به گزارش
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران این روزها در حالی به ایستگاه پایانی نزدیک میشود که طی این مدت حضور بعضی بانوان در نمایشگاه با پوشش خارج از عرف و هنجارهای رسمی کشورمان باعث ناراحتی مردم جامعه شدند.
در این خصوص یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس این دوره از نمایشگاه کتاب تهران در یادداشتی با عنوان «از کدام نمایشگاه کتاب حرف میزنید؟» (
لینک) درباره موضوع اشاره شده نوشت: «حفظ شئونات دینی از دغدغههای برگزار کنندگان است. دو شیوه برای تدبیر این کار پیش رو بود یکی برخورد و دستگیری کسانی که بطور کامل موازین شرعی را رعایت نمیکنند و دیگر فراهم کردن محیط سالم فرهنگی و ترویج حجاب و گفتوگو با مراجعهکنندگان. طبعا انتخاب قطعی وزارت فرهنگ راه دوم است. طراحی و نصب تابلوهای ترویج ارزشها، اعلام و پیام مکرر رادیو نمایشگاه و دعوت به رعایت موازین و بهرهگرفتن از گروههای مردمی برای گفتوگو و تبلیغ حجاب. بیش از 300 نفر از خواهران دغدغهمند و کاربلد به دعوت وزارت فرهنگ در نمایشگاه حاضر شدند و دلسوزانه کار تبلیغ حجاب را انجام میدهند بدون تنش و با استفاده از روشهای اقناعی و محبتآمیز.»
همانطور که اشاره شد ترجیح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این موضوع انتخاب راهحل فرهنگی بود. برای این موضوع غرفههای پاسخگویی به احکام شرعی و پاسخگویی به سوالات دینی یکی از بسترهای مناسب بودند که در این روزهای برگزاری نمایشگاه تلاش کردند چنین اقدام کنند. خبرنگار
ایبنا با هدف بررسی فعالیتهای این مراکز به سراغ غرفه «مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی» رفت و با کارشناسان این مرکز صحبت کرد که مشروح آن را از نظر میگذرانید.
مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی پاسخگوی مراجعان در نمایشگاه
علی محمدی، کارشناس مسایل دینی و مشاوره غرفه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی با اشاره به اینکه مرکز مذکور فعالیتهای مختلفی دارد و خدماتش را به شکلهای مختلف تلفنی، پیامکی و اینترنتی به مراجعانش میدهد گفت: بخشهایی مختلف خدمات پاسخگویی این مرکز به مراجعان شامل پاسخ به سوالاتی در حوزه قران و حدیث، اخلاق، تاریخ، احکام شرعی و مشاوره روانشناسی است.
این کارشناس مذهبی در ادامه گفت: مرکز ملی در این نمایشگاه یک غرفه دارد که کارشناسان در بخشهای تخصصی خودشان کنار یکدیگر حضور دارند و مراجعان با توجه به نوع سوالاتی که دارند به کارشناس مربوطه مراجعه میکنند. در ایام نمایشگاه تمام اطلاعات اولیهای مراجعان مانند سن و تحصیلات و ... اخذ میشود تا در ارزیابیهای بعد نمایشگاه استفاده شوند.
کارشناسان و پاسخ به چالشها
وی در پاسخ به این سوال که آیا طی چند روز اول نمایشگاه با سوالات چالشی از جانب مراجعان مواجه بودید گفت: بله؛ البته کارشناسان در پاسخ به سوالات چالشی مراجعان مشکلی نداشتند؛ اما تجربه خودم در روزهای نمایشگاه نشان داد بعضی مراجعان دغدغههای مذهبی دارند. به این معنی که نگرانیها و دغدغههایی نسبت به جامعه و رفتارهای بعضی افراد دارند. از ما درخواست داشتند درباره این موضوع کاری انجام دهیم. ما تلاش کردیم در اندازه خودمان به مراجعه پاسخ دهیم.
این کارشناس مشاوره در پاسخ به این سوال که «آیا مراجعانی داشتید که بدون پوشش حجاب به غرفه شما بیایند یا پوشش کاملی نداشته باشند و اگر بله، واکنش شما نسبت به این افراد چیست؟» اینطور گفت: بله؛ در همین روزهای نمایشگاه با هر پوشش و عقیدهای مراجعانی به غرفه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی داشتیم. ما هیچ محدودیتی از نظر ارایه خدمت به افراد نداریم. در صحبتها اگر بتوانیم نکتهای را هم به افراد تذکر بدهیم دربارهاش اقدام خواهیم کرد.
