خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- سپیده خلیلی، از نویسندگان،مترجمان و پژوهشگران کودک و نوجوان دارای مدرک دکترای روانشناسی بالینی است. از فعالیت‌های قابل توجه این روانشناس، کار کردن روی کودکان و نوجوانان و برطرف کردن اختلالات رفتاری آنها از طریق قصه درمانی است. با توجه به رواج انتشار ژانرهای مختلف ادبی در حوزه کودک و نوجوان سراغ این پژوهشگر رفتیم تا نظرات وی را درباره تاثیرات برخی ژانرهای به ظاهر جذاب بر روح و روان کودکان جویا شویم.
خلیلی در این باره اظهار کرد: باید توجه داشت هر ژانر ادبی تاثیر خاصی بر روح و روان بچه‌ها برجا می‌گذارد که باید توسط نویسندگان، ناشران و مخاطبان مورد توجه قرار گیرد. یکی از ژانرهای ادبی ژانر پلیسی است که نوجوانان بسیار به آن علاقه‌مند هستند و شاید یکی از دلایلی که فیلم‌های پلیسی ساخته می‌شود، همین علاقه‌مندی نوجوان به این گونه ادبی باشد. نوجوانان ذهن پویا و کنجکاوی دارند و دلشان می‌خواهد خودشان با مساله روبه‌رو شده و به نحوی آن را حل کنند یا اینکه حدس بزنند نتیجه‌اش چه خواهد شد.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: از دیگر ژانرهای ادبی که مورد توجه و علاقه نوجوانان است ژانر وحشت و ترس است که یکی دو دهه است که باب شده و از جوامع غربی به ایران سرایت کرده است. در این ژانر زمانی دراکولا از جذابیت زیادی برخوردار بود از این‌رو کتاب‌های زیادی بر این اساس نوشته شد. کم‌کم فیلم‌های بسیاری نیز بر اساس این کتاب‌ها ساخته شد و به همین دلیل دیگر جذابیتش را از دست داد و در نتیجه، نویسندگان این ژانر به سمت افسانه و استفاده از انسان‌های گرگ‌نما پیش رفتند تا بتوانند دوباره مخاطبان خود را جذب کنند.
وی یادآوری کرد: به‌طورکلی نوجوانان هیجان طلبند و داستان‌هایی را که بر اساس ژانر ترس و وحشت در آنها ایجاد هیجان می‌کند و مدتی آنها را سرگرم می‌کند دوست دارند. به همین دلیل در ایران هم تعدادی از نویسندگان کودک و نوجوان به نوشتن کتاب‌های داستانی ژانر وحشت و ترس روی آورده‌اند.
خلیلی افزود: آثاری که در کشور تولید می‌شود در حد ضعیف‌ترین داستان‌های وحشت غربی است زیرا نویسندگان ما می‌‌خواهند از شخصیت‌هایی که توسط نویسندگان غربی خلق شده‌اند در آثارشان استفاده کنند در صورتی که اگر نویسنده‌ای خلاق باشد، باید بتواند شخصیتی را خلق کند که برای نوجوان ایرانی جذاب باشد نه اینکه از شخصیت‌های غربی تقلید کند.
وی عنوان کرد: معمولا این ژانر در کودک ایجاد ترس و اضطراب می‌کند. باید توجه داشت که در کشور ما میزان اضطراب در بین کودکان و نوجوان بسیار بالاست و زمانی که شخصی در حالت عادی اضطراب بالایی دارد و اثری مبتنی بر ژانر وحشت را می‌خواند سبب تجدید این اضطراب و نگرانی در او می‌شود. همچنین اگر فردی اضطراب و تشویش بسیار کمی هم داشته باشد یا زمینه‌ای از اضطراب و ترس در وجود او باشد، خواندن این داستان‌ها سبب تشدید این حالت در او می‌شود.
خلیلی یادآوری کرد: باید توجه داشت این کتاب‌ها در جوامعی منتشر می‌شود که اضطراب در بین نوجوانان آنها بسیار پایین است و این کتاب‌ها با در نظر گرفتن شرایط روحی - روانی نوجوانان در آن سرزمین نوشته شده است، اگر این کتاب‌ها در سرزمین دیگر و برای نوجوانانی با درجه اضطراب متفاوت‌تر منتشر شود و در دسترس آنها قرار گیرد سبب ایجاد تأثیرات منفی بر آنها می‌شود.
