به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) آئین یادمان مرحوم محمد رمضانی، از واقفان کتاب و پیشکسوتان نشر کتاب، عصر(دوشنبه ۲۹ بهمن‌ماه) با حضور  نیکنام حسینی‌پور؛ مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب، حجت‌الاسلام و المسلمین رسول جعفریان؛ رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران، سید‌فرید قاسمی؛ پژوهشگر تاریخ مطبوعات ایران و کتابشناس، محمود آموزگار؛ نائب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌محمد‌علی احمدی ابهری؛ معاون پژوهشی و دبیر شورای پژوهشی کتابخانه مجلس شورای اسلامی در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد.

صاحب تمدن کتاب‌محور هستیم
رسول جعفریان در این مراسم با اشاره به سابقه فرهنگی ایران بیان کرد: تمدن ما یک تمدن کتاب‌محور است، البته تمدن یونان‌ نیز چنین است، اما در فاصله‌ای بین این دو تمدن، تا حدودی به کتاب بی‌توجهی شد. در تمدن اسلامی کتاب در حد گسترده مورد توجه قرار گرفت و بسیار متحول شد. شاید بتوان گفت قرن‌های سوم و چهارم از لحاظ اهمیت و اعتبار دادن به کتاب، بهترین قرون ما هستند. شاید یکی از برترین‌ افراد در این زمینه جاحظ باشد.
 
وی با اشاره به دیدگاه جاحظ درباره کتاب ادامه داد: جاحظ در صفحات آغازین کتاب «البیان و التبیین» از اهمیت کتاب یاد می‌کند و از سه دسته کتاب نام می‌برد، نخست کتاب‌های بی‌محتوا که فقط ظاهر زیبایی دارند، دسته دوم کتاب‌های دنیای اسلام که مجموعه‌ای از میراث ادبی و اسلامی هستند و دسته سوم که با احترام از‌ آن‌ها نوشته، کتاب‌های یونانی است، چراکه محتوای علمی دارند. معتقد بود که کتاب‌های یونانی بشر را حیات می‌بخشد.  
 
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران افزود: جاحظ فرد متدینی بود، اما تفاوت را متوجه می‌شد که چطور باید به کتاب به‌ مثابه ابرازی برای علم توجه کرد. تاکید داشت، مسلمانان به سمت و سویی حرکت کنند که محتوای علمی تولید کنند.
 
در تمدن اسلامی افرادی که کتاب را برای کتاب دوست بدارد اندک‌اند
جعفریان افراد علاقه‌مند به کتاب را اندک دانست و گفت: در مجموعه تمدن اسلامی، افرادی که کتاب را برای کتاب دوست بدارد اندک‌اند. فقط ابن‌‌ندیم که کتاب را شی‌ تمدنی می‌داند. سایر افراد در تمدن اسلامی، کتاب را به‌عنوان آینه‌ای برای افکار و اندیشه‌های خود نگاه می‌کنند. جماعتی نیز وجود دارد که کاسب‌اند و کتابفروش، عده‌ای نیز کاتب‌اند.

وی ادامه داد: کتاب بی‌نظیر «الفهرست» ابن‌‌ندیم، بی‌تردید یکی از 10 اثر برتر تمدن اسلامی است. مسلمانان به اندازه‌ای به این منبع بی‌توجهی بوده‌اند که نسخه کامل آن‌ به دستشان نرسیده است.

جعفریان بیان کرد: بعداز ابن‌ندیم، حاجی خلیفه را به‌عنوان فهرست‌نویس،  وراق و عاشق کتاب را داریم. هرچند در فاصله زمانی زندگی ابن‌ندیم و خاجی خلیفه، افراد عاشق کتاب وجود دارند، اما متاسفانه کتاب را به‌عنوان یک شی تمدنی قلمداد نمی‌کردند.  

رئیس مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اهمیت رویکرد ابن‌ندیم به کتاب، به‌عنوان یک شی تمدنی گفت: هر زمان در جامعه‌ای کتاب‌ها گزینش شد، مشکلاتی ایجاد پیش آمد. علم باید به هر قیمت و به هر شکلی مورد احترام باشد. تمدن اسلام یک تمدن کتاب‌محور است. بعد از حاج‌خلیفه فردی که عاشق کتاب باشد را نداریم، و تنها افرادی مانند میرزا عبدالله افندی هستند.

وی با تاکید بر دانش کتاب‌شناسی در دو سلسله صفویه و قاجاریه بیان کرد: با نگاه منصفانه باید گفت که افرادی حتی در دوره‌های اخیر صفویه و یا قاجاریه صاحب شعور قابل توجه در زمینه‌ کتاب‌شناسی بودند، اما فهرستی که بیان‌کننده تاریخ علم باشد، وجود ندارد.

رمضانی می‌دانست کتاب ابزار سنجش دانش یک جامعه است
این پژوهشگر تاریخ تشیع درباره فعالیت‌های کتاب‌محور مرحوم رمضانی افزود: با نگاه به کتاب‌های افسانه و یا کتاب‌های تاریخی که از سوی مرحوم رمضانی منتشر شده، مشخص می‌شود که این فرد متوجه این موضوع بوده که کتاب ابزاری برای سنجش دانش یک جامعه است. 

وی با انتقاد از بی‌توجهی‌های موجود، گفت: متاسفانه طی چند سال اخیر در انتشار کتاب‌شناسی‌های مختلف از‌جمله کتابشناسی پیامبر اکرم(ص) فقط به ارائه فهرستی از کتاب‌ها اقدام شده، بدون توجه به زمان و دسته‌بندی.