وظیفه یک کارشناس دینی در مواجهه به مراجعانش
وی خاطر نشان کرد: بنده و دوستان کارشناسی که در نمایشگاه حاضر هستند یک اعتقادی داریم و اینکه پاسخ دادن به سوال مراجعان فقط بخشی از مسئولیت و سیاست ما محسوب میشود. این بخشی از هدف مرکز است و بخش دیگر همین برقراری رابطه عاطفی و همراه با تاثیرگذاری بر مراجعانمان است. با اخلاق خوبی که کارشناس دینی میتواند داشته باشد این نوع تاثیرگذاری صورت میگیرد.
محمدی تاکید کرد: اگر شما به میز کارشناسان غرفه ما نگاهی بیندازید روی همه آنها مقداری وسایل پذیرایی –شکلات و اقلام دیگر- قرار دارد. حتی مسئول غرفه حاضر است وسایل پذیرایی مخصوص کارشناسان مانند نوشیدنیها را هم که برای کارشناس تدارک دیده شده، در اختیار مراجعان قرار دهد. برای اینکه مراجعان اخلاق خوبی را از طرف ما احساس کنند و پیوندی بین جامعه و نهاد مذهب در ذهنشان ایجاد شود.
این کارشناس مشاوره در مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی با بیان اینکه اگر هدفمان برقراری چنین ارتباطی با مراجعان نبود میتوانستیم چنین غرفهای ایجاد نکنیم گفت: دلیل اینکه مرکز در تمام سالهای نمایشگاه کتاب (حضوری) غرفهای را تاسیس میکند و حتی در بعضی سالها با برخورد سرد مسئولان بازهم تلاش میکند غرفهای را تاسیس کند همین برقراری ارتباط ما با مراجعان و بدنه جامعه است. این هم یک نوع تبلیغ است و هم نوعی وظیفه برای کارشناسان مرکز است.
دلداری به یک مسلمان اهل سنت در غرفه مرکز
وی با بیان اینکه از برادران اهل تسنن و اقلیتهای مذهبی هم مراجعانی داریم تاکید کرد: در سالهای گذشته یک برادر اهل سنت از رفتار یکی از غرفهداران نمایشگاه (فروشنده کتاب) گلایهای داشت و وقتی به غرفه ما مراجعه کرد با استقبال گرمی با او حال و احوال کردم. سوالش این بود که آیا درست است یک نفر به مقدسات ما توهین کند و من آیه «يا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذي في قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً» (آیه 32 سوره احزاب- اى همسران پیامبر، اگر شما تقوا پیشه کنید، مانند هیچ یک از زنان دیگر نیستید، زیرا شما منزلتى والاتر دارید؛ پس مبادا در حضور مردان به ناز و نرمى سخن گویید که آن کس که در دلش بیمارى است و ایمانش سست است، طمع میورزد؛ باید با لحنى متعارف که فسادانگیز نیست سخن بگویید.) را برایش خواندم.
وی ادامه داد: وقتی آن فرد نگاه شیعیان را به همسران پیامبر اکرم (ص) ملاحظه کرد خیلی با روی خوش از غرفه خارج شد. گاهی این افراد سوالات مربوط به اعتقادات خودشان را هم از ما میپرسند و کارشناسان اگر تخصصی داشته باشند به آن پاسخ میدهند. در کل ما هیچ محدودیتی در مورد اعتقادات مراجعان نداریم و هر کس با هر سطح پوششی به غرفه بیاید پاسخگویش هستیم. ما قضاوتی بر اعتقادات افراد نمیکنیم و در خدمت مراجعان هستیم.
پیشنهاد چند کتاب یک کارشناس مذهبی حوزه مشاوره
محمدی در پاسخ به این سوال که آیا کتابی هم به مراجعان معرفی میکنید گفت: چند کتاب هست که بهنظرم هر انسانی باید در زندگیاش آنها را مطالعه کند. اول کتاب «استاد عشق» (زندگی پرفسور حسابی نوشته فرزند ایشان)، کتاب دیگر مربوط به ارتباطات والدین با فرزندان است با عنوان «روش مدیریت ویل دان» (نشر رسا نوشته بلانچارد) است و در بخش دفاع مقدس کتاب «من زندهام» (شرح حال معصومه آباد) که این را توصیه میکنم.
وی ادامه داد: همچنین برای افرادی که در مورد پوشش و حجاب اسلامی نوع غیر متعارفی داشته باشند براساس سوالاتی که مطرح میکنند کتابهایی را معرفی میکنیم. کتاب «برای من از قرآن بگو» که مجموعه سوالاتی است که در این کتاب هست و برای حجاب و اعتقادات پاسخ به سوالاتی را مدنظر دارد. این کتاب زبان روانی دارد و برای چنین مخاطبان جوان مناسب است.
