در کتابفروشیها نیز معمولا فضای محدودی به کتابهای کودک اختصاص داده می‌شود و غیر از فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای با انبوهی از کتابهای تلنبار شده در انتهای کتابفروشی روبه هستیم که هیچ فضای جذابی برای کودک ندارد تا بتواند کتاب را تورق کرده یا صفحاتی از آن را بخواند.
در کنار آن توزیع کتابهای کودک نیز یکی از مشکلات اصلی است، در حالی‌که ناشران کودک به تولید کتابهای متنوعی مشغولند، اما نبود نظام توزیع قدرتمند کتاب، مانع اصلی دسترسی به این آثار برای مخاطبان‌شان در نقاط مختلف ایران شده است.
به بهانه هفته ملی کودک، به سراغ عبدالعظیم فریدون، رئیس هیات‌مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، کاظم علمی، مدیر شرکت توزیع «گسترش فرهنگ و مطالعات» و محمد مجری‌سازان طوسی، سه تن از فعالان حوزه نشر رفتیم تا درباره سهم کتابهای کودک و نوجوان در بازار نشر بیشتر بدانیم.
کمبود ویترین چالش جدی کتاب کودک
محمد مجری‌سازان طوسی، مدیر انتشارات ساز‌و‌کار و مدیرعامل شرکت ماه‌پیشونی درباره سهم کتاب کودک و نوجوان در بازار نشر گفت: نگاهی به وضعیت کشور نشان می‌دهد، اگرچه جمعیت کودک و نوجوان، جمعیت بالایی نسبت به کل کشور دارد و انتظار داریم تولید قابل‌توجهی در حوزه فروش داشته باشیم اما اینگونه نیست.
وی افزود: نگاهی به آمار پخش کتاب نشان می‌دهد، شش‌ماه اول امسال 32 درصد یا یک‌سوم فروش کتاب در حوزه کودک و نوجوان اختصاص دارد با توجه به اینکه قیمت کتاب بزرگسال بیشتر از کتاب کودک است احتمالا به لحاظ تعدادی متفاوت باشد.
طوسی با بیان اینکه انتظار داریم معادل بخش کتاب بزرگسال، در بخش کودک و نوجوان هم فروش داشته باشیم، توضیح داد: با توجه به جمعیت این گروه سنی و فرصت آزاد آن‌ها برای مطالعه، این فروش در بخش کودک باید بیشتر باشد اما اغلب خانواده‌ها و معلمان بر این تصورند که کتاب غیردرسی در دوران مدرسه مانع درس خواندن‌شان می‌شود و اجازه مطالعه غیردرسی معمولا وجود ندارد.
وی با اشاره به نبود ویترین کتاب کودک به‌عنوان یکی از عوامل مهم و اثرگذار کاهش سهم کتاب کودک در بازار نشر، عنوان کرد: سال‌ها است که درباره کمبود ویترین کتاب کودک، بحث می‌شود. کمبود ویترین کتاب کودک ملموس است. کتاب کودک و نوجوان را نمی‌توان با تکیه بر عطف و محتوای کتاب عرضه کرد که بر ویترین آن نیز تاثیر‌گذاری است کتاب کودک را باید با جلد و ظاهر به مخاطب ارائه کرد که نیازمند مکان وسیعی است.
طوسی تاکید کرد: وقتی یک کتابفروش برای کل فروشگاه خود، هزینه اجاره می‌پردازد، با اختصاص بخش عمده فضا به کتاب کودک نمی‌تواند هزینه‌های خود را پوشش دهد؛ بنابراین در عمل عرضه کتاب کودک و نوجوان به حداقل می‌رسد و کتاب کودک، جای خود را به کتاب بزرگسال می‌دهد.
وی با بیان اینکه هدایت سرمایه‌گذاری از نشر به کتابفروشی نقش مهمی در افزایش ویترین کتابفروشیها به‌ویژه در حوزه کودک دارد، گفت: اگر در بخش کودک به سمت کتابفروشی برویم قطعا موفق‌تر خواهیم بود، در این میان اگر شهرداری طرح کاربری فرهنگی را برای کتابفروشیها اجرایی کند و به آن به‌عنوان طرح تجاری نگاه نکند، توسعه ویترین کتاب در این حوزه رونق بیشتری می‌گیرد.
استقبال کتابفروشان از کتابهای کودک طی یک دهه اخیر
توزیع کتابهای کودک و نوجوان یکی از گلایه‌های جدی ناشران و فعالان این حوزه است. شاید در این میان تشکیل یک تعاونی یا تشکل صنفی برای توزیع کتابهای کودک راهکاری برای برون‌رفت از این چالش جدی باشد.
شرکت توزیع «گسترش فرهنگ و مطالعات» ازجمله مجموعه‌هایی است که توزیع و پخش کتابهای کودک را در دستور کار خود قرار داده و سالانه کتابهای زیادی را به کتابفروشی‌های سراسر کشور می‌رساند.
کاظم علمی، مدیر این مجموعه درباره سهم کتابهای کودک در میان سایر کتابها، گفت: طی شش‌ماه نخست سال جاری، کل فروش کتابهای کودک و نوجوان نسبت به سایر حوزه‌ها 28 درصد است.
وی ادامه داد: نگاهی به آمار توزیع کتابهای کودک و نوجوان شرکت توزیع «گسترش فرهنگ و مطالعات» در سال گذشته هم نشان می‌دهد که 30 درصد کتابهای توزیع شده به حوزه کودک و نوجوان اختصاص دارد؛ البته ضرورت افزایش این میزان وجود دارد.
