خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)_ مطهره میرشکاری: در نگاه برخی کتاب‌فروشی، یک فروشگاه مانند سایر فروشگاه‌ها است که تنها چند قفسه کتاب دارد. همین افراد تاسیس کتاب‌فروشی در شرایط حاضر را دیوانگی محض می‌دانند یا حداقل در نگاه آنان منطقی نیست؛ بنابراین سعی می‌کنند دیگرانی که به دنبال تاسیس کتاب‌فروشی هستند را از این کار برحذر دارند. عمدتا هم می‌گویند این کار اقتصادی‌ نیست؛ اما آمار تاسیس کتاب‌فروشی در سال‌های اخیر،‌ در مناطق مختلف و خصوصا در تهران، معادله‌ها را  عوض کرده و نشان می‌دهد که این حرفه، هنوز ظرفیت‌های کشف‌نشده زیادی دارد.

یک‌سال اخیر، شیوع ویروس کرونا بر تمام کسب‌کارها، از‌جمله کسب‌وکارهای فرهنگی سایه گسترده‌ای داشت. تاثیرات این بیماری مخوف بر صنعت نشر نیز غیرقابل انکار بوده است اما تاسیس و افتتاح چندین کتاب‌فروشی در نقاط مختلف، جالب توجه و چه‌بسا شگفت‌انگیز بود. بررسی اخبار گشایش و افتتاح کتاب‌فروشی‌های جدید در یک‌سال اخیر، حاکی از افتتاح دستِ‌کم 17 کتاب‌فروشی در شهر تهران است که افتتاح هر کدام از آن‌ها؛ بارقه‌ای از امید را در دل اهالی فرهنگ و کتاب تابانده است. شکل و شمایل کتاب‌فروشی‌های تاسیس شده در یک سال گذشته پایتخت، عمدتا با سلایق مدرن مردم گره خورده است؛ تاجایی که کمتر شاهد تاسیس کتاب‌فروشی‌های تک‌منظوره که منحصر به فروش کتاب‌اند، هستیم. در نگاه اول شاید این اقدام خیزشی در تقابل سنت باشد قلمداد شود اما واقعیت این است که توجه به نیاز بازار و مشتریان، اصلی غیرقابل انکار در علم اقتصاد است. 

در ادامه؛ مروری خواهیم داشت به کتاب‌فروشی‌های تازه تاسیس تهران در یک سالی که گذشت:

 
افتتاح «دی» در اردیبهشت‌
سال 99 درحالی شروع شد که یک ماه از ورود مهمان ناخوانده‌ای به نام ویروس کرونا به کشور می‌گذشت و موج اول آن بخش عظیمی از مشاغل و فعالیت‌ها را به تعطیلی و توقف کامل کشانده بود. این تعطیلی‌ها هرچند شروع برخی فعالیت‌ها را به تعویق انداخت، اما برخلاف انتظار موجب توقف تاسیس کتاب‌فروشی‌ها نشد؛ آن‌قدر که می‌توان گفت فصل بهار، فصل پرباری برای تهران بود. در آغاز این راه، اول اردیبهشت‌ماه شاهد تاسیس و افتتاح کتاب‌فروشی «دی» در خیابان ایرانشهر تهران بودیم.
 

«دی» با فضایی به وسعت ۱۸۰ مترمربع، ابتدا قرار بود در اسفندماه سال 98 افتتاح شود، اما بحران کرونا همان اتفاق ناخوشایندی بود که این کار را متوقف کرد، اما چون کتاب‌ها به کتاب‌فروشی رسیده بود و توقف بی‌جا هم مانع کسب است، مدیر کتاب‌فروشی «دی» با ثبت‌نام در سامانه وزارت بهداشت مجوز فعالیت کتاب‌فروشی «دی» را گرفته و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی فعالیت خود را آغاز کرد.