مواجهه یک کارشناس دینی با طرفدار کانت و دکارت
امین جامعینیا، دیگر کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی که در حوزه کلام و فلسفه تخصص دارد و در همین حوزه دانشجوی مقطع دکترا رشته فلسفه در دانشگاه قم است در گفتوگو با خبرنگار ایبنا گفت: در نمایشگاه بینالمللی کتاب، مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی در معرض دید عموم قرار میگیرد. مرکز ملی و شماره آن مخاطبان خاصی دارد؛ اما در نمایشگاه این مرکز در برابر اندیشههای مختلف افراد قرار میگیرد. افرادی که ممکن است در بعد اندیشهای با نگاه و فکر حاکم بر مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی همراه و موافق نباشند.
وی ادامه داد: این مرکز یکسری کارشناسانی دارد که بتواند در چنین فضایی به افراد با اندیشههای مختلف پاسخگویی کند. افرادی که با اندیشههای مختلف آشنا هستند. به عنوان مثال در این مرکز با افرادی مواجه میشویم که براساس اندیشههای کانت و دکارت با کارشناسان وارد مباحثه میشوند. افرادی که با اندیشههای غربی و سکولار تلاش میکنند با کارشناسان مرکز چالش کنند. حتی با افرادی مواجه میشویم که اندیشههای تندی دارند.
جامعی نیا اظهار کرد: البته مردم عادی فقط برای طرح پرسشهایشان به این غرفه میآیند؛ اما در غرفه نمایشگاه کتاب با مراجعانی هم سروکار داریم که برای چالشهای فکری و مباحثه وارد غرفه میشوند.
حضور سلایق مختلف در نمایشگاه کتاب عالی است
این کارشناس مسایل اعتقادی در بیان تجربهای از این چالشها گفت: قبل از کرونا، یک دوره در نمایشگاه حضور داشتم که آقایی وارد غرفه شد. بهنظرم مادری ایرانی و پدری کانادایی داشت. از نظر فکری با ما زاویه زیادی داشت. آن فرد فارسی را نمیتوانست خوب صحبت کند و ما به زبان انگلیسی صحبت کردیم. در آن گفتوگو بحث خوبی شکل گرفت و فیلمبرداری هم از آن مباحثه صورت گرفت.
وی افزود: در آن مورد هر دو طرف از بحث راضی بودند، مورد دیگری فردی بود که فلسفه غرب خوانده بود و بحث چالشی راه افتاد و بعد از این مباحثه هر دو طرف از بحثها راضی بودند. دیدن این سلیقههای متفاوت و اندیشههای متفاوت موضوع خوبی است.
جامعینیا ادامه داد: من حتی نسبت به جانمایی این غرفه هم منتقد هستم (اشاره به مکان غرفه در مکان بیرونی شبستان و در محیطی سرپوشیده با چادر) علاقه داشتم در داخل شبستان بودیم. اشکالی ندارد؛ اگر فردی کاملا با اندیشه ما مخالف باشد و در چنین اماکنی با ما وارد چنین بحثهای چالشی بشود.
بی تفاوتی بخشی از جامعه نسبت به مسایل دینی
این کارشناس مسائل مذهبی و اعتقادی تاکید کرد: بهنظرم بدترین اتفاقی که نسبت به مسائل دینی در جامعه افتاده بیتفاوتی است. جامعه اگر نسبت به مسائل دینی بیتفاوت شد باید ترسید. حتی گاردگرفتن افراد (مقاومت نسبت به طرف مقابل) هم از بیتفاوتی بدتر است. بعضیها نسبت به غرفه پاسخگویی به سوالات دینی گارد بستهای میگیرند؛ اما همین گارد میتواند موجب برقراری ارتباط شود و یک گفتمان و دیالوگ (گفتوگوی دو طرفه) شکل بگیرد. به هر حال گفتوگو نتیجه بخش است؛ اما بیتفاوتی خیر؛
وی با بیان اینکه در نمایشگاه سلایق متفاوت و حتی ادیان متفاوتی حضور دارند، وجود چنین غرفههایی برای برقراری گفتوگو موثر دانست و در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه بخش مسالهدار جامعه با موضوع دین بیشتر دچار بیتفاوتی شده یا گارد گرفته است گفت: از نظر اجتماعی افراد چند مرحله را میگذرانند. بیتفاوتی یکی از مراحل است که در ادامه میتواند به گارد گرفتن تبدیل شود. به هر صورت بیتفاوتی در بعضی اقشار بهویژه جوانان را شاهد هستیم.