علمی با بیان اینکه طی 10سال اخیر استقبال از کتابهای کودک و نوجوان در کتابفروشیها رشد خوبی داشته است، عنوان کرد: 40 سال قبل اصلا در کتابفروشیها کتابهای کودک قرار داده نمی‌شد یا بسیار کم بود. بیشتر، کتابهای عامیانه کودک در کیوسک‌های روزنامه‌فروشی عرضه می‌شد.
وی تاکید کرد: در کتابفروشی‌های بالای شهر نیز از هز 10 فروشگاه، شاید یک یا دو کتابفروشی، کتاب کودک و نوجوان می‌آوردند و می‌فروختند و بقیه استقبالی از آن نداشتند.
علمی توجه والدین به بچه‌ها را یکی از دلایل اصلی رشد و استقبال از کتابهای کودک طی سالهای اخیر دانست و گفت: طی دهه‌های اخیر سواد و دانش خانواده‌ها بیشتر شده است و به جایگاه و اهمیت کتاب پی‌برده‌اند، سراغ آن رفته‌اند و کتابفروشیها نیز به نسب، کتابهای این حوزه را به فروشگاه‌هایشان آورده‌اند.
سهم 10 درصدی کتاب کودک در کتابفروشیها
نگاهی به تجربه‌های موفق نشان می‌دهد اگر کتابفروشیها فضایی برای عرضه کتابهای کودک به شکل نوین و جذاب داشته باشند، محلی برای نشستن کودکان تعبیه کنند یا فضای کتابها را با تزئینات جذاب آماده کنند، قطعا فروششان رشد بیشتری خواهد داشت.
سراغ عبدالعظیم فریدون، رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان می‌رویم. او با انتقاد از اینکه معمولا محقرترین و کوچکترین قفسه کتاب در هر کتابفروشی به کتاب کودک اختصاص دارد، گفت: طبق آمار سالانه حدود 13 میلیون کتاب کودک شامل تجدید چاپ و چاپ اول منتشر می‌شود که به دست مخاطبان نمی‌رسد، در بسیاری از کتابفروشیها نیز قفسه‌ای برای کتابهای کودک وجود ندارد، در حالی‌که باید نزدیک‌ترین و بهترین قفسه‌ها به عرضه کتابهای کودک و نوجوان اختصاص داشته باشد.
وی افزود: در عین حال به دلیل محدودیت ویترین کتاب در ایران حتی اگر خانواده بخواهد کتابی هم خریداری کند، کتابفروشی در دسترسشان نیست و پدر و مادر گاهی حتی وقتی برای خرید کتاب ندارد.
فریدون با اشاره به محدودیت منابع کتابهای کودک و نوجوان در کتابخانه‌های عمومی، عنوان کرد: کتابخانه‌های عمومی محل و مامن خوبی برای عرضه و امانت کتاب به خانواده‌ها است اما معمولا کتابهای زیادی در کتابخانه‌ها نیست و اغلب نسخه‌ها قدیمی هستند.
وی با بیان اینکه در کل کشور تعداد کتابفروشی‌های تخصصی حوزه کودک جمعا به هشت باب هم نمی‌رسد، گفت: با نگاهی به کتابفروشی‌های کوچک و بزرگ می‌توان مشاهده کرد که فضای اختصاص یافته به کتاب کودک به نسبت کتاب بزرگسال زیر 10 درصد است و کتابفروشیها به‌صورت محدود در این حوزه فعال هستند، در کنار آن کتابخانه‌های مدارس و کتابخانه‌های عمومی هم از رونق افتاده‌اند.
فریدون تاکید کرد: این‌روزها شرایط خاص کرونایی، قرنطینه، آموزش از راه دور و .. موجب شده است که با کودکانی با شرایط خاص روبه‌رو باشیم که هیچ برنامه و ایده‌ای برای آینده آن‌ها نداریم.
وی با طرح این موضوع که توجه به کتاب و ورود آن به دنیای کودکان، ضروری است، گفت: نمی‌خواهم بگویم کتاب به تنهایی راهکار است اما سهم به‌سزایی در افزایش اطلاعات و دانش کودکان و نوجوانان دارد، کودکانی که در محیط‌های سربسته خانه عصیانگر و پرخاشگر شده‌اند و باید به فکر آن‌ها بود.
فریدون با بیان اینکه در دوران کرونا و رکود فعالیت انتشاراتی‌ها از سوی دیگر پدیدآورندگان کتاب شامل نویسنده، مترجم و تصویرگران نیز دچار مشکل شده‌اند، یادآور شد: همه 13 میلیون کتاب تولیدی حوزه کودک و نوجوان به کتابفروشیها نمی‌روند و به دست مخاطبان اصلی آن نمی‌رسند.
در پایان باید گفت که اگرچه کتاب کودک سهم ناچیزی در ویترین کتابفروشیها دارد و عمده کتابفروشیها چندان رغبتی برای عرضه و فروش این کتابها ندارند، البته در سالهای اخیر وضع اندکی بهتر شده است، در این میان به نظر می‌رسد حمایت دولت از توسعه ویترین کتابفروشی‌های تخصصی به‌خصوص در حوزه کودک و نوجوان ضرورتی است که می‌تواند به‌عنوان یک پیشنهاد جدی در دستور کار معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گیرد.
هدایت یارانه‌ها از ناشران به سمت کتابفروشیها و حمایت از تاسیس کتابفروشیها نیز در قالب اعطای وام‌های دولتی بلند‌مدت و کم‌سود نیز راهکار دیگری است که می‌توان از آن بهره برد.
نظر شما