وی ادامه داد: از ژانرهای دیگری که برای نوجوانان کاربرد زیادی دارد استفاده از ژانر جادوگری است؛ تا کنون در ژانر جادوگری از نویسنده‌های کشورمان کتاب برجسته‌ای ندیده‌ام که بتواند با کتاب‌های خارجی که در این ژانر منتشر می‌شوند رقابت کند.
خلیلی توضیح داد: در خارج از ایران دو دسته کتاب‌های جادوگری وجود دارد؛ در یک دسته از آثار، جادوگران در پایان کار شکست می‌خورند و از اینکه جادو کرده‌اند پشیمان می‌شوند. من خودم هم کتابی در این باره از زبان آلمانی به فارسی برگردانده‌ام با عنوان «جادوگر کوچولو» که بسیار مورد علاقه بچه‌ها قرار گرفت. به‌طور کلی تاثیر مخرب این کتاب‌ها بر ذهن و روح و روان کودکان و نوجوانان کمتر است زیرا آنها علاوه بر اینکه با خواندن داستان از آن لذت می‌برند متوجه می‌شوند که جادو و استفاده از جادوگری خوب نیست.
وی ادامه داد: سری دوم کتاب‌هایی هستند که به تاثیرات جادوگری می‌پردازند مانند «هری‌پاتر». براساس اعتقادات روحانیون و کشیشان مسیحی این کتاب‌ها براساس عقاید شیطان‌پرستی نوشته می‌شوند و به همین علت در خارج از کشور،مذهبی‌ها به شدت با این کتاب‌ها مخالفند و با انتشار آنها مبارزه می‌کنند. البته باید توجه داشت که این کتاب‌ها بسیار قوی و جذاب است و نمی‌توان جلو انتشار آنها را گرفت اما متاسفانه بر روح و روان کودکان و نوجوان تاثیر منفی دارد زیرا قدرتی را مساوی با قدرت خداوند برای آنها مجسم می‌کند که بسیار قوی است و اثر تخریبی زیادی بر ذهن نوجوان باقی می‌گذارد.
نویسنده «قصه‌‌هاي انگشتي» عنوان کرد: البته ژانرهای ادبی دیگری هم وجود دارد که تاثیرات مخربی بر بچه‌ها ندارد؛ از جمله این ژانرها می‌توان به ژانر طنز اشاره کرد که علاوه بر اینکه مورد علاقه بچه‌هاست، تاثیر مثبتی هم بر روح و روان کودکان و نوجوانان می‌گذارد. از جمله کتاب‌های خوب این ژانر می‌توانم به «ماجرای نیکولا کوچولو» اشاره کنم. در این اثر چون حجم هر کتاب کم است و تصاویری زیبا داشته و با زندگی بچه‌ها مطابقت دارد، آنها را شاد می‌کند و هر فردی براساس نیازش می‌تواند از این داستان‌ها بهره ببرد.
خلیلی گفت: برخی از گونه‌های ادبی در علاقه‌مند کردن و جذب بچه‌ها به کتابخوانی بسیار موثرند. از جمله این موارد می‌توان به کمیک استریپ اشاره کرد. این داستان‌های تصویری به دلیل جذابیتی که دارند بچه‌ها را به مطالعه تشویق می‌کنند. همراه شدن عکس و تصاویر جذاب و مورد علاقه و متناسب با روحیه و فضای ذهنی کودکان، آنها را به سمت کتاب جذب می‌کند.
وی درباره اقبال ناشران به انتشار آثار ژانرهایی که تاثیرات منفی بر روح و روان بچه‌ها می‌گذارند، گفت: اغلب، ناشران به سمت انتشار و ترجمه آثاری می‌روند که در کشورهای دیگر امتحانشان را پس داده‌اند و فکر می‌کنند ترجمه این آثار و انتشارشان برای نوجوانان ایرانی هم مفید خواهد بود در حالی‌که کاملاً در اشتباهند، زیرا این رمان متناسب با خصوصیات روحی و روانی بچه‌های آن سرزمین تهیه شده و در آن خصوصیات روانی کودکان و نوجوانان سایر سرزمین‌ها لحاظ نشده است.
مترجم «سفرهای گالیور» ادامه داد: باید توجه داشت که نوجوانان ما از نظر شرایط روحی و روانی با نوجوانان سرزمین‌های دیگر کاملاً فرق می‌کنند. همچنین ما پیشینه و موقعیت فرهنگی داریم که نوجوانان ما را از سایر نوجوانان متفاوت می‌کند. صددرصد همه بچه‌ها ظرفیت این را ندارند که کتاب‌های وحشتناک بخوانند. حتی داستان‌های ساده که فکر می‌کنیم تاثیری روی بچه‌ها ندارند تاثیرات بسیار زیادی بر آنها می‌گذارد و سبب ایجاد واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های شخصیتی و روحی و روانی متفاوت در آنها می‌شود.