جامعی نیا ادامه داد: با وجود چنین شرایط بیتفاوتی در بین جوانان، برای ما و متولیان حوزه فرهنگی لازم است (کارشناسان حوزه دین و متولیان این بخش) وارد کار شوند. نباید انتظار داشته باشیم که جوانان سراغ ما بیایند. مجموعههایی مانند مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی محوریتش سوال مخاطبان است. اما فضای نمایشگاهی بستر مناسبی است که ما در معرض دید عموم قرار بگیریم. ایکاش میشد تا راهکارهایی باشد که بیشتر هم در معرض دید عموم قرار بگیریم. مانند اینکه غرفهای در داخل شبستان به چنین مراکزی اختصاص داده شود و غرفههای ما سرپوشیده (داخل چادر) نباشند. بین مردم بودن اشکالی ندارد و میزهای این غرفه حتی میتواند در فضای سرباز و در مسیر راه عبوری بازدیدکنندگان نمایشگاه قرار داشته باشد.
اندیشه علامه طباطبایی در تضاد با رسانههای فارسی زبان خارجی
این کارشناس مسایل مذهبی و اعتقادی در پایان تاکید کرد: آنقدر تبلیغات ضددین و روحانیت در جامعه زیاد است که جوانان را یک مقداری دچار بیتفاوتی و گارد کرده است. ای کاش ما بتوانیم برویم بین اقشار جامعه و جوانان؛ امروز تبلیغات علیه دین و نظام جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. وقتی رسانههای فارسی زبان خارجی را رصد میکنیم، این رسانهها یک دین سکولار را تبلیغ میکنند که دین را گوشهگیر میکند. این با نگاه صحیحی که علامه طباطبایی و استاد مطهری داشتند متفاوت است.
وی ادامه داد: دین برای جامعه حرف دارد، شهید صدر کتابی به زبان عربی دارد «الاسلام یقود الحیات» (اسلام زندگی را راهنمایی میکند.) و در آنجا مطرح میکند که دین اسلام برای مردم حرف دارد. هم در فضای اجتماعی، سیاسی و ..؛ بهنظرم یک طبقه از جامعه اصل دین را قبول ندارند. حالا این طبقه که دین را قبول ندارد یک گام عقبتر آمده و میپرسد حکومت دینی چه کرده است. با اشکالاتی که در مسائل حکمرانی هست و ما نمیگوییم اشکالی نیست این نقدها مطرح میشود؛ اما نکته در اینجاست که در چنین تبلیغاتی سیاهنمایی هم زیاد است. حتی کوچکترین چیزها را سیاهنمایی میکنند و در فضای امروز که رسانهها نقش موثری دارند این سیانماییها تاثیرات زیادی دارند.
پیشنهاد دو کتاب از کارشناس مسائل اعتقادی
این کارشناس مسایل مذهبی و اعتقادی در پاسخ به این سوال که برای چنین مراجعانی که اشاره کردید که ممکن است اهل مطالعات عمیقی هم نباشند (اما درگیر تبلیغات ضد دینی شدند) آیا کتابی توصیه میکنید، اینطور پاسخ داد: کتاب «شیعه در اسلام» علامه طباطبایی برای چنین مواردی اثر خوبی دارد و «مقدمهای بر جهانبینی توحیدی» از استاد شهید مرتضی مطهری هم کتاب خوب دیگری است در مجموع این کتابها دغدغهساز هستند.
آشنایی با فعالیتهای مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
مجتبی احمدنژاد، مسئول غرفه مرکز پاسخگویی به سوالات دینی که سالها تجربه حضور در نمایشگاه بینالمللی کتاب و اداره این غرفهای را بر عهده داشته است در ادامه به خبرنگار ایبنا گفت: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی از سال 1386 تاسیس شد. این موسسه بزرگترین مرکز پاسخگویی به سوالاتی دینی در جهان تشیع است. در تمام موضوعات به صورت تخصصی وارد میشود و کارشناسان این مرکز در هر حوزه تخصصی که ورود پیدا میکنند حداقل مدرک کارشناسی ارشد دارند. علاوه براینکه دروس سطح حوزه را نیز باید گذرانده باشند. کارشناسان این مرکز برای ورود به اینجا باید آزمون سختی را هم پشت سر بگذارند.
وی افزود: این کارشناسان در 6 حوزه پاسخگوی سوالات دینی مراجعان هستند. (به شکل تلفنی، اینترنتی، فضای مجازی و پیامکی و در امکانی مانند نمایشگاه کتاب، دانشگاهها و مراکز حوزوی به شکل حضوری)، هدف اصلی ما از حضور در نمایشگاه کتاب برخورد و مواجهه با مراجعانمان است. بسیاری از مراجعان ما در تلفن میگویند ما میخواهیم یکجا در سال با شما برخورد داشته باشیم ضمن اینکه دغدغههایی داریم که نمیتوانیم از پشت تلفن آن را مطرح کنیم.
