با تاسیس کتابخانه مجلس سنا در ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۲۸ به ابتکار سیدحسن تقی‌زاده؛ رئیس وقت مجلس سنا، کتابخانه‌ای به طور موقت در دو اتاق کوچک با هدف ایجاد کتابخانه‌ای تخصصی در زمینه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی با 500 جلد کتاب برای استفاده سناتورهای مجلس سنا راه‌اندازی شد.
البته این کتابخانه با احداث و افتتاح ساختمان مجلس سنا (ساختمان مجلس شورای اسلامی در دوره‌های اول تا ششم) در سال ۱۳۳۵ به تالاری در جنب هیات رئیسه مجلس سنا و سپس در اوایل سال ۱۳۶۲ به شرق عمارت مجلس سنا انتقال یافت که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی موزه نگارستان در آنجا مستقر بود. با انتقال موزه نگارستان سابق به‌مرور این کتابخانه شکل عمومی به خود گرفت و درهای آن به روی اهالی پژوهش باز شد.
این کتابخانه در سال ۱۳۸۳ به عمارت قدیمی مجلس شورای ملی (ساختمان مشروطه) در میدان بهارستان منتقل و در ۲۴ آبان سال ۱۳۸۴ به عمارت قدیمی کتابخانه مجلس منتقل شد و از آن سال تا ۱۳۸۶ این کتابخانه به صورت ثابت در زمینه جمع‌آوری کتابهای ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی مشغول شد. در سال ۱۳۸۷ اقداماتی مثل روزآمد و پربار کردن منابع از طریق وجین کتابهای قدیمی که در حوزه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی نمی‌گنجید انجام شد و منابع غیرتخصصی به کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی اضافه شد.
کتابخانه‌ای با جریمه دیرکردها
به سراغ سکینه مرادی؛ مسئول کتابخانه ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی می‌رویم، او درباره شروع فعالیت این کتابخانه توضیح می‌دهد: «پس از شکل‌گیری این کتابخانه برای تامین بودجه خرید منابع این کتابخانه، اولین قدم استفاده از جریمه‌های دیرکرد سناتورها بود تا بتوانند کتابهای جدید خریداری کنند. البته بسیاری از نمایندگان هم در سفرهای خود به خارج کتاب‌هایی در حوزه حقوق خریداری و به این کتابخانه هدیه می‌کردند.»
وی ادامه می‌دهد: «در ابتدا مراجعه‌کنندگان کتابخانه فقط سناتورها و شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی بودند و عموم مردم اجازه نداشتند به این کتابخانه رفت و آمد داشته باشند. از آن دوره دفتری باقی مانده است و مراجعه‌کنندگانی که به کتابخانه می‌آمدند و کتاب امانت می‌گرفتند آن را امضا می‌کردند.»
این شیوه تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت و به‌مرور شخصیت‌های سیاسی غیر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مانند شهید بهشتی و زنده‌یاد علمی حاتمی برای انجام کارهای پژوهشی و تحقیقاتی به این کتابخانه می‌آمدند و در دفتر مراجعه‌کنندگان می‌توان امضای بسیاری از شخصیت‌های سرشناس و پژوهشگران ایرانی و خارجی را مشاهده کرد.
مرادی با اشاره به ویژگی‌های این کتابخانه با اضافه شدن مجموعه‌های ارزشمند به منابع آن، توضیح می‌دهد: «افراد بزرگ زیادی مجموعه کتابها و کتابخانه‌های شخصی خود را به کتابخانه ایران‌شناسی اهدا کرده یا از آنها خریداری شده‌اند؛ به عنوان مثال 12 هزار جلد از کتابهای نفیس محمد گلبن خریداری شده که برای ما بسیار ارزشمند و گرانقدر است.»
