به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) امسال بیستمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس (ویژه سال‌های 1400- 1399) برگزار می‌شود و طبق معمول هر دوره، آثاری که به دبیرخانه می‌رسند در گروه‌های مختلف داوری می‌شوند. یکی از این گروه‌های داوری، بخش مدافعان حرم است. سال گذشته نیز آثاری در این گروه دسته‌بندی و داوری شدند، اما بخش مدافعان حرم در قیاس با سایر بخش‌های جایزه کتاب سال دفاع مقدس، بخشی نوپا محسوب می‌شود. درباره این گروه داوری، ویژگی‌های آثار این بخش و مسائل مرتبط با آن با یحیی نیازی، نویسنده و منتقد حوزه ادبیات پایداری گفتوگو کردیم که در ادامه، چکیده‌ای از این گفتوگو را می‌خوانید.
بخش مدافعان حرم، بستری برای بیان حرف‌های بسیار
نیازی صحبت‌هایش را با تبیین ضرورت وجود این بخش شروع کرد و گفت: ادبیات انقلاب اسلامی به نوعی مرهون ادبیات دفاع مقدس است. دفاع مقدس باب جدیدی را در ادبیات کشور ما باز کرد و کارهای فاخر و خوبی هم در این حوزه انجام گرفت. البته نمی‌شود انکار کرد که در مقاطعی، رشد فقط کمی بوده و کیفی نبوده است، اما اما رفته‌رفته ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی جای خودشان را باز کردند و بر ادبیات معاصر ایران تأثیرات بسیاری گذاشتند. ما ادبیات دفاع مقدس را با این قوت و پشتوانه داشتیم، و بعد موضوع محور مقاومت هم شکل گرفت. موضوع محور مقاومت از یک طرف در امتداد موضوعات دفاع مقدس جای می‌گرفت و از طرف دیگر خودش سوژه‌آفرین بود و موضوعات فراوان و مختلفی را در خود جای می‌داد و بستر مناسبی برای کار در اختیار نویسندگان و پژوهشگران و هنرمندان می‌گذاشت.
وی افزود: در آغاز چون شمار آثاری که در این بخش تولید می‌شد اندک بود، نیازی هم به اختصاص دادن بخشی مجزا در جایزه سال کتاب دفاع مقدس وجود نداشت. اما بعد از چند سال که از فعال شدن این حوزه می‌گذرد و تعداد کتاب‌های آن - که در قالب‌هایی مثل خاطرات و زندگینامه‌های داستانی و حتی برخی کارهای پژوهشی تولید می‌شوند - زیاد شده است، می‌طلبید که در جایزه کتاب سال دفاع مقدس، بخشی مجزا و مستقل به این ادبیات اختصاص داده شود.
این نویسنده در ادامه سخنانش به یکی از وِیژگی‌های مهم بخش مدافعان حرم، یعنی حضور سایر کشورهای اسلامی مثل مثل افغانستان و عراق و سوریه اشاره کرد و افزود: در میان این نیروها، نیروهایی که تحت عنوان تیپ فاطمیون افغان شناخته می‌شوند و از لحاظ قرابت فرهنگی به ما بسیار نزدیک هستند. همین چندملیتی بودن باعث می‌شود که حرف‌های زیادی برای گفتن شکل بگیرد و موضوع مدافعان حرم را به موضوعی شایسته توجه و درنگ تبدیل کند. خلاصه اینکه پرداختن به همه مسائل مرتبط با موضوع مدافعان حرم، ذیل عناوین تعریف‌شده دفاع مقدس ممکن نبود و ضرورت داشت بخشی مجزا به عنوان بخش مدافعان حرم ایجاد شود و آثاری که به این موضوع ارتباط می‌یابند، در این بخش به داوری گذاشته و از سوی داوران بررسی شوند. البته ما در جایزه کتاب سال دفاع مقدس، جایزه ویژه شهید سلیمانی را هم داریم که کارهای مرتبط با این شهید در آن بخش ارزیابی می‌شوند.
برای جذب مخاطبان بیشتر، بایستی ترویج و تبلیغ را جدی‌تر بگیریم
نیازی در این مصاحبه، از ویژگی‌های دیگر آثار حوزه مدافعان حرم نیز گفت و ادامه داد: نه فقط در بخش مدافعان حرم، که در کل تولیدات حوزه فرهنگ مقاومت و ادبیات پایداری، از نظر تولید کارهای پژوهشی فقیر هستیم و این نقد، فقط به بخش مدافعان حرم برنمی‌گردد. قالب عمده آثار تولیدی در این بخش، خاطرات شهدای مدافع حرم و زندگینامه‌های این شهدا است. اما آن چندملیتی بودن و جنگیدن در سرزمینی جز وطن و سرزمین مادری، موضوعات و مضامین قوی و جالبی را ایجاد کرده است. نیروهایی از کشورهای مختلف، با فرهنگ‌های مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند و برای هدفی مشترک می‌جنگند. تجربه زیسته این انسان‌ها کنار هم، آن‌هم در شرایط بحرانی مثل جنگ، آن‌هم جنگ در سرزمینی غریب سوژه‌های نابی برای خلق آثار عمیق و ماندگار به نویسندگان و هنرمندان عرضه می‌کند.