«دی» که عرضه حدود 7000 عنوان کتاب در دو بخش بزرگسال و کودک را برای شروع پیش‌بینی کرده بود و به‌گفته مدیر کتاب‌فروشی بر حوزه ادبیات تالیفی تمرکز ویژه‌ای داشت، در آغاز راه خیلی از دیدار چهره به چهره با مخاطب بهره نداشت و یک شروع متفاوت را با فروش اینترنتی تجربه کرد، اما در ادامه راه و با کم شدن بار تعطیلی‌های ناشی از کرونا، میزبان خوبی برای علاقه‌مندان به کتاب بود.
 
«کتابِ مان» رسید
چند سالی است که شاهد افتتاح کتاب‌فروشی در مجتمع‌های تجاری و فروشگاهی مدرن و مال‌ها هستیم؛ اتفاقی که از زاویه دید فرهنگی می‌توان آن را جزو اتفاقات مثبت فرهنگی و دریچه‌ای تازه در عرصه بازار کتاب قلمداد کرد. این ظرفیت تازه، کتاب را به عنوان یکی از کالاهای مورد نیاز مردم، هم سطح و هم قد با دیگر کالاهای مصرفی عرضه می‌کند. در این راستا، «کتاب‌ِ مان» در مجموعه معین‌مال در حوالی میدان آزادی از این دست کتاب‌فروشی‌ها است که در آغازین روزهای اردیبهشت‌ماه توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شد.
 

«کتاب‌ِ مان» با زیربنای۲۵۰ متر هم ابتدا قرار بود اسفندماه 98 افتتاح شود؛ اما کرونا برنامه‌ریزی‌های افتتاح این فروشگاه را به هم ریخت و آن را به قافله کتاب‌فروشی‌های تازه تاسیس سال 99 رساند.
این کتاب‌فروشی هم متاثر از کرونا اولین قدم‌های خود را در دنیای مجاز برداشت و از چهارم فروردین‌ماه فروش اینترنتی کتاب را در فضای مجازی آغاز کرد؛ اما فعالیت حضوری کتاب‌فروشی با کتاب‌هایی از ۱۵ ناشر برای بخش بزرگسال و ۱۲ ناشر برای بخش کودک و نوجوان به اول اردیبهشت‌ماه موکول شد.

«کتاب‌ِ مان» هم همانند عموم کتاب‌فروشی‌های تازه تاسیس علاوه بر فروش کتاب، جایگاهی برای عرضه لوازم‌التحریر فانتزی، اسباب‌بازی و عروسک‌های دست‌ساز است؛ فراتر از همه این مناسبات، مدیران این کتاب‌فروشی برای جشن امضا و معرفی کتاب و تاز‌ه‌های نشر با حضور چهره‌ها و نویسندگان و مخاطبان هم برنامه‌هایی دارند و در طول سال جلسات مهم فرهنگی در کتاب‌فروشی خود برگزار کردند.

پیوند مبارکِ امیرکبیر و کریمخان
«فروشگاه کتاب‌های جیبی» جدیدترین شعبه فروشگاه انتشارات امیرکبیر در خیابان کریمخان تهران، از دیگر کتاب‌فروشی‌های جدیدالتاسیس تهران و متولد فصل بهار است که فعالیت خود را از اردیبهشت 1399 آغاز کرد.
 

این فروشگاه که یک کتاب‌فروشی کوچک محسوب می‌شود، با زیربنای 20 مترمربع و بیش از 4000 عنوان کتاب، فعالیت خود را در محورهای ادبیات داستانی، رمان، فلسفه و تاریخ در یکی از مهم‌ترین راسته‌های کتاب پایتخت شروع کرد تا انتشارات امیرکبیر با افزایش ویترین کتاب‌فروشی‌ها، سهم خود را در ارتباط بیشتر و عمیق‌تر با جامعه کتاب‌خوان افزایش دهد.
 
اولین کتاب‌فروشی ژانر در کشور
فصل بهار با وجود کرونا برای اهالی کتاب آمد داشت و تاسیس کتاب‌فروشی «راما» در خیابان انقلاب (خیابان برادران مظفر شمالی)، توسط ضحی کاظمی، نویسنده کشورمان از دیگر اتفاقات خوب کتابی در اردیبهشت‌ماه 99 بود.
 

