به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، امام حسن مجتبي(ع) سه شنبه، 15 رمضان سال سوم هجرت، در مدينه متولد شدند و از دوران جد بزرگوارشان چند سال بيشتر را  درك نكردند، زيرا ايشان تقريبا هفت سال بيشتر نداشتند كه پيامبر اسلام(ص) بدرود حيات گفتند.
 
پس از درگذشت پيامبر(ص) امام حسن(ع) حدود سى سال در كنار پدرشان امير مومنان(ع) بودند و پس از نخستين پيشواي شيعيان(در سال 40 هجرى) براي 10 سال امامت امت را به عهده داشتند و سال 50 هجرى با توطئه معاويه بر اثر مسموميت در سن 48 سالگى به شهادت رسيدند. 

كنيه امام حسن مجتبي(ع)، ابو محمد بود و ايشان را با القابي نظير مجتبى ، زَكّى و سبط مي‌شناختند.

همان‌گونه كه در تمامي آثار ديني و كتاب‌هاي مربوط به ائمه اطهار(ع) آمده است، امام حسن مجتبي(ع) و برادرشان امام حسين(ع) دو فرزند اميرالمومنين علي(ع) از حضرت فاطمه (س)، دختر پيغمبر اكرم (ص) بودند. پيغمبر اكرم بارها مي‌فرمودند كه «حسن و حسين فرزندان من هستند» و به پاس همين كلمه علي(ع) به ساير فرزندان خود مي‌فرمودند: «شما فرزندان من هستيد و حسن و حسين فرزندان پيغمبر خدايند.»

شخصیت بی‌مانند امام حسن مجتبی علیه السلام آن‌قدر وسیع و گسترده است که آثار و نشانه‌های آن در تمام کتاب‌های حدیث، تراجم، سیره، تاریخ و مناقب فراوان به چشم می‌خورد.

تواضع، فروتنی، خدا ترسی، روابط حسنه، احترام متقابل و کمک به بینوایان از ابعاد برجسته زندگی دومين پيشواي شيعيان بود. آن بزرگوار بازویی علمی، قضایی و نیرویی بسیار کارآمد برای حکومت علوی و شخص امیرمومنان علیه‌السلام به شمار مي‌آيند.

امام(ع) از جمله کسانی بودندکه از آغاز تا پایان به دفاع از حریم رهبری پرداختند و در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان فعالانه شرکت جستند. همچنين در بسیج نیروها از کوفه برای مقابله با فتنه طلحه و زبیر، گام‌های بسیار مثبت و موثری برداشتند. 

مهمترین حادثه زندگی امام حسن علیه‌السلام جریان صلح معاویه با آن حضرت است. امام(ع) صلحشان را حجتی بر آیندگان بیان کرده‌اند.

کریم اهل‌بیت(ع) بر اساس شهادت تاریخ و منابع مکتوب تاریخ اسلام، فردى شجاع و با شهامت بودند و هرگز ترس و بیم در وجودشان راه نداشت. ایشان در راه پیشرفت اسلام از هیچ‌گونه جانبازى دریغ نمى‏ورزیدند و همواره آماده مجاهدت در راه خدا بودند.

این امام همام در دو جنگ بزرگ از نبردهای صدر اسلام حضور داشتند. در جنگ جمل، در رکاب پدرشان امیر مومنان(ع) در خط مقدم جبهه می‌‏جنگیدند و با سبقت گرفتن از یاران دلاور و شجاع على(ع) بر قلب سپاه دشمن حملات سختى می‌کردند. آن بزرگوار در جنگ صفین نیز در بسیج عمومى نیروها و گسیل داشتن ارتش امیر مومنان(ع) براى جنگ با سپاه معاویه، نقش مهمى داشتند.

به استناد منابع و کتاب‌های گوناگون دینی، مناظرات و احتجاج‌هاى مهیج و کوبنده حضرت مجتبى(ع) با معاویه، مزدوران و طرفداران او نظیر عمرو عاص، عتبه بن ابى سفیان، ولید بن عقبه، مغیره بن شعبه و مروان حکم، از بی‌نظیرترین مباحث ایشان است.

با وجود شخصیت منحصر به‌فرد امام حسن علیه‌السلام، متاسفانه مقدار سخنانی که از ایشان باقی مانده، اندک است و این به دلیل فشارهای غاصبان خلافت و بنی‌امیه است. سخنانی که از حضرت برجاي مانده‌اند در سه قالب «اشعار»، «احتجاجات» و «احادیث» هستند که گونه سوم گاه به صورت سخنرانی و گاه به صورت پاسخ به سوال یا جواب نامه‌ای بوده‌اند.
 
«پاسخ امام حسن علیه السلام به نامه تسلیت دخترش»، «گریه امام حسن علیه السلام هنگام رحلت»، «روایتی در باب پول خواستن»، «پاسخ امام حسن علیه السلام به طعنه مرد یهودی»، «سخنان امام حسن علیه السلام در حضور امیرالمومنین»، «نصایح امام حسن علیه السلام قبل از وفات» و «سخنان امام مجتبی علیه السلام پس از شهادت پدر» از احادیث برجای مانده از این بزرگوار به شمار می‌روند.

