نوجوانان حرف‌هایی را که دوست دارند در شعر پیدا نمی‌کنند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ مفاهیم، علوم و فنون انسانی مرز باریکی با هم دارند. یک متن (text) می‌تواند همزمان تاریخی، سیاسی، اقتصادی یا حتی روان‌شناسانه باشد. شعر هم به‌عنوان یک متن برای گروه‌های سنی مختلف سروده می‌شود و ممکن است همپوشانی‌هایی با هم داشته باشند؛ ولی دارای همین مرز است که مشخص می‌کند چه شعری را می‌توان مطلقا کودکانه نامید و چه شعری را بزرگسالانه؛ اما نوجوانی چه؟ دنیای نوجوانی و نوجوانان آن‌قدر بین کودکی و بزرگسالی در نوسان‌ است که حتی نظریه‌پردازان و اندیشمندان نیز نمی‌توانند مانند دو دوره‌ی دیگر، تفکیک مطلقی برای آن انجام دهند. این دنیای پهناور و رازآلود که بسیاری از جنبه‌هایش هنوز کشف نشده، اکنون پیش روی ماست و هر یک از ما بی‌شک خودمان را در مرحله نوجوانی دیده‌ایم و از آن گذشته‌ایم. البته برخی نیز با وجود بزرگسالی هنوز خود را نوجوان می‌دانند؛ چون خواسته یا ناخواسته دوست ندارند از این مرحله گذر کنند. دلایل این امر را متخصصان مربوطه بررسی می‌کنند؛ اما ما در این مطلب تلاش می‌کنیم به یکی از جنبه‌های ادبی این دنیای ناشناخته و کم بهاداده‌شده بپردازیم؛ یعنی «شعر نوجوان».
در روزهای قبل، خبر اعلام نامزدهای هفدهمین دوره جشنواره شعر فجر منتشر شد که در بین آنها، سه شاعر در بخش «شعر نوجوان» نامزد شده بودند که یکی از آنها معصومه معصوم‌زاده با اثر «جنگل» منتشرشده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود. با او درباره همان مرز شعر نوجوان با کودکی و بزرگسالی، اهمیت پرداختن به نوجوانان و دغدغه‌هایشان در شعر و تأثیر جوایز ادبی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

به نظر شما مرز بین شعر کودک با شعر نوجوان  و همچنین مرز بین شعر نوجوان با شعر بزرگسال چیست؟
مرز بین شعر نوجوان و بزرگسال باریک‌تر است نسبت به مرز بین شعر کودک و نوجوان؛ یعنی ممکن است شعر بیشتر بزرگسال به نظر بیاید تا نوجوان. برای خود من این‌طور پیش آمده که وقتی شعرم نقد شده است، استادان گفته‌اند بیشتر بزرگسال است. درباره شعر کودک فکر می‌کنم این نوع شعر آهنگین‌تر است؛ ولی نوجوانان بیشتر به محتوا توجه می‌کنند. به هر حال وقتی در این زمینه کار کنید بعد از چندوقت متوجه می‌شوید که باید چه کار کنید و چطور از ویژگی‌ها و نشانه‌های نوجوانان در نوشتن شعر استفاده کنید تا شعر نه بزرگسال شود و نه کودک.
 
چرا لازم است نوجوانان شعر بخوانند؟
شعر مانند هنر موسیقی، باعث لذت و حس‌وحال خوب می‌شود و در جامعه تسری پیدا می‌کند؛ با این حال شاید علت اینکه نوجوانان شعر نمی‌خوانند یا تعداد نوجوانانی که شعر می‌خوانند بسیار کم است این است که نوجوانان حرف‌هایی را که دوست دارند بشنوند در شعر پیدا نکرده‌اند. نوجوان ذاتاً معترض است و وقتی اعتراض را در شعر می‌بیند احساس می‌کند که درک شده است. متاسفانه چه در زمینه شعر و چه بقیه زمینه‌ها جامعه این امکان درک شدن را به نوجوانان نداده است.
 