 

«راما» با 20 متر مربع زیربنا، شاید اولین کتاب‌فروشی ژانر کشور باشد و به گفته مدیر آن کتاب‌های داستانی در قالب‌های علمی و تخیلی، فانتزی، تریلر، جنایی و وحشت و البته فعالیت ناشران تخصصی حوزه ادبیات داستانی در چند سال گذشته مسیر فعالیت راما را تعیین کرده و تشویق نویسنده‌هایی که در قالب خاص می‌نویسند، برگزاری جوایز تخصصی نیز در عملی کردن ایده تاسیس کتاب‌فروشی تخصصی «راما» موثر بوده است.
 
عدد 2 برای «کتابستان دلوار»
چند سال اخیر پرتعداد شاهد تاسیس کتاب‌فروشی توسط بنگاه‌های انتشاراتی هستیم. «کتابستان دلوار» هم از جمله ناشرانی است که در کنار کار انتشارات، کتاب‌فروشی هم دایر کرده است. این نشر در همان شروع سال و در بحبوحه خوف و رجاء کرونا دومین کتاب‌فروشی خود را در خیابان نیاوران تهران تاسیس کرد.

البته کاسبی این کتاب‌فروشی و نشر هم تحت‌الشعاع کرونا قرار گرفت و به گفته مدیرانش، در همان ابتدای تاسیس ضررهای زیادی برای آنان به جا گذاشت، اما آن‌ها باز هم از راه آمده، پشیمان نیستند و امیدوارند این کتاب‌فروشی بتواند در ادامه راه، جای خودش را در دل کتاب‌خوانان منطقه نیاوران، باز کند.
 
به گُل نشستن «ترنجستان» در سعادت‌آباد
شروع تابستان 99 با شروع فعالیت یکی دیگر از کتاب‌فروشی‌های مال نشین پایتخت همراه بود. اوایل تیرماه بود که سومین فروشگاه کتاب ترنجستان فعالیت خود را در مجتمع تجاری رویال سعادت‌آباد آغاز کرد؛ اما مراسم افتتاح این‌فروشگاه که «ترنجستان قدس» نام دارد، با فاصله یک ماهه از شروع فعالیت آن در مردادماه و با رونمایی از کتاب «سفری که پر ماجرا شد» اتفاق افتاد.
 

این‌فروشگاه هم به رسم بیشتر کتاب‌فروشی‌های جدید، علاوه بر فروش کتاب‌های کودک و بزرگسال، بنا را بر عرضه لوازم‌التحریر، کتاب‌های نفیس، صنایع دستی، اسباب‌بازی و گل و گیاه گذاشته است.
 
چشم «نگاه» در کریمخان روشن شد
میانه‌های تابستان بود که یکی دیگر از انتشاراتی‌های اسم و رسم دار کشور بعد از سال‌ها وقفه دوباره طعم داشتن کتاب‌فروشی را چشید و کتاب‌فروشی جدید انتشارات نگاه بعد از ماه‌ها انتظار در یازدهم مردادماه به‌طور رسمی افتتاح شد.

این فروشگاه کتاب 55 متری در خیابان کریمخان‌زند در دو طبقه میزبان علاقه‌مندان به کتاب است  و در آنجا 10 هزار عنوان کتاب از آثار انتشارات نگاه و برخی از دیگر ناشران در دسترس کتاب‌‌دوستان قرار دارد.
 

برخلاف کتاب‌فروشی‌های تازه تاسیس کشور، «نگاه» کافه و ویترین فروش صنایع دستی، لوازم‌التحریر و یا اسباب‌بازی ندارد؛ اما به‌جای تخصیص فضا به کافه، محلی برای مطالعه مراجع‌کنندگان فراهم شده است تا در طراحی داخلی، سطح بالا‌تری نسبت به فروشگاه دارد و با پلکان قابل دسترسی است.
 
دو نشر و یک کتاب‌فروشی
یکی از داغ‌ترین اخبار کتابی سال 98، خبر فروش کتاب‌فروشی قدیمی و چند ده‌ساله «طهوری» در راسته کتاب‌فروشان خیابان انقلاب بود که اولین بار توسط سید‌احمدرضا طهوری، مدیر کتاب‌فروشی «طهوری» عنوان شد و موجی از تاییدها و تکذیب‌ها را به دنبال داشت، اما نهایتا این کتاب‌فروشی 66 ساله به ورطه تعطیلی کشیده شد.