او با اشاره به فعالیت‌های نوآورانه در کتابخانه ایران‌شناس در دهه ۷۰ و ۸۰ می‌گوید: «کارهای مربوط به نوآوری و تجهیز رایانه‌ای کتابخانه برای شروع فعالیت در زمینه کتابداری نوین در دهه ۷۰ آغاز می‌شود و در سال ۱۳۸۸ با ورود رسول جعفریان به کتابخانه مجلس شورای اسلامی تحولی اساسی در این مجموعه شکل می‌گیرد و این کتابخانه در حوزه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی با تاکید بر ایران فعالیت‌های خود را دنبال می‌کند.»
در میان قفسه‌های کتابخانه که قدم بزنید نمی‌توانید کتابی با موضوعات غیرمرتبط با ایران‌شناسی پیدا کنید و هر کتابی که در قفسه‌ها یا مخزن این مجموعه قرار دارد همه رنگ و بوی ایران دارد، کتاب‌هایی پر از تاریخ با عکس‌های ناب و دیدنی. بخش عمده مراجعه‌کنندگان اینجا هم متخصصان و پژوهشگران حوزه‌های مختلف تاریخی یا دانشجویان مقاطع کارشنای ارشد و دکترا هستند که ساعت‌های زیادی از وقت خود را برای تحقیق در این کتابخانه سپری می‌کنند. در دهه ۸۰ بخش عمده کتابهای عمومی از مجموعه وجین شد و بیشتر تخصص مجموعه بر ایران‌شناسی شد. این کتابهای عمومی به کتابخانه شماره یک مجلس که آثار عمومی در آن قرار داشت منتقل شد.
مرادی در بخش دیگر صحبت‌های خود درباره عملیات نوین کتابداری در کتابخانه ایران‌شناسی، توضیح می‌دهد: «در اینجا فعالیت‌هایی شامل مجموعه‌سازی، سازماندهی، اشاعه اطلاعات وکارهای پژوهشی را دنبال می‌کنیم و به عنوان مثال در زمینه مجموعه‌سازی و فراهم‌آوری از جمله اقداماتی که انجام می‌شود شامل؛ خرید، مبادله و اهدای کتاب است. در بخش خرید نیز کتابهای مورد نیاز خود را اغلب از طریق کاتالوگ‌ها و حضور در نمایشگاه‌ها انتخاب می‌کنیم، فهرست آنها را به بخش فراهم‌آوری کتابخانه ارسال و نسبت به خرید آنها اقدام می‌شود، البته باید تاکید کنیم بخش عمده رویکرد ما خرید کتابهای زبان اصلی و خارجی است.»
او در بخش دیگر صحبت‌هایش درباره مبادله نیز می‌گوید: «دراین بخش کتابهای وجین شده خود را در تعامل با کتابخانه‌ها و مجموعه‌های مختلف مبادله و کتابهای مورد نیاز خود را از آنها دریافت می‌کنیم. در زمینه اهدا نیز اغلب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه ملی کتاب به ما اهدا می‌کند، همچنین نویسندگان و پژوهشگران زیادی مثل محمود عظیمی‌زواره‌ای و علی‌اکبر پروانه آثار خود را به کتابخانه اهدا کردند و به صورت موردی نیز همواره این اهدای کتابها را داریم.»
80 درصد منابع چاپ سنگی و سربی دیجیتال شده است
تا قبل از سال ۱۳۸۸ پژوهشگران با عضویت در کتابخانه و ارائه کارت عضویت در هر بار مراجعه، می‌توانستند از کتابهای این کتابخانه بهره ببرند اما پس از آن تصمیم بر آن شد که افراد مختلف با کارت ملی یا دانشجویی بتوانند از این کتابخانه استفاده کنند و در این زمینه هیچ محدودیتی وجود ندارد. البته هیچ کتابی امانت داده نمی‌شود اما مراجعه‌کنندگان می‌توانند از کتابها اسکن یا کپی بگیرند و در ساعت اداری یعنی ۸ صبح تا ۱۷ در برای مطالعه در کتابخانه حضور داشته باشند.
