوع انقلاب اسلامی موجب ایجاد تحولی در محتوا و ساختار شعر عاشورایی فارسی شد. شاعران ایرانی در طول قرن‌ها سرایش شعر شیعی و عاشورایی تنها به مرثیه و مدح و منقبت حضرت امام حسین و سایر معصومین (ع) پرداخته بودند اما با وقوع انقلاب، رویکرد نو شاعرانی مانند قیصر امین پور، محمدعلی معلم دامغانی، سید حسن حسینی و سلمان هراتی به شعر عاشورایی، موجب غنای بیشتر این شعر شد. این شاعران مرثیه و مدح را کنار گذاشتند و از زاویه‌های دیگری به حماسه حسینی نگریستند. خوشبختانه در دهه‌های 70 و 80 نیز این نگاه عمق بیشتری یافت. این که شاعران انقلاب به جنبه مبارزه امام حسین (ع) با ظلم و انقلابی بودن نهضت عاشورا اشاره کردند، یکی از مصادیق این نگاه نو است. همچنین می‌بینیم که این شاعران در آثار خود به آسیب شناسی مردم، در روزگار امام حسین (ع) و پس از آن پرداخته‌اند، و گاه مردم را مورد تکریم و گاه مورد نقد قرار داده‌اند. شعر اعتراضی عاشورا نشأت گرفته از همین نگاه است. علاوه بر این در میان اثار شاعران دوره انقلاب شاهد توجه به جنبه عاشقانه عاشورا نیز هستیم که قیصر امین پور یکی از شناخته شده ترین نمایندگان این نگاه است. در شعر عاشورایی قیصر، جمال و جلال تلفیق شده و همزمان به مخاطب نمایش داده می‌شوند. پیش از انقلاب و پیش از شاعران انقلابی، چنین نگاهی به حادثه عاشورا کمتر دیده می‌شد.
قیصر امین پور یکی از مهم‌ترین شاعران انقلاب است که بارها در شعر خود به موضوع عاشورا اشاره داشته. نگاه او را به شعر عاشورایی چگونه می‌بینید؟
یکی از نشانه‌های توانایی قیصر امین پور در شاعری، زبان به روز و عاطفه سرشار بود، که در کنار محتوای غنی قرار می‌گرفت. او در شعر عاشورایی خویش، راه میانه را برگزیده و طی می‌کند. قیصر در شعر خود نه دست به غلو می زند و نه مظلوم نمایی می‌کند. در همین جا باید یادآوری کنم که گاه شاعران برای افزودن بر تأثیر کلام خود، دست به مظلوم نمایی امام حسین (ع) و اصحابش زده‌اند و آن بزرگواران را ضعیف و شکست خورده نشان داده‌اند. اما این نگاه مورد قبول قیصر نیست. او به مرثیه سرایی صرف نپراخته است. قیصر در شعر عاشورایی خود گاه با امام حسین (ع) معاشقه می‌کند و می‌توان جریان تغزلی زیبایی را که پس از انقلاب اسلامی در شعر عاشوریی به وقوع پیوست را در شعر قیصر ردیابی کرد. امام حسین (ع) در شعر قیصر شخصی دلیر و شجاع و ظلم ستیز است. شعر عاشورایی قیصر مدح و مرثیه صرف نیست. قیصر تلاش کرد تا شعر عاشورایی را از گونه هیاتی
آن ارتقاء دهد و نوآوری‌هایی در آن ایجاد کند. این نگاه بعدها در شعر سیدحسن حسینی و سلمان هراتی نیز بسط و گسترش یافت.
البته باید اشاره کنم که شعر هیات و نوحه نیز ارزشمند است و محتوای غنی دارد اما در آن تنها به جنبه مرثیه توجه می‌شود. قیصر تلاش کرد شعر عاشورایی را ارتقاء دهد علاوه بر مرثیه به حماسه نیز توجه کند.
هشت سال جنگ تحمیلی یکی از وقایع تاثیرگذار در تاریخ ایران است. شاعرانی مانند قیصر که به جریان شعر شیعی گرایش و تعلق داشتند، به موضوع دفاع مقدس نیز پرداختند و آثار بسیاری در این زمینه خلق کردند. لطفاً درباره پیوندهای شعر عاشورایی با شعر دفاع مقدس توضیح دهید.
شباهت‌های بسیاری بین شعر عاشورایی و شعر دفاع مقدس وجود دارد، از جمله آن که در درون مایه هر دو به دفاع اشاره شده است. همان گونه که امام حسین (ع) و یارانش در کربلا در موضع دفاع قرار داشتند، رزمندگان ما نیز در هشت سال دفاع مقدس همواره در موضع دفاع و مورد هجوم بودند. ما در هشت سال دفاع مقدس تجربه عاشورا را داشتیم و به تاسی از امام حسین (ع) از دین و کشور و ناموس خود دفاع کردیم. همان طور که می دانید شعر شیعه دو بال دارد؛ یک بال سرخ و یک بال سبز. بال سرخ آن به امام حسین (ع) و قیام عاشورا دلالت دارد و بال سبز به موضوع انتظار امام زمان (عج) اشاره دارد. پس از انقلاب می‌بینیم که این دو با دفاع مقدس گره می‌خورد و شعر دفاع مقدس تاثیرات فراوانی از حماسه امام حسین (ع) و انتظار فرج گرفته است. این موضوعات موجب غنای هر چه بیشتر شعر انقلاب و دفاع مقدس شده است.
قیصر چه تاثیری بر شعر دفاع مقدس و انقلاب داشت؟
شعر قیصر که یکی از سردمداران شعر دفاع مقدس است با عاشورا پیوند مستقیمی دارد. می‌توان نمود نمادهای عاشورایی را در شعر جنگ قیصر به وضوح دید. حتی می‌توان گفت اکثر نمادهای شعر انقلاب و دفاع مقدس برگرفته از نمادهای عاشورایی است. شعار اصلی شعر جنگ ظلم ستیزی و دشمن ستیزی است که همان آرمان حماسه حسینی شمرده می‌شود.
قیصر در دهه شصت بر شعر شیعی و شعر دفاع مقدس تاثیرات فراوانی گذاشت. در روزگار جنگ که نیاز به تهییج مردم برای دفاع از کشور بود قیصر با رباعی به میدان آمد. رباعی‌های قیصر در آن روزگار موجب تشکیل جریانی به نام رباعی دفاع مقدس در آن دوران شد. این جریان شعری با نمادهای عاشورایی پیوند مستقیمی دارد. جریان شعر جنگ با غزل‌های شورانگیز و شعرهای نو او تقویت شد و در این میان نباید از نام‌هایی مانند سیدحسن حسینی، سلمان هراتی، علی معلم، حمید سبزواری و... که بر غنای شعر دفاع مقدس افزودند، غافل ماند.
نظر شما