همان موقع این نگرانی وجود داشت که این کتاب‌فروشی چند ده ساله به فست‌فودی، ساندویچی یا ابزار فروشی و... تبدیل نشود؛ اما خبر خوب اینکه دو نشر «دیدار» و «دوران» کتاب‌فروشی طهوری را خریداری کردند و با ایجاد تغییراتی در آن، بار دیگر میزبان علاقه‌مندان کتاب شدند.  
 

«دیدآور» که نام جدید این کتاب‌فروشی است، با حفظ ظاهر سنتی به ابزار‌های نوین عرضه کتاب نیز توجه داشته و برای تامین نظر مخاطبان جریان فروش آنلاین را نیز از همان ابتدا پیش‌بینی کرده بود. «دیدآور»  از 19 مردادماه 99 کار خود را با عرضه 10 هزار عنوان کتاب شروع کرد و به دلیلی درگیری جامعه با کرونا، از مراسم ویژه‌ برای افتتاح آن صرف نظر شده بود.
 
یک «گوشه» به کتاب‌فروشی‌های پایتخت اضافه شد
شهریور‌ماه بود که خنکای خبر تاسیس یک کتاب‌فروشی جدید دیگر در حوالی میدان تجریش روح اهالی کتاب و کتاب‌خوان را تازه کرد. نام این کافه کتاب که حدود 300 متر مربع مساحت دارد، «گوشه» است و از همان ابتدای پیدایش قرار بر این بوده که پاتوق اهالی فرهنگ و هنر باشد.

به گفته مهدی بیگلری، مدیر کتاب‌فروشی «گوشه»، مکانی که پیش از این یک فضای تجاری بود و مبلمان اداری در آن به فروش می‎رسید، به عرضه کتاب و محصولات فرهنگی تغییر کاربری داده شد و با توجه به نزدکی محل این کتاب‌فروشی به ایستگاه متروی تجریش، کتاب‎دوستان از هر گوشه تهران به راحتی می‎توانند به آن سر بزنند.
 

 
«گوشه» با وجود اینکه شهریورماه کار خود را آغاز  کرد، اما در مهرماه به‌طور رسمی افتتاح و به فهرست کتاب‌فروشی‌های تهران اضافه شد.
 
«هوپا» در «قُبا»
افتتاح چهارمین شعبه کتاب‌فروشی «هوپا»، در آذرماه از دیگر اتفاقات مسرت بخش کتابی سال 99 بود که دل کتاب‌دوستان را در میانه پاییز گرم کرد.  

کتاب‌فروشی جدید هوپا که با 9 هزار جلد کتاب در فرهنگسرای رسانه در میدان قبا افتتاح شد، یک کتاب‌فروشی چندمنظوره با المان‌های جدید در 200 متر مساحت است و علاوه بر کتاب‌هایی در همه موضوعات و برای گروه‌‌های سنی مختلف، کالاهای فرهنگی دیگری از‌جمله اسباب‌بازی، بازی‌های فکری، اکسسواری و لوازم‌التحریر با تاکید بر تولیدات ایرانی در این کتاب‌فروشی عرضه شده‌است.
 

ایجاد گالری «‌قبا» در کتاب‌فروشی هوپا و حمایت از تصویرگران ایرانی از دیگر امکانات این کتاب‌فروشی چندمنظوره است تا هنرمندان ایرانی‌ بتوانند آثار خود را از تولید به مصرف در این مکان عرضه کنند و نمایشگاه‌های هنری خود را برگزار کنند.
 
طنین «دف» برای دومین بار در سیدخندان
تیرماه بود که مدیر کتاب‌فروشی «دف» از تعطیلی این کتاب‌فروشی قدیمی  و تقریبا تنها در ضلع جنوبی پل سیدخندان خبر داد و ابراز امیدواری کرد که کتاب‌فروشی در محل جدیدی رسالت خود را ادامه دهد. اواخر پاییز بود که این امیدواری به نتیجه رسید و «دف» بار دیگر در همان راسته قبلی و با چند متر فاصله از محل قبلی خود، به صدا نشست.
 

