در ابتدای همایش، رجبی دوانی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی، ضمن عرض تسلیت شهادت حضرت امام سجاد(ع) و گرامیداشت روز ابوعلی سینا، چنین بیان کرد؛ توفیقی است برای من که در این همایش که مربوط به یکی از بخش‌های سرزمین پر افتخار ایران اسلامی است، یعنی همدان، حضور دارم.
وی با اشاره به تصدی پست ریاست بنیاد ایران‌شناسی از سوی رئیس جمهور، در طی ماه‌های اخیر، خود را به عنوان خادم ایران اسلامی و فرهنگ و هنر دیرینه ایران و تمدن درخشان ایران در ادوار مختلف معرفی کرد و تصمیم خویش را مبنی بر بررسی و معرفی تاریخ و تمدن عظیم ایران- در حوزه‌های گوناگون- در طول سه دوره «ایران باستان- پیش از اسلام»، «ایران دوره اسلامی» و «ایرانِ انقلاب اسلامی»، با همکاری همکاران بنیاد و شعبه‌های آن در سراسر کشور، بیان کرد؛ چرا که بر اساس اساسنامه بنیاد ایران‌شناسی، معرفی و شناخت بیشتر ایران و جنبه‌های تاریخ و تمدن آن، از وظایف اصلی بنیاد است.
ایران در سه مقطع تاریخی که عرض شد خوش درخشیده است و بنا داریم درباره تاریخ و تمدن در این سه مقطع بنیاد ایران‌شناسی فعالیت‌های گسترده‌ای را شاهد باشد. همچنین آنچه به‌عنوان ارزش برای ما مطرح است که با همکاری همکاران بنیاد محقق خواهد شد، تأسیس یک موزه بزرگ و نمایشگاهی عالی در ارتباط با این سه دوره تاریخی و تمدنی ایران را به مرحله اجرا و تجسم دربیاوریم، که تحقق این امر یکی از مسئولیت‌های اصلی بنیاد در دوره جدید خواهد بود.
در ادامه رجبی‌دوانی با اشاره به موضوع همایش که شهر همدان، تاریخ، فرهنگ و هنر آن بود، به بررسی این شهر در این سه دوره تاریخی پرداخت. بنابر گفته ایشان، همدان، یا به عبارتی هگمتانه یا اکباتان، قدیمی‌ترین شهر ایران و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان است. در دوره ایران باستان که مادها نخستین سلسله ایرانی را در این سرزمین تاریخی تشکیل دادند، همدان به عنوان نخستین پایتخت ایران از سوی مادها انتخاب شد. در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی نیز این شهر خوش درخشید.
در دوره هخامنشیان به مدت کوتاهی و در دوره اشکانیان به مدت قابل توجهی شهر همدان مجدد پایتخت بوده و از این حیث شهری قابل اهمیت است، که سابقه تمدنیِ دیرینه‌ای در ادوار مختلف تاریخی دارد.
همدان در دوره اسلامی، در فتوحات اولیه اعراب مسلمان فتح می‌شود و مردمانش به اسلام می‌گروند و در دوران علویان که از جور و ظلم عباسیان به ایران پناه آورده بودند و در طبرستان حکومت تشکیل داده بودند، گروهی از آنها از طبرستان به همدان آمدند و با استقبال مردم همدان دولتی شیعی و از سادات علوی را در این شهر و مناطق اطرافش مدتی تشکیل دادند.
پس از آن و در دوران درخشان تمدن اسلامی- ایرانی و شیعی، که عصر آل بویه می‌باشد، باز شاهد انتخاب همدان به عنوان پایتخت از سوی سلاطین و امرای آل‌بویه هستیم و در همین دوران است که ابن‌سینا، دانشمند برجسته جهان، اسلام و شیعه در همدان وزیر شمس‌الدوله دیلمی می‌شود و این شهر مستقر شده و از دنیا نیز می‌رود.
ابن‌سینا افتخار بزرگ ایرانیان است و همدان نیز افتخار حضور و مدفن این دانشمند را دارد. همچنین از دیگر دانشمندان، ادیبان و شاعران برجسته‌ای که از همدان برخاسته‌اند، می‌توان به بدیع‌الزمان همدانی و بابا طاهر اشاره کرد.
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود به حمله مغول اشاره کرد، که شاهد مقاومت ۱۰ ساله این شهر در مقابل یورش‌های وحشیانه این قوم هستیم و با اینکه شهر کامل ویران می‌شود و طلفات زیادی می‌دهد، اما تسلیم یورش‌های این قوم خون‌ریز و مهاجم نمی‌شوند و مقاومت ۱۰ ساله این شهر افتخار بزرگی است در برابر هجوم مغولان.