مرادی همچنین درباره حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی و استفاده آنها از منابع کتابخانه می‌گوید: «ما این‌روزها کمتر شاهد حضور خود نمایندگان در کتابخانه هستیم و آنها اگر به کتابی نیاز داشته باشند اغلب از سوی مسئول دفترهایشان کتاب مورد نیاز را درخواست می‌کنند و ما هم کتابها را صورت دیجیتال و فایل اسکن شده به دفاتر آنها ارسال می‌کنیم. در سال‌‌های اخیر دیجیتال‌سازی کتابها را آغاز کردیم اکنون حدود ۸۰ درصد از کتابهای چاپ سنگی و سربی اسکن شده‌اند و فایل آنها در بخش دیجیتال کتابخانه قرار داده شده است.»
.JPG)
او درباره کارهایی که در دوره کنونی دنبال می‌شود نیز می‌افزاید: «این کتابخانه با حفظ رویکرد تخصصی خود به فراهم‌آوری و خرید مجموعه‌های مرتبط با ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی مشعول است و در این زمینه تهیه تصاویر دیجیتالی از کتابهای قدیمی، کتابهای تک‌نسخه و نفیس برای قرار گرفتن در کتابخانه دیجیتالی در حال انجام است. برخی از منابع قدیمی این مجموعه‌ها در وبسایت کتابخانه مجلس قرار دارند و این منابع با توجه به قدمت و تنوع فرصت بسیار خوبی برای محققان این حوزه‌های پژوهشی فراهم می‌آورد.»
البته فعالیت در حوزه پژوهشی نیز از دیگر اقدامات این کتابخانه است و در این راستا فهرستی تهیه شده است که بر اساس آن راهنمایی از مراکز ایران‌شناسی داخل کشور شامل دانشکده‌ها، فرهنگستان‌ها، مراکز اسناد و که در حوزه ایران‌شناسی فعالیت می‌کنند جمع آوری شده و از میان آنها 38 مرکز مهم انتخاب شده است تا در تعامل میان گروهی منابع جمع‌آوری و از کارهای موازی و تکراری برای خریداری کتابهای گران‌قیمت خارجی جلوگیری شود.
مروری بر منابع
این کتابخانه اکنون دارای مجوعه‌ها و منابع ارزشمند و کمیابی مشتمل بر ۴۲ هزار و ۳۵۶ جلد کتاب فارسی و عربی چاپی و 20 هزار جلد کتاب لاتین به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، روسی و ... است. شاید جالب باشد بدانید که در این کتابخانه بهترین گنجینه سفرنامه‌های درباره ایران موجود است سفرنامه‌هایی که از قرون 18 به بعد توسط گردشگران خارجی نگاشته شده. در این زمینه ۵۸۶ سفرنامه، ۳۴۹ عنوان به زبان انگلیسی، ۱۲۳ عنوان به زبان فرانسوی، ۸۷ عنوان به زبان آلمانی و ۳۲ عنوان به زبان‌های ایتالیایی، لاتین، ترکی، روسی و .. است.
.JPG)
اما در گذر از این کتابخانه می‌توانید یکی از جذاب‌ترین بخش‌های آن را ببینید؛ یعنی نشریات خارجی که از قرون 17 و 18 میلادی خریداری شده و تا امروز هم خریداری بعضی از آنها ادامه دارد. در این زمینه بیش از ۱۳۰ عنوان مجله تخصصی در حوزه‌های ایران‌شناسی به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، روسی و ترکی و ۴۹۹ عنوان مجله تخصصی فارسی و عربی چاپ داخل و خارج از کشور را می‌توانید در این کتابخانه بیابید. همچنین دو هزار شماره روزنامه قدیمی فارسی از مشروطه تا انقلاب اسلامی که سابقه آنها گاهی بیش از یک قرن است را هم باید به این ذخیره ارزشمند اضافه