البته محل فعلی کتاب‌فروشی نسبت به مکان قبلی کوچک‌تر است و از فضای ۱۵۰ مترمربع قبل به حدود ۷۵ مترمربع تقلیل یافته است؛ اما در مجموع فضای خوبی دارد و همین که تهران یکی از شریان‌های کتابی خود -آن هم در منطقه‌ای که کتاب‌فروشی‌ها متراکم پراکنده نشده‌اند- را از دست نداده است؛ جای بسی امیدواری و خوشحالی است.

«کتابشهر» به بهارستان رسید
افتتاح فروشگاه «کتابشهر بهارستان» در دی‌ماه با حضور اهالی فرهنگ و ادب، آغازی بر افتتاحیه‌های کتابی در زمستان 99 بود. این فروشگاه به‌عنوان نمونه‌ای از بازطراحی و مدیریت جدید کتاب‌فروشی‌های زنجیره‌ای کتابشهر ایران و  با حدود 4هزار عنوان کتاب در قالب‌های رمان، شعر، کودک و نوجوان، ادبیات و ... در کنار دیگر محصولات فرهنگی در فضای 130 متری  آغاز به کار کرد.
 

همچنین پیش‌بینی برنامه‌هایی چون نقد و بررسی کتاب، رونمایی، جشن امضاء در کتاب‌فروشی برپا خواهیم کرد و امیدواریم این مکان به پاتوق نویسندگان تبدیل شود.
 
«ثالث» با 1200 مترمربع در ایران‌مال
آخرین ماه سال در حالی آغاز شد که حضور کرونا در کشور یک ساله شده بود و شاید انتظار می‌رفت بیشتر اتفاقات کتابی زمین‌گیر شوند؛ اما افتتاح شعبه دوم کتاب‌فروشی نشر ثالث در مجتمع فروشگاهی ایران‌مال در آغازین روزهای اسفندماه، تعداد کتاب‌فروشی‌های تازه تاسیس پایتخت در سال کرونایی افزایش داد.
 
نشر ثالث هم در آخرین ماه سال موفق به ایجاد یک ویترین جدید 1200 متر مربعی کاملا مدرن و البته چندمنظوره در مجتمع تجاری فرهنگی ایران شد تا مکانی برای عرضه کتاب‌های مرجع و کودک و نوجوان در کنار بخش کتاب‌‌های عمومی داشته باشد.
 

 

شعبه دوم کتاب‌فروشی نشر ثالث که شاید بزرگترین فروشگاه کتاب خصوصی به لحاظ مساحت و متراژ زیربنا در کشور باشد است؛ همانند بسیاری از کتاب‌فروشی‌های مدرن گوشه‌ای را به کافه و استراحت مخاطبان خود اختصاص داده است؛ اما مانند دیگر فروشگاه‌های مدرن و بزرگ کتاب از فروش لوازم‌اتحریر و سایر متعلقات جذب مشتری خبری نیست.

فرشته‌:
 
«ثالث» ثالث شد
ثالث بعد از افتتاح شعبه ایران‌مال، با تاسیس شعبه‌ای دیگر در خیابان فرشته، به‌واقع این نشر را در عدد سه رساند. شعبه ثالثِ فرشته، در باغی به اسم «ریشه» ساخته شده‌است؛ باغی که فضایی چهارهزار متری دارد و در آن یک گالری، گل‌فروشی، کافه و فروشگاه ثالث فعالیت می‌کنند. طراحی این کتاب‌فروشی کاملا مدرن است و برای ساخت آن از کانتینر استفاده شده‌است.
 

ثالثِ فرشته، اگرچه فعالیت خود را آغاز کرده و میزبان علاقه‌مندان به کتاب است اما به‌گفته سینا جعفریه، مدیر فروشگاه‌های ثالث، برگزاری مراسم افتتاحیه آن، به سال جدید موکول شده است؛ فروردین یا اردیبهشت.