احمد نژاد ادامه داد: ما هر سال یک وعده ثابت داریم که در نمایشگاه قرآن و نمایشگاه کتاب حضور داشته باشیم. مکان غرفهمان هم ثابت است و رو به روی درب شماره 19 شبستان مستقر میشویم.
وی سپس گفت: مراجعان در این غرفه دغدغهها، نظرات و نکاتشان را میگویند. اگر هم انتقادی داشته باشند آن را مطرح میکنند. این ارتباطات با مراجعان حفظ میشود و کدهای افراد ثبت میشود و در طول سال با کارشناسان ارتباط برقرار میکنند. به مراجعان راهنماییهای تحصیلی، اختلالات و موضوعات دیگری هم داده میشود. تماسها با این مرکز رایگان است و تمام مشاورهها در شش گروه خدمات مرکز در طول سال بدون هزینه است. تا جایی که اطلاع دارم این مرکز تنها موسسه در کشور است که چنین خدماتی را به صورت تمام رایگان عرضه میکند.
مشکلات را ریشهیابی میکنیم...
احمدنژاد درباره کیفیت مشاوره در مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی هم گفت: در این مرکز مشاورهها همراه با ریشهیابی همراه است و گاهی ملاحظه میشود فرد دچار یک مشکل اعتقادی شده است؛ اما ریشه مشکلاتش در وسواسی که دچار آن شده است. بنابراین به فرد گفته میشود اگر ریشه مشکلاتت را حل کنی مساله اعتقادی تو هم حل میشود. گاهی مشکلاتی مانند فقر و مسائل خانوادگی باعث بروز مشکلات اعتقادی میشود که در این موارد نیز ریشهیابی صورت میگیرد. درحالی که در مراکز دیگر فقط به بعد مشکلات اعتقادی میپردازند و ریشهیابی مشکلات را دنبال نمیکنند.
وی ادامه داد: قریب به 120 مرکز پاسخگویی مشابه در کشور داریم، اما تنها مرکزی هستیم که در مورد مسائل مختلف اعم از سیاسی، تاریخی، اعتقادی، اخلاقی و احکام تلاش میکنیم مشکلات افراد را حل کنیم. بعد هم او با دست پر از مرکز خارج شود.
مسئول غرفه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی در پاسخ به این سوال که آیا در نمایشگاه کتاب مراجعانی داشتید که مشکلاتی از جنس اعتقادی داشته باشند یا به شرایط اقتصادی و اجتماعی انتقادی داشته باشند و بخواهند با کارشناسان مرکز وارد گفتوگو بشوند اینطور گفت: چنین مواردی در مراجعانی داشتیم. البته درصد این نوع از مراجعان نسبت به کل افرادی که به غرفه ما میآیند کمتر است. شاید حدود 1 الی 2 درصد از مراجعان ما در زمره چنین افرادی هستند.
منتقدان وضع موجود مشکل معیشتی دارند!
وی ادامه داد: عمده افرادی که با فضای انتقادی نسبت به مسایل سیاسی- اجتماعی وارد غرفه میشوند بیشتر دچار مشکلات اقتصادی هستند و ریشه آن به مسایل معیشتی بر میگردد.
احمدنژاد درباره تجربیات حضور مراجعان مختلف به غرفه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی گفت: به عنوان مثال خانمی مراجعه کرده بود و از مواجههاش با دخترش گلایه داشت اینکه نمیتواند در مورد مسائل تربیتی راهنماییاش کند یا فردی که برای تاخیر ازدواج دخترش نگران بود. وقتی این موضوعات ریشهیابی میشود یک مقدار تاثیر مسایل فرهنگی را میبینیم و بعد هم به آنها توضیح میدهیم که یک مقدار درگیر تهاجم فرهنگی هستیم و بخشی از اتفاقات مربوط به موضوعات جهانی است.
وی در پایان گفت: برخی افراد با توپ پر به غرفه ما میآیند و میگویند در گذشته شرایط اقتصادی بهتر بود، به این افراد شرایط کشور را توضیح میدهیم. بخشی از مراجعان ما هم دغدغههای دینی دارند و میپرسند چرا در نمایشگاه برخی خانمها حجاب ندارند و گلایه میکنند که چرا در جامعه شرایط امر به معروف و نهی از منکر وجود ندارد و عموما در غرفه چنین دغدغههایی مطرح میشود.