او اضافه کرد: این احساس غربت، یکی از پررنگ‌ترین مضامین آثار حوزه مدافعان حرم است و مضمونی است که در بسیاری از کتاب‌های مدافعان حرم دیده می‌شود. همچنین ما آثاری را داریم که موضوع‌شان خاطرات مشترک افراد از یک واقعه واحد است. مثلاً حضور نیروهایی از کشورهای مختلف در یک عملیات خاص، که در آن ایرانی و افغان و سوری و عراقی کنار هم برای تحقق هدفی مشترک می‌جنگند. این همزیستی در میدان نبرد، سوژه‌های بسیار زیبایی را خلق کرده است. بسیاری از روایت‌هایی که درباره این شهدا و رزمندگان و تجربه زیسته آنان نوشته شده است، ظرفیت تبدیل به فیلم‌نامه را دارند و مواد و مصالح بسیار خوبی برای هنرمندان فراهم می‌کنند و می‌توانند به آثار سینمایی پرمخاطبی تبدیل شوند.
نیازی در پاسخ به این پرسش که «آیا کتاب‌های حوزه مدافعان حرم مخاطب خودش را پیدا کرده است؟» گفت: نه فقط در بخش مدافعان حرم، که درباره کلیت ادبیات دفاع مقدس می‌توان گفت که ما با دو گروه مخاطب سروکار داریم. گروهی را باید مخاطب خاص بنامیم که با موضوعات این حوزه ارتباط و پیوند دارند، عناوین تازه را جستجو می‌کنند و کتاب‌های منتشرشده را می‌خوانند. درباره گروه دوم، که مخاطب خاص محسوب نمی‌شوند شرایط این چنین نیست و برای اینکه آنان را به خواندن کتاب‌های حوزه فرهنگ مقاومت ترغیب کنیم، بایستی ترویج و تبلیغ را جدی بگیریم و برای آن برنامه‌های موثری طراحی کنیم. فقط تولید و انتشار کتاب برای جذب مخاطب کفایت نمی‌کند. باید با سیاست‌گذاری درست و تعیین خط مشی مشخص، چرخه تولید و انتشار و فروش کتاب را در نظر گرفت و در این چرخه بحث ترویج و تبلیغ هم تعریف شده باشند. همچنین در بخش تولید، نباید فقط صحنه‌های جنگ را روایت کرد. لازم است از موضوعات خانوادگی و انسانی نیز سخن گفته شود، که باعث می‌شود دایره مخاطبان این آثار بزرگ و بزرگ‌تر شود.
بخش مدافعان حرم، بستری برای بیان حرف‌های بسیار
نیازی صحبت‌هایش را با تبیین ضرورت وجود این بخش شروع کرد و گفت: ادبیات انقلاب اسلامی به نوعی مرهون ادبیات دفاع مقدس است. دفاع مقدس باب جدیدی را در ادبیات کشور ما باز کرد و کارهای فاخر و خوبی هم در این حوزه انجام گرفت. البته نمی‌شود انکار کرد که در مقاطعی، رشد فقط کمی بوده و کیفی نبوده است، اما اما رفته‌رفته ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی جای خودشان را باز کردند و بر ادبیات معاصر ایران تأثیرات بسیاری گذاشتند. ما ادبیات دفاع مقدس را با این قوت و پشتوانه داشتیم، و بعد موضوع محور مقاومت هم شکل گرفت. موضوع محور مقاومت از یک طرف در امتداد موضوعات دفاع مقدس جای می‌گرفت و از طرف دیگر خودش سوژه‌آفرین بود و موضوعات فراوان و مختلفی را در خود جای می‌داد و بستر مناسبی برای کار در اختیار نویسندگان و پژوهشگران و هنرمندان می‌گذاشت.
وی افزود: در آغاز چون شمار آثاری که در این بخش تولید می‌شد اندک بود، نیازی هم به اختصاص دادن بخشی مجزا در جایزه سال کتاب دفاع مقدس وجود نداشت. اما بعد از چند سال که از فعال شدن این حوزه می‌گذرد و تعداد کتاب‌های آن - که در قالب‌هایی مثل خاطرات و زندگینامه‌های داستانی و حتی برخی کارهای پژوهشی تولید می‌شوند - زیاد شده است، می‌طلبید که در جایزه کتاب سال دفاع مقدس، بخشی مجزا و مستقل به این ادبیات اختصاص داده شود.