وی افزود: ناشران بهتر است در ترجمه کتاب‌ها فقط به اینکه کتابی جایزه گرفته یا اینکه در خارج از کشور خوش درخشیده است اکتفا نکنند و درباره وجوه روانشناسی و تاثیرات آن نیز مطالعه و مخاطبان را آگاه کنند. مثلاً می‌توانند در پشت جلد کتاب مطلبی درباره آسیب‌های روانی آن کتاب بنویسند. مثلا بنویسند بچه‌هایی که از تاریکی یا تنهایی می‌ترسند یا شرایط روحی خاصی دارند از خواندن این کتاب خودداری کنند و بعد با توجه به این توضیحات مخاطب را در انتخابش آزاد بگذارند.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه بعضی ناشران و نویسندگان معتقدند نوجوانان از 13 سالگی به بعد شخصیتشان شکل می‌گیرد و دیگر تحت تاثیر کتاب‌هایی با ژانر وحشت یا جادوگری قرار نمی‌گیرند، گفت: من با این طرز فکر کاملاً مخالفم؛ به اعتقاد من بسیاری از خصوصیات روحی و روانی نوجوانان از سیزده تا بیست سالگی شکل می‌گیرد و تثبیت می‌شود بنابراین باید به تاثیرات مخرب برخی ژانرهایی که در کتاب‌ها استفاده می‌شود، توجه کرد.
خلیلی تاکید کرد: باید توجه کرد که بسیاری از نوجوانان وقتی موضوعی در ذهنشان نقش می‌بندد، نمی‌توانند آن را فراموش کنند و این موضوع تا سالیان متمادی در ذهنشان باقی خواهند ماند. موارد بسیاری داشته‌ایم نوجوانانی که از تنهایی و تاریکی نمی‌ترسیدند با خواندن این آثار دیگر نمی‌توانند تنها در خانه بمانند یا اینکه فضای تاریکی را بدون ترس تحمل کنند در نتیجه مطالعه این کتاب‌ها یا دیدن فیلم‌های ترسناک مانند «ارباب حلقه‌ها» تاثیر مخرب زیادی روی روح و روان بچه‌ها به وجود می‌آورد و در آنها ایجاد ترس می‌کند یا ترس نهفته در وجودشان را بیدار و تقویت می‌کند.
وی ادامه داد: با وجود اینکه در کشور ما ترجمه خیلی بیشتر از تالیف مورد توجه ناشران و مخاطبان قرار دارد اما باید توجه کرد که بیشتر تالیفات براساس یافته‌های روح و روانی بچه‌هاست درحالی‌که کتاب‌های ترجمه شده این‌چنین نیست.
دکتر «سپيده خليلي»، نویسنده، مترجم و پژوهشگر کودک و نوجوان در سال 1338 در تهران متولد شد و دارای مدرک دكتراي روان‌شناسي باليني است. وی كار در حوزه ادبيات كودك را به صورت حرفه‌ا‌ي از سال 70 آغاز كرد. وی تا کنون بيش از 100 كتاب براي كودكان و نوجوانان ترجمه و تأليف كرده است. از آثار او می‌توان به «مشق شب را شیرین کنیم!»، «قصه‌های شب»، «150 نکته برای خواب راحت»، «ماجراهای وروجک و سگ مرموز» و «امیل و سه پسر دوقلو» اشاره کرد.
یکشنبه ۳ خرداد ۱۳۹۴ - ۱۰:۵۰
سپیده خلیلی، نویسنده و پژوهشگر کودک و نوجوان، با اشاره به اینکه بعضی ناشران و نویسندگان معتقدند نوجوانان شخصیتشان شکل گرفته است و دیگر تحت تاثیر مخرب برخی کتاب‌ها قرار نمی‌گیرند، گفت: من با این طرز فکر کاملاً مخالفم؛ به اعتقاد من بسیاری از خصوصیات روحی و روانی نوجوانان از سیزده تا بیست سالگی شکل می‌گیرد و تثبیت می‌شود، بنابراین باید به تاثیرات مخرب برخی کتاب‌ها توجه کرد.
نظر شما