خسرو معتضد، نويسنده و پژوهشگر تاريخ، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، عنوان كرد: چهار سال است كه بي‌سر و صدا مشغول تحقيق و نوشتن اين كتابم كه واقعا كار پرزحمتي است. نوشتن اين كتاب را كه تاكنون درباره آن صحبتي نكرده‌ام، شركت «سيماي توانمندي‌هاي صنعت نفت جمهوري اسلامي ايران» به من سفارش داد.

وي از آماده شدن شانزده جلد از اين مجموعه در هشت‌ هزار صفحه خبر داد و گفت: چهار هزار صفحه ديگر نيز بايد نوشته شوند. تمام اسناد مربوط به 10 سال پيش را در نوشتن كتاب استفاده كردم، هم آن‌هايي كه منتشر شده‌اند و هم آن‌هايي كه هنوز منتشر نشده‌اند. فكر مي‌كنم اين مجموعه، پرزحمت‌ترين كار مكتوب درباره نفت باشد.

معتضد ادامه داد: موضوع نفت در ايران از زمان «ويليام دارسي» آغاز شد، اما من اين موضوع را از سوابق استفاده از نفت در ايران در دوره مادها آغاز كردم. ايرانيان در آن دوران از نفت در ساختمان‌ها و عمليات جنگي استفاده مي‌كردند و در ميدان‌هاي جنگ، نفت‌انداز داشتند. پس از اين بررسي‌ها به سال 1850 ميلادي رسيدم كه باستان‌شناسان خارجي در جريان كندوكاوهايشان متوجه نفت‌خيزي ايران شدند.

وي افزود: «ژاك رنه دمورگان» باستان‌شناس فرانسوي كه در منطقه شوش فعاليت مي‌كرد، مقاله‌اي در مجله «معادن» در پاريس منتشر كرد و در آن نوشت كه؛ ايران دريايي از نفت است! از همين دوران بود كه فعاليت‌هاي نفتي در ايران آغاز شد. در سال 1908 ميلادي برابر با 1287 قمري، نخستين چاه نفت ايران در مسجد سليمان احداث شد. پس از اين واقعه «شيخ خزعل» حاكم خوزستان، اين استان را براي 99 سال به شركت نفت انگليس و ايران اجاره داد.

معتضد به بررسي تمامي موضوعات مربوط به نفت در كتابش اشاره كرد و گفت: تشكيل اختاپوس كمپاني نفت انگليس و ايران كه تا سال 1951 نفت ايران را به يغما مي‌برد، ترفندها و كلاهبرداري‌هاي بريتانيا از عايدات نفت ايران و گرسنه نگه‌داشتن عمدي ايرانيان، از جمله غم‌انگيزترين وقايع نفتي ايران‌ محسوب مي‌شوند. سرگذشت نفت ايران در جنگ جهاني اول و قرارداد سال 1933 براي نخستين بار با تمام اسناد مربوط به آن در اين كتاب بررسي شده‌اند.

وي افزود: سرگذشت نفت در جنگ جهاني دوم، اشغال آبادان، حوادث سال‌هاي مياني جنگ جهاني دوم تا ملي شدن صنعت نفت، شكايت انگلستان از ايران به شوراي امنيت و ديوان داوري لاهه و همچنين تشكيل كنسرسيوم غارت ايران تا سال 1357 توسط شركت‌هاي آمريكايي، فرانسوي، انگليسي و هلندي، ديگر ماجراهاي مهمي‌اند كه تا پيش از انقلاب اسلامي در حوزه نفت رخ دادند و به تفصيل در اين كتاب بررسي شده‌اند.

اين پژوهشگر تاريخ درباره نوشتن ادامه اين كتاب ابراز ترديد كرد و گفت: نمي‌دانم نوشتن اين كتاب را ادامه دهم يا آن رها كنم! پس از عوض شدن وزير نفت، شركت سفارش‌ دهنده اين مجموعه نيز دچار سرگرداني‌هايي شد. وزير هم كه بسيار گرفتار كارهايش است و فرصت ندارد خودش درباره به سرانجام رسيدن اين مجموعه نظري بدهد. فكر نمي‌كنم اصلا وي از نوشته شدن اين اثر آگاه باشد. به همين دلايل، دچار ترديد شده‌ام.

وي افزود: تاكنون 144 عنوان كتاب از من منتشر شده‌اند اما اين اثر بهترين كار من است و آن را شاهنامه خود مي‌دانم. تاكنون براي هيچ كتابي تا اين اندازه وقت صرف نكرده‌ام و زحمت نكشيده‌ام. نهايت بي‌طرفي را نيز در اين اثر رعايت كردم و در نوشتن آن بر موازين آكادميك پايبند بودم.

معتضد درباره چگونگي دسترسي‌اش به تمامي اسناد مربوط به ماجراي نفت ايران گفت: از اسناد سازمان ملي اسناد استفاده زيادي كردم. بسياري از اسناد مربوط به دوره رضاخان و پس از آن به صورت ميكروفيلم بودند. از بازماندگان شيخ خزعل در انگليس نيز اسناد نفت خوزستان را به زبان‌هاي انگليسي، فارسي و عربي به دست آوردم. همچنين تمام كتاب‌ها با موضوع نفت در جهان برايم ارسال شدند. مصاحبه‌هاي صاحب‌نظران نفت اروپا و آمريكا و همچنين استخراج نفت در روسيه و آمريكا را نيز به دقت مطالعه كردم.

وي افزود: اين كتاب موضوع نفت را تا پيش از انقلاب بررسي مي‌كند و گروه ديگري از نويسندگان مشغول بررسي قضاياي نفت پس از انقلاب اسلامي‌اند. كتاب من جنبه سياسي و تاريخي دارد و فراز و فرودهاي بسياري را بررسي مي‌كند.

وي به يكي ديگر از آثار در دست نگارشش با موضوع نفت اشاره كرد و گفت: اين كتاب كه نوشتن آن از سوي شركت نفت به من محول شد، به شهيدان نفت مي‌پردازد. هزار و چهل شهيد نفت داريم كه در شركت‌هايي مانند نفت ايران، لوله و خطوط و همچنين پخش فرآورده‌هاي نفتي مشغول به كار بودند.

معتضد ادامه داد: هر روز كه درباره شهادت اين افراد مطالعه مي‌كنم، مي‌فهمم كه آنان چه نقش بزرگي ايفا كردند و اجازه ندادند فعاليت نفتي ايران قطع شود. آنان در هر شرايطي سوخت را به جبهه‌هاي جنگ و تمام روستاهاي ايران رساندند. اين در حالي است كه عراقي‌ها پالايشگاه آبادان را با خاك يكسان كرده بودند. هواپيماهاي آنان تا پالايشگاه اصفهان و شيراز رفتند و تنها در يك روز هفت ميليارد و دويست و بيست ميليون تومان در سال 1367 به پالايشگاه اصفهان خسارت زدند. آنان حتي مواضع ضدهوايي ما را نيز هدف قرار مي‌دادند. ابعاد جنايات عراق در ايران بسيار گسترده و اسف‌انگيز است. اين كشور يك روز بايد تمام اين غرامت‌ها را بپردازد.

اين پژوهشگر در پايان گفت: هواپيماهاي عراقي حتي كوي‌هاي كاركنان صنعت نفت را بمباران كردند اما كاركنان و كارگران صنعت نفت  مردانه ايستادند و اجازه ندادند كه حتي يك روز سوخت به جبهه‌ها نرسد.