داستان‌های نمادین یکی از گونه‌های ادبی هستند که کاربرد خاص خود را دارند. اشعار نیز می‌توانند مفاهیمی را در لایه‌های زیرین خود پنهان کنند که مثل جادو، مخاطب خود را جذب کنند و بقیه نتوانند از اصل کلام شاعر باخبر شوند. شعر به این صورت می‌تواند حامل پیام‌ها و دغدغه‌های بزرگ بشری باشد. نظر شما در این‌باره چیست؟
بله موافقم؛ اصلا هنر شعر همین است. اگر در شعر قابلیت کشف وجود داشته باشد و بتوانیم برداشت‌های مختلف از آن کنیم، برای شعر امتیاز محسوب می‌شود. هنوز هم ما از کشف‌های شعر حافظ و اینکه موضوعات سیاسی را چطور بیان می‌کرده است بسیار لذت می‌بریم.

 
نوجوانان دوست دارند در هر متنی، اثری از خود ببینند؛ چه در داستان و شعر و چه دیگر آثار فرهنگی. آیا شعر می‌تواند دوستی باشد که به آنها در گذر از کودکی به بزرگسالی و طی کردن درست رشد ذهنی و روحی کمک کند؟
واقعا همین‌طور است. نوجوانان دوست دارند در هر شعری اثری از خودشان ببینند. دیده‌ایم که گاهی یک شعر بزرگسال مانند شعر فروغ را در پروفایل‌شان می‌گذارند و از آن لذت می‌برند؛ چون انگار حرف دل‌شان را در آن شعر می‌بینند. اگر شعر بتواند با مخاطب ارتباط برقرار و علاقه‌ای در او ایجاد کند حتما می‌تواند در گذار از دوران نوجوانی به جوانی کمکش کند.
 
جایگاه شعر نوجوان امروزمان را چطور می‌بینید؟ آیا واقعا شعر خوبی که متناسب با احوالات نوجوان امروز باشد کم تولید و منتشر می‌شود یا موجود است و معرفی نمی‌شوند؟
هر چند در بین نوجوانان شعر کم خوانده می‌شود؛ ولی من می‌بینم که استادان و شاعران نوجوان همه‌ی تلاش‌شان را می‌کنند. شعرهای بسیار خوبی هم وجود دارد. اینکه شعر کم تولید می‌شود دلیلش پروسه چاپ کتاب شعر است و مسئول مربوط به تبلیغ و معرفی کتاب‌های خوب هم باید کار خودش را به خوبی انجام دهد تا کتا‌ب‌ها بهتر معرفی شوند؛ ولی به طور کل فکر نمی‌کنم علت کمرنگ بودن شعر نوجوان، کمبود شاعران نوجوان یا نبود شعر خوب باشد.
 
اثر «جنگل» از شما نامزد جایزه شعر فجر امسال شده است. چرا طبیعت را به عنوان سوژه اشعار خود انتخاب کردید؟
درباره انتخاب موضوع طبیعت باید روراست بگویم که انتخابش نکرده‌ام که بخواهم مجموعه شعری فقط برای طبیعت داشته باشم؛ خود شعرها این‌شکلی شدند؛ چون احساس می‌کردم طبیعت آسیبی دارد که دیگر جبران‌پذیر نیست و شاید بشود توجه نوجوان‌ها را به سمت حمایت از طبیعت جلب کرد.
 
قالب اشعار این کتاب چیست؟
نیمایی است.
 
به نظر شما آیا جوایز ادبی می‌توانند شور و انگیزه‌ای در حوزه شعر نوجوان کشور ایجاد کنند؟ پیشنهاد شما برای بهبود وضعیت شعر نوجوان امروز چیست؟
جایزه همیشه می‌تواند انگیزه‌دهنده باشد؛ ولی اکنون نمی‌دانم برای بهبودی وضع شعر نوجوان چه کاری می‌توان کرد. مخصوصا در چندمدت اخیر که نوجوانان خیلی آسیب دیده‌اند. می‌توانم به عنوان یک عضو کوچک شاعران نوجوان بخواهم که با نوجوان‌ها مهربان باشیم، درک‌شان کنیم و بفهمیم که آنها مثل ما فکر نمی‌کنند؛ نسل جدیدی هستند با خواسته‌های جدید.

*
کتاب شعر «جنگل» اثر معصومه معصوم‌زاده، شامل ۲۱ قطعه شعر همچون «تعجب»، «زغال»، «زندگی»، «کتاب»، «یادت نرود» و... است که پیشتر نیز نامزد دریافت جایزه بخش شعر کودک و نوجوان بیستمین جشنواره قلم زرین شده بود.