دومین پیشوای شیعیان(ع) در سن 48 سالگی در اثر مسمومیت با زهرى که همسرشان، جعده(دختر اشعث بن قیس) به دلیل وسوسه و دسیسه معاویه به ایشان خوراند، به شهادت رسیدند. پیکر مطهر ایشان در قبرستان بقیع در نهایت مظلومیت به خاک سپرده شده است.

درباره وقایع دوران زندگی و کرامت‌های این امام همام کتاب‌های متعددی به ویژه در سال‌های اخیر تألیف و منتشر شده‌اند که برخی از مهمترین این آثار عبارتند از؛ 

ـ باب زندگانی امام حسن مجتبی کریم اهل‌بیت(ع)/ محمدعلی حسین‌زاده، ابراهیم سلطانی نسب، محمدباقر بهبهانی/ صیام / 1381
ـ زندگانی امام حسن مجتبی(ع)/ منصور کریمیان/ اشرفی / 1381 

ـ سرچشمه معرفت، گلچینی از آیات قرآن، کلمات چهارده معصوم(ع) و سخنان امام راحل(ره) در 140 عنوان /سیدفضل‌الله میرشفیعی‌خوانساری/ امام حسن مجتبی(ع) / 1381 

ـ کریم اهل بیت، زندگانی و مصایب امام حسن مجتبی(ع)/ یدالله بهتاش/ سبحان / 1381

ـ شخصیت و فضائل امام حسن مجتبی (ع) پیشوای دوم، معصوم چهارم / امیرعلی امیری‌فر / صاحب الامر(عج)/ 1381

ـ فلسفه صلح امام حسن مجتبی علیه السلام/ علی راجی/ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم/ دفتر انتشارات اسلامی/ 1381

ـ فرهنگ سخنان امام حسن مجتبی(ع)/ محمد دشتی/ امیرالمومنین(ع) / 1382

ـ زندگانی چهارده معصوم، امام حسن(ع)/ علی نوری / جهانتاب / 1382 ـ معجزات امام حسن مجتبی(ع)/ حبیب الله اکبرپور، حمید عجمی (مترجم)، محبوبه درویشان حقیقی (مترجم)/ الف / 1383
 
ـ زندگانی امام حسن مجتبی(ع) /حسین عمادزاده/ اسوه / 1383 
ـ در مکتب کریم اهل بیت امام حسن مجتبی(ع)/ علی قائمی امیری/ پیام مقدس / 1385

ـ امام حسن مجتبی(ع)/ فرشته منعمی (تصویرگر)، ناصر محمدی (تهیه و تنظیم)، رضوان داستانپور (شاعر)/ اکرام / 1385 

ـ امام حسن مجتبی علیه السلام/ حسین میرزائی (ملک) (شاعر)/ تکسوار حجاز/ 1386

ـ یادداشت‌های استاد مطهری (جلد دوم از بخش موضوعی) سیره نبوی، امامت، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(ع)، امام حسن(ع) .../ مرتضی مطهری/ صدرا /1386

ـ دیدار و گفتگوی صمیمانه با کریم اهل‌بیت(ع) / مصطفی نیلی‌پور/ قلم نو/ 1386

ـ چهل حدیث از کریم اهل‌بیت امام حسن(ع)/ حسین ابراهیمی (شاعر)، علی اصغر دلیلی صالح (شاعر)/ به نشر / 1387 

ـ فضایل امام حسن مجتبی(ع)/ محمدرضا سعادتی‌راد/ نورالکتاب /
1387

ـ مجموعه داستانی زنگ دوم؛ میلاد امام حسن مجتبی علیه السلام، محبت، نادانی / مهدی صبوحی/ صحیفه خرد /1387


ـ آسمان دوم؛ امام حسن مجتبی(ع) / سیما بروجردی (تصویرگر)، عباسعلی سپاهی یونسی (شاعر) / انصار / 1387

ـ در محضر کریم؛ نگاهی گذرا بر زندگانی و سخنان گهربار کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی/ محمدعلی الهیان (ویراستار)، سیدحمید موسوی گرمارودی (مصحح)، امیرحسن محمودی (به اهتمام)/ استوار / 1387

زندگانی کریم اهل بیت حضرت حسن بن علی(ع)/ سیدمحمدتقی مدرسی، محمدصادق شریعت (مترجم)/محبان الحسین (ع)/ 1388

ـ حضرت امام حسن مجتبی(ع) / لطیف راشدی، محمدرضا راشدی/ لاهوتیان / 1388

ـ زندگانی پیشوای دوم امام حسن(ع)/ حسین حسین‌زاده اوره‌نطنزی/ اشک یاس/ 1388