در دوران پیش از انقلاب اسلامی نیز همدان میزبان علمای بزرگی همچون مرحوم حضرت آیت‌الله العظمی آخوند ملا علی همدانی است که از مراجع صاحب‌نام و صاحب رساله و تألیفات می‌باشند که چند سال قبل از انقلاب دار فانی را وداع می‌کنند. شهید محراب حضرت آیت‌الله سید اسدالله مدنی که سال‌ها در همدان حضور داشتند و در هدایت مردم نقشی موثر را دارا بودند.
همچنین مرجع تقلید معاصر، حضرت آیت‌الله نوری همدانی را می‌توان نام برد و برادر بزرگ ایشان مرحوم حاج آقا میرزا حسن نوری همدانی که بنده در دوران نوجوانی در منزلشان در شهر قم که به کانون ولیعصر(ع) تبدیل کرده بودند و به تربیت و پرورش دینی نوجوانان مشغول بودند، افتخار شاگردی ایشان را داشته‌ام.
در دوره انقلاب اسلامی نیز همدان یکی از شهرها و مراکز مهم انقلاب بود، که با درایت شهید مدنی و سایر روحانیون و مبارزان، همدان کانون تظاهرات بزرگ و همراهی با امام و پیشرفت و پیشبرد انقلاب اسلامی بود.
پس از پیروزی انقلاب و با وقوع جنگ تحمیلی باز شاهد حماسه‌های بزرگ مردمان این شهر هستیم، که شهدای بزرگی همچون شهید حاج حسین همدانی را تقدیم انقلاب کرده‌اند. همچنین در شهر همدان موزه بزرگ دفاع مقدس وجود دارد که پس از شهر کرمان بزرگترین موزه حماسی ایران در دوران انقلاب اسلامی است.
امیدوارم این شهر با عظمت و قدیمی‌ترین شهر ایران، که با تصویب چند سال پیش مجلس به عنوان پایتخت فرهنگ و تمدن ایران نام گرفت، بیش از گذشته در عرصه فرهنگ و تمدن ایران اسلامی و ایران شیعی بدرخشد.
رجبی دوانی در پایان از معاونت پژوهشی و مدیر و همکاران مستقر در دبیرخانه و شعبه استانی همدان که در برپایی این همایش سعی وافی داشته‌اند، تقدیر و تشکر کرد.
در ادامه محمد بهرام‌زاده، دبیر علمی همایش، ضمن گرامیداشت روز ابن‌سینا، به لزوم پرداختن به جوانب گوناگون سرزمین همدان یا هگمتانه و اهمیت شناخت شایسته‌تر این خطه پرداخت. بر این اساس برگزاری همایشی با عنوان «تاریخ، فرهنگ و هنر استان همدان»، از سلسله همایش‌های ملی ایران‌شناسی استان‌ها، در دستور کار معاونت پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی قرار گرفت.
بنابر گفته وی، این همایش با توجه به هدف بنیاد ایران‌شناسی مبنی بر بازخوانی نقادانه مطالعات صورت گرفته درباره تمدن ایرانی، همچنین شناسایی و معرفی مطالعات ایران‌شناسانه توسط پژوهشگران و محققان برگزار می‌شود و در راستای آن، تک‌تک استان‌های ایران مورد بررسی و مطالعه همه‌جانبه قرار خواهند گرفت، که امروز شاهد برگزاری سومین همایش با نام استان همدان هستیم.
بر این اساس، در این همایش، تعداد ۵۰ مقاله در ۳ محور اصلی تاریخ و باستانشناسی، جغرافیا و فرهنگ، به دبیرخانه همایش ارسال گردید که از این تعداد، ۳۱ مقاله برگزیده شد و ۲۰ عنوان مقاله در مجموعه مقالات همایش به چاپ خواهد رسید و از این مقالات تعداد ۶ مقاله جهت ارائه در روز همایش به صورت سخنرانی «وبینار آنلاین و حضوری»، مورد تأیید کمیته علمی و کمیته داوران همایش قرار گرفت. همچنین به منظور دسترسی فرهیختگان و پژوهشگران این حوزه، مقالات سومین همایش ملی استان‌ها؛ «همایش ملی تاریخ، فرهنگ و هنر استان همدان» در پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) به شماره ۳۴۰۷۶- ۰۱۲۲۰ و مرجع تخصصی کنفرانس‌های ایران (سیویلیکا) با کد اختصاصی IRANOLOGY ۰۳ نمایه می‌شود.
