به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، 29 اسفند 1329 نفت ایران ملی شد، این ملی شدن حاصل تلاش و مبارزه خستگی‌ناپذیر مردم ایران و دولت ملی محمد مصدق است. واقعه‌ای که در قدرت بریتانیا خدشه ایجاد کرد و افسانه شکست‌ناپذیری آن را باطل کرد. کتاب «مصدق و جهان عرب» به قلم داود عمرانی به بررسی تاثیر این واقعه مهم در خاورمیانه پرداخته است که سطوری از این کتاب را به مناسبت رویداد ملی شدن صنعت نفت برگزیدیم. 

وقتی مصدق لایحه ملی شدن صنعت نفت را (29 اسفندماه 1329.ش) به تصویب مجلس رساند، در وصف اهمیت یان اقدام گفت: مردم ایران دست به باز کردن یک گنج پنهان هستند که روی آن اژدها خوابیده است! این سخن مصدق تنها در داخل ایران انعکاس نداشت بلکه پیامی برای کشورهای منطقه بود که بریتانیا بر نفت آنها چنگ زده و خیال کنار کشیدن نداشت.

تلاش برای ملی شدن صنعت نفت و اتفاقاتی که پس از آن روی داد در واقع طوفانی بود که مصدق را در مرکز سیاست ایران و حتی خاورمیانه قرار داد. مصدق برای رسیدن به اندیشه ملی شدن صنعت نفت در صحنه عمل ابتدا به شاه اخطار داد که چنانچه می‌خواهد آرامش کشور و پادشاهی موروثی خود را حفظ کند باید از دخالت در امور حکومت و مجلس و دادگستری خودداری کند و امور کشور را به دولت بسپارد در غیر این صورت منتظر اغتشاشات عمومی باشد.

این رویه مصدق برای از بین بردن سلطه بریتانیا و متعهد کردن پهلوی به رعایت دموکراسی تجلی یک ناسیونالیسم ایرانی بود که چون سدی در برابر نفوذ سلطه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب جلوه‌گر شد. نخست‌وزیر جبهه ملی سعی داشت در مبارزه با استعمار و بیگانه‌ستیزی به شکلی عمل کند که وقتی فهمید برای معالجه فرزندش پزشکی از دیار غرب می‌خواهند بیاورند با خشم و عصبانیت می‌گوید: «لعنت و نفرین من و هر کس دیگر که در این زمان خرج چندین خانوار ایرانی و این ملت فقیر را صرف آوردن پزشک از خارج بنماید. من خاک پای این ملت هستم.»

این رویه مصدق نشان می‌دهد که او در اصلاحات و نیرومند کردن ایران، دیدگاهی متفاوت با رضاشاه داشت، چرا که مصدق بر خلاف رضاشاه می‌گفت اصلاحات باید از راه قانع کردن مردم با همکاری آنها و در نهایت به دست خودشان انجام شود، نه از راه به کار بردن زور بی‌چون و چرا و شرکت ندادن مردم در کارها.

دولت مصدق که متکی به افکار عمومی و مامور تحقق بخشیدن خواست ملت ایران در به دست گرفتن منافع ملی به خصوص نفت بود، قصد داشت با ملی کردن صنعت نفت و استفاده از درآمد قابل توجه آن و درآمد حاصل از این صنعت بدیع و عظیم، سطح بسیار نزال زندگی اکثریت نیازمند هموطنان خود را بالا ببرد. چرا که تا این زمان به جای آنکه منافع حاصل از این ثروت عظیم در خدمت مردم و به نفع عموم باشد، تحت سلطه استعمار خارجی بود. 

مصدق درباره اهمیت ملی شدن صنعت نفت بارها گفته بود که برای بهبود نارسایی‌های جامعه ایران قدم اول رهایی از چنگال استعمار شرکت نفت است. برای نمونه در نشست 1950.م/ 2 اسفند 1329. ش مجلس پس از یادآوری سودهای پولی ملی شدن نفت از نظر افزایش درآمد نفتی ایران چنین گفت: درباره ملی شدن نفت، جبهه ملی به جنبه سیاسی بیش از جنبه مالی اهمیت می‌دهد و علت این است که به علم یقین تمام ملت ایران و به خصوص نمایندگان مجلس و کمیسیون می‌دانند که سرچشمه تمام بدبختی‌ها این ملت ستمدیده همان وجود شرکت نفت است و بس. 



چنانکه در منابع آمده است ملی شدن صنعت نفت ایران استعمارگران شرق و غرب به ویژه بریتانیا را سخت نگران کرد. آنتونی ایدن، وزیر خارجه انگلیس درباره نتیجه ناشی از ملی شدن صنعت نفت در ایران و تاثیر آن در کشورهای خاورمیانه گفته است: «هنگامی که به زوارت خارجه رفتم از ایران اخراج شده بودیم، آبادان را از دست داده بودیم. نفوذ و اعتبارمان متزلزل شده بود. من باید در مقابله یا اینگونه آشفتگی‌ها آماده می‌شدم. من عقیده داشتم که قبل از هر کار باید درباره مشکل تازه‌ای که با آن روبه‌رو شده بودیم یعنی نفت چاره‌جویی کنیم.» اهمیت ملی شدن صنعت نفت در ایران به حدی اهمیت داشت که بنا به گفته یکی از مقامات وزارت خارجه بریتانیا، وقایع ایران در تعیین سرنوشت انگلیس تاثیر به سزایی دارد و اهمال دولت انگلیس در این رابطه به اضمحلال امپراتوری منجر خواهد شد.

وقایع ایران در آن برهه چنان اهمیت پیدا کرد که یک روزنامه فرانسوی «اومانیته» آن را به مثابه بمبی بزرگ دانست که ملل شرق خاورمیانه را از خود متاثر خواهد ساخت. 

اما بازتاب پیروزی مصدق در جریان ملی کردن صنعت نفت را در دو بعد اقتصادی و سیاسی بررسی کرد. از بعد اقتصادی اخراج انگلیسی‌ها از موسسات غنی آبادان سرمایه و ثروت بزرگی را از دست انگلیس خارج کرد و از جنبه سیاسی نیز این اخراج اعتبار و حیثیت آنها را نیز در سراسر خاورمیانه، از میان برد و زمینه را برای قیام‌های ضداستعماری در اینده فراهم کرد. زیرا چنانکه حوادث بعدی نشان داد. بیش از یک هفته از اخراج باقیمانده کارکنان و کارشناسان انگلیس از آبادان نگذشته بود که دولت مصر لایحه الغای قرارداد 1936 .م بین مصر و انگلیس را به مجلس برد. نکته جالب اینجاست که دولت مصر تا قبل از ملی کردن نفت ایران هیچ اقدامی را برای الغا قرارداد 1936.م انجام نداده بود، ولی پیروزی ایران این قوت قلب و شهامت را به دولت‌های خاورمیانه بخشید که بدون ترس از تهدیدات انگلیس به اقدامات ضداستعماری بپردازند.     

محبوبیت مصدق به علت مبارزات شداستعماری به قدری بود که در راه برگشت از مصدق از ایالات متحده آمریکا بنا بر دعوت نخست وزیر مصر نحاس پاشا، او وارد قاهره پایتخت مصر شد. هم زمان با ورود او به قاهره، دولت نحاس پاشا برای فرونشاندن نآرامی‌ها و تسکین افکار عمومی خبر ابطال قرارداد انگلستان و مصر را که پانزده سال قبل آن را امضا کرده بود به اطلاع پارلمان رسانید و نمایندگان مجلس با هلهه و شادی از تصمیم دولت استقبال کردند.