جعفریان در تقسیم‌بندی ناشران در مواجه با کتاب، افزود: ناشران و به تعبیر دیگر کتاب‌بازان که شاید کتابشناس هم باشند، کتاب را به‌ مثابه یک شی تمدنی نگاه نمی‌کنند. این عده کتاب‌ها را  برای پول درآوردن می‌شناسند.  

وی افزود: افرادی که کتاب را به احترام کتاب بشناسند اندک‌اند. کتاب‌فروشانی هستند که طی 30 و یا 40 سال فعالیت، کتاب را واقعا به مثابه کتاب می‌بینند و معمولا کتاب‌های کهنه، نایاب و یا قدیمی دارند و سال‌ها از این فعالیت لذت می‌برند. این افراد به گونه دیگری با کتاب رفتار می‌کنند و مرحوم رمضانی و خاندان او از این دسته است.  

شبیه مرحوم رمضانی کم داریم
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با اشاره به کتاب‌های وقفی مرحوم رمضانی بیان کرد: بخش عمده 40 هزار عنوان کتاب کتابخانه آیت‌الله بروجردی،‌ کتابچه‌هایی است که اگر در اختیار کتابخانه‌های عمومی قرار بگیرد بی‌توجه به اهمیت‌ آن‌ها، دور ریخته خواهد شد. در‌حالی‌که مرحوم رمضانی متوجه بود که یادداشت پشت جلد،‌ حتی تعداد سطر‌ها و نوع صحافی کتابچه‌ها نیز ارزش دارد. افراد شبیه مرحوم رمضانی کم داریم.        
این پژوهشگر با اشاره به سابقه بهره‌مندی از کتاب‌های وقفی مرحوم رمضانی بیان کرد: برای 19 جلد از مجموعه 34 جلدی «رساله حجابیه» از کتابچه‌های کتابخانه مسجد ایت‌الله بروجردی استفاده کردم.    

وی با اشاره به اهتمام موسسه خانه کتاب در برگزاری آئین‌‌های یادمان شخصیت‌های فرهنگی بیان کرد: به لحاظ تعداد ناشر،‌ اهل کتاب و افراد عاشق کتاب در بهترین دوره قرار داریم و اقدام موسسه خانه کتاب در برگزاری آئین‌های یاد‌مان انصافا قابل‌توجه است.

جعفریان ضمن گرامی‌داشت یاد استاد ایرج افشار، به انتشار مجموعه دو جلدی کتاب‌‌فروشی با عنوان بابک اشاره کرد و گفت: این مجموعه بخشی از تمدن کتاب‌فروشی‌های ما را زنده کرد. مقاله مفصل مرحوم  مرتضی تیموری،‌ درباره کتاب‌فروشی‌های اضفهان که به نظرم بیش از 200 صفحه بود در این مجموعه آمده است.
 
 این پژوهشگر تاریخ تشیع در ادامه درباره تلاش‌های فرهنگی، حاج‌شیخ عبدالرزاق کتاب‌چی بیان کرد: حاج‌شیخ عبدالرزاق کتاب‌چی،‌ صاحب کتابفروشی گلبهار بود. این کتاب‌‌فروشی تا سال 1364  برقرار بود. وی دو هزار نسخه خطی را  احتمالا برای تسویه بدهی‌های سهم امام، به کتابخانه مرحوم گلپایگانی اهدا کرد. تاریخ اصفهان در این دو هزار نسخه خطی است. 

جعفریان ادامه داد: مرحوم رمضانی حق بزرگی بر گردن کتابخانه مسجد اعظم دارد، علاوه براین حق بزرگی نیز به گردن کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران دارد. بالغ بر دو هزار عنوان نشریه‌ای که از سوی مرحوم رمضانی وقف کتابخانه آیت‌الله بروجردی می‌کند، در واقع متعلق به دانشگاه تهران بود. مرحوم ایرج افشار  این نشریات را برای کتابخانه مرکزی خریداری کرد.    
     
دوره کتاب به سر آمده
وی درباره سرنوشت کتاب کاغذی، افزود: دوره کتاب به سر آمده و کتاب به مرور حالت موضعی به خود می‌گیرد. البته باید حفظ و باید از آن پاسداری شود. اما موسسات نشر باید به مرور متحول شوند و وزارتخانه ما باید به تشکیل معاونت مستحکم دیجیتال حرکت کند. ناشران باید متحد شوند. 10 و یا هفت ناشر بزرگ دنیا، سالانه از دانشگاه تهران 9 میلیارد تومان برای ارائه خدمات به دانشجویان دریافت می‌کنند فقط با این عنوان که پایگاه اطلاعاتی هستند. اگر روزی ارتباط یکی از این پایگاه‌ها قطع شود، صدای اعتراض از رئیس دانشگاه تا معاون پژوهشی و دانشگاه بلند می‌شود.
 
 جعفریان ادامه داد: در قم  متاسفانه درکی از پایگاه اطلاعاتی وجود ندارد و همچنان حس کتاب کاغذی، کتابخانه‌ و آلودگی محیط زیست جریان دارد. وزارت‌خانه‌های دخیل متاسفانه در این حوزه ورود نکرده‌اند. دانشجویان از ناشران حوزه‌‌های مختلف دانشگاهی مانند مهندسی دور هستند.

وی گفت: کسی دیگر برای دریافت علم به کتابخانه‌ها مراجعه نمی‌کند به‌عبارت دیگر برای بسیاری از دانشجویان  به‌ویژه دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی، پزشکی کتابخانه در حکم موزه است. باید به فکر تغییر باشیم. مجلس شورای اسلامی، 120 میلیارد تومان برای استفاده از پایگا‌های علمی تصویب می‌کند. مسیر علم در حال خروج از حالت کتاب خارج می‌شود.