این نویسنده در ادامه سخنانش به یکی از وِیژگی‌های مهم بخش مدافعان حرم، یعنی حضور سایر کشورهای اسلامی مثل مثل افغانستان و عراق و سوریه اشاره کرد و افزود: در میان این نیروها، نیروهایی که تحت عنوان تیپ فاطمیون افغان شناخته می‌شوند و از لحاظ قرابت فرهنگی به ما بسیار نزدیک هستند. همین چندملیتی بودن باعث می‌شود که حرف‌های زیادی برای گفتن شکل بگیرد و موضوع مدافعان حرم را به موضوعی شایسته توجه و درنگ تبدیل کند. خلاصه اینکه پرداختن به همه مسائل مرتبط با موضوع مدافعان حرم، ذیل عناوین تعریف‌شده دفاع مقدس ممکن نبود و ضرورت داشت بخشی مجزا به عنوان بخش مدافعان حرم ایجاد شود و آثاری که به این موضوع ارتباط می‌یابند، در این بخش به داوری گذاشته و از سوی داوران بررسی شوند. البته ما در جایزه کتاب سال دفاع مقدس، جایزه ویژه شهید سلیمانی را هم داریم که کارهای مرتبط با این شهید در آن بخش ارزیابی می‌شوند.
برای جذب مخاطبان بیشتر، بایستی ترویج و تبلیغ را جدی‌تر بگیریم
نیازی در این مصاحبه، از ویژگی‌های دیگر آثار حوزه مدافعان حرم نیز گفت و ادامه داد: نه فقط در بخش مدافعان حرم، که در کل تولیدات حوزه فرهنگ مقاومت و ادبیات پایداری، از نظر تولید کارهای پژوهشی فقیر هستیم و این نقد، فقط به بخش مدافعان حرم برنمی‌گردد. قالب عمده آثار تولیدی در این بخش، خاطرات شهدای مدافع حرم و زندگینامه‌های این شهدا است. اما آن چندملیتی بودن و جنگیدن در سرزمینی جز وطن و سرزمین مادری، موضوعات و مضامین قوی و جالبی را ایجاد کرده است. نیروهایی از کشورهای مختلف، با فرهنگ‌های مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند و برای هدفی مشترک می‌جنگند. تجربه زیسته این انسان‌ها کنار هم، آن‌هم در شرایط بحرانی مثل جنگ، آن‌هم جنگ در سرزمینی غریب سوژه‌های نابی برای خلق آثار عمیق و ماندگار به نویسندگان و هنرمندان عرضه می‌کند.
او اضافه کرد: این احساس غربت، یکی از پررنگ‌ترین مضامین آثار حوزه مدافعان حرم است و مضمونی است که در بسیاری از کتاب‌های مدافعان حرم دیده می‌شود. همچنین ما آثاری را داریم که موضوع‌شان خاطرات مشترک افراد از یک واقعه واحد است. مثلاً حضور نیروهایی از کشورهای مختلف در یک عملیات خاص، که در آن ایرانی و افغان و سوری و عراقی کنار هم برای تحقق هدفی مشترک می‌جنگند. این همزیستی در میدان نبرد، سوژه‌های بسیار زیبایی را خلق کرده است. بسیاری از روایت‌هایی که درباره این شهدا و رزمندگان و تجربه زیسته آنان نوشته شده است، ظرفیت تبدیل به فیلم‌نامه را دارند و مواد و مصالح بسیار خوبی برای هنرمندان فراهم می‌کنند و می‌توانند به آثار سینمایی پرمخاطبی تبدیل شوند.
نیازی در پاسخ به این پرسش که «آیا کتاب‌های حوزه مدافعان حرم مخاطب خودش را پیدا کرده است؟» گفت: نه فقط در بخش مدافعان حرم، که درباره کلیت ادبیات دفاع مقدس می‌توان گفت که ما با دو گروه مخاطب سروکار داریم. گروهی را باید مخاطب خاص بنامیم که با موضوعات این حوزه ارتباط و پیوند دارند، عناوین تازه را جستجو می‌کنند و کتاب‌های منتشرشده را می‌خوانند. درباره گروه دوم، که مخاطب خاص محسوب نمی‌شوند شرایط این چنین نیست و برای اینکه آنان را به خواندن کتاب‌های حوزه فرهنگ مقاومت ترغیب کنیم، بایستی ترویج و تبلیغ را جدی بگیریم و برای آن برنامه‌های موثری طراحی کنیم. فقط تولید و انتشار کتاب برای جذب مخاطب کفایت نمی‌کند. باید با سیاست‌گذاری درست و تعیین خط مشی مشخص، چرخه تولید و انتشار و فروش کتاب را در نظر گرفت و در این چرخه بحث ترویج و تبلیغ هم تعریف شده باشند. همچنین در بخش تولید، نباید فقط صحنه‌های جنگ را روایت کرد. لازم است از موضوعات خانوادگی و انسانی نیز سخن گفته شود، که باعث می‌شود دایره مخاطبان این آثار بزرگ و بزرگ‌تر شود.
نظر شما