در ادامه محسن جانجان، دبیر اجرایی همایش نیز چنین بیان کرد: آنچه در خصوص علم ایران‌شناسی بایستی مورد توجه ویژه قرار گیرد، نگرش مبتنی بر جغرافیای تاریخی آن منطقه است و بایستی عظمت هر منطقه را در تعامل انسان، طبیعت و آثار فرهنگی و اجتماعی آن جستجو کرد، در این بین نقاطی که این چهار مهم در آن رنگ و بویی جدی‌تر دارند و اهمیتی دوچندان می‌یابند. بی‌شک کهن دیار همدان در هر حالت و در هر زمان یکی از نقاط مهم و صد البته پر رمز و راز ایران بزرگ است که به زیبایی اقامتگاهی مهیا را، برای انسان زمان خویش با بهره‌مندی از طبیعتی بکر و غنی از آب و جنگل تا دشت و رودهای خروشان فراهم ساخته و چه بسیار آثاری از غنای فرهنگی این حضور پرصلابت بجا مانده و حیات این مروارید، همیشه به گواه تاریخ سرود یکدلی و یگانگی را در گویش زمان سروده و هنگام آرمیدن در آغوش اسلام عاشقانه گویش جان به اذان رستگاری سپرده و خاستگاه راد مردی و آزادگی دیار الوند گشته، ابوذر وار با ابوذرانش با راد مردی حبیبان حرمش ایستادگی را تا قله شهادت به روانی رودهای خروشان سروده است. آری امروز استان همدان بی‌صبرانه در انتظار دوستان پیر طریقت را دانایی است تا مهر سکوت از لب برداشته و سینه بگشاید و ناگفته‌های خویش بازگو نماید و خود بیش از همه قدردان این دستان پرمهر است.
سپاس‌گوی دستانی که سخاوتمندانه روایتگر بودن ما و ماندن همدان است، همدان از هگمتانه تا اکباتان تلاش مجدانه اندیشمندانش را هرگز فراموش نخواهد کرد، پس به احترام و به رسم نیاکانمان به تواضع برخیزیم تا بدانند که نامشان در این دیار ماندگار است.
وی در ادامه به خلاصه‌ای از گزارش عملکرد بنیاد ایران‌شناسی شعبه استان همدان پرداخت:
- تهیه دانشنامه جامع همدان‌شناسی.
- همکاری در خصوص تألیف کتاب میراث ناملموس استان همدان، که ان‌شاءالله چند روز آینده درهمدان از این کتاب رونمایی می‌شود.
- تألیف کتاب از هگمتانه تا اکباتان که نتایج ۱۱ فصل کاوش باستانشناسی توسط دکتر محمدرحیم صراف در تپه هگمتانه است. که حدود چند ماه پیش از این کتاب با حضور جناب آقای دکتر بهرام زاده در همدان رونمایی شد.
- همکاری درباره چاپ کتاب دیار ملایر.
- همکاری در خصوص چاپ کتاب مجموعه مقالات چهارمین کنگره معماری و شهرسازی استان همدان
- همکاری در خصوص چاپ کتاب مجموعه مقالات همایش تخصصی و ملی گردشگری شهرستان نهاوند
امیدوارم در ادامه بتوانیم قدم‌های بلندتر و مؤثرتری را در حوزه ایران‌شناسی علی‌الخصوص در حوزه همدان‌شناسی به‌عنوان بخشی از کشور عزیزمان برداریم و همه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های تاریخی فرهنگی و هنری استان همدان را در سطوح ملی و بین‌المللی معرفی کنیم.
در پایان خاطر نشان می‌سازد، در این همایش یک روزه مقالات زیر ارائه شد:
- دکتر آزاده حیدری، با موضوع مقاله «بررسی موضوعی سفرنامه‌های سیاحان انگلیسی درباره همدان؛ با تمرکز بر جغرافیای طبیعی، تاریخ و آثار تاریخی»؛
- دکتر زهره شیرین بخش، با موضوع مقاله «بازار همدان؛ بررسی تاریخی»؛
- دکتر رضا نظری ارشد، با موضوع مقاله «درآمدی بر شناخت تاریخچه، جایگاه و آثار تاریخی اقلیت‌های دینی (یهودیان و ارامنه) در همدانِ عهد قاجار»؛
- نادیا پور عباس تحویلداری، با موضوع مقاله «تبیین راهبردهای رونق صنایع‌دستی در همدان با تأکید بر توسعه اقتصادی و گردشگری»؛
- دکتر نفیسه گریوانی، با موضوع مقاله «روایت قالیچه‌ای تصویری همدان از هوشنگ شاه در عصر قاجار»؛
- مهندس بهناز ساری و همکاران با موضوع مقاله، «معماری خانه‌های سنتی همدان و رابطه آن با اقلیم نمونه موردی خانه پوستی‌زاده».
نظر شما