«کتاب زیتون»؛ پاتوقِ کریم‌خان
سیس کتاب‌فروشی «زیتون» در راسته کتاب‌فروشی‌های خیابان کریمخان، از طرف دفتر نشر فرهنگ اسلامی در روزهای پایانی اسفندماه شاید پایانی بر افتتاح‌های متعدد کتاب‌فروشی‌های پایتخت در سال 99 بود.
 
در همان روز افتتاحیه مدیرعامل دفتر نشر فرهنگ اسلامی هدف تاسیس این کتاب‌فروشی را ایجاد پاتوقی برای اهل قلم و عمل در راستای ترویج فرهنگ اسلامی اعلام کرده و گفته بود: «در میان کتاب‌فروشی‌های راسته کریم‌خان جای چنین مکانی برای علاقمندان حوزه‌های دینی و معرفتی خالی بود و تصمیم گرفتیم از این ظرفیت استفاده کنیم.»
 

 
«نوک‌ مدادی« در همسایگی کالج
یکی دیگر از کتاب‌فروشی‌های بزرگ و تازه‌تاسیس تهران در سال 1399، کتاب‌فروشی «نوک مدادی» بود که البته دست‌اندرکارانش از اواخر سال 1398 مترصد گشایش آن بودند اما شیوع کرونا، فعالیت رسمی این کتاب‌فروشی را به سال 99 کشاند. 
  این کتاب‌فروشی که خیلی نرم و بی‌سروصدا، سروکله‌اش در خیابان انقلاب پیدا شد، با ویترینی چشم‌نواز و مساحتی بالا، میزبان اهالی کتاب در حوالی پل کالج است. 
 
قطار کتاب‌فروشی‌ها روی ریل رشد
واقعیت امر این است که طبق نظر کارشناسان این حوزه و نظریه‌های جامع‌شناسانه پیش‌بینی می‌شد که شرایط کرونایی تعداد زیادی از کتاب‌فروشی‌ها؛ به‌ویژه کتاب‌فروشی‌های کوچک‌تر با اقتصاد محدودتر را به ورطه تعطیلی بکشاند و از دیگر سو، نرخ رشد و قدرت ریسک تاسیس و افتتاح کتاب‌فروشی‌های جدید را کاهش دهد و به حداقل آمار نسبت به سال‌های عاری از کرونا برساند؛ اما واقعیت، چیز دیگری بود. افتتاح دست‌کم 17 کتابفروشی در پایتخت، آن‌هم در کوران کرونا، حکم شناکردن خلاف جهت رودخانه را داشت.
 
البته نباید از نظر دور داشت که ممکن است کتاب‌فروشی‌های کوچک و محلی دیگری در بحران کرونا تاب ادامه مسیر را از دست داده و بی‌صدا و در غیاب رسانه‌ها این شغل شریف را رها کرده باشند. هم‌چنان که ممکن است چند کتاب‌فروشی جدید هم به کتاب‌فروشی‌های پایتخت اضافه شده باشند، اما به دلیل عدم حضور رسانه‌ها، در لیست ما قرار نگرفته باشند.  

این مناسبات خارج از قاعده و پیش‌بینی نشان می‌دهد که کارهای فرهنگی مربوط به کتاب تا حدی ملاحضات اقتصادی جامعه را برنمی‌تابد و چراغ صنعت نشر و بازار کتاب مقدار زیادی با سوخت بخش خصوصی روشن نگه داشته شده است. ورود پرتعداد ناشران و بنگاه‌های انتشاراتی برای تاسیس کتاب‌فروشی‌ به عنوان حلقه انتهایی صنعت نشر و واصل بین مردم و ناشر هم گواه محکمی بر این مدعا است.
 
حال این هنر مسئولین امر است که به این همت بخش خصوصی توجه داشته باشند؛ مسیر افتتاح و حرکت کتاب‌فروشی‌ها را هرگونه که میسر است، هموار سازند و قطار حرکت آن‌ها را روی ریل رشد قرار دهند. هرچند برگزاری چهار طرح فصلی در سال گذشته، نشان از اهمیت این موضوع نزد مسئولان و مدیران فرهنگی کشور دارد اما امید است این مسیر با شدت و حدت بیشتری در ادامه راه نیز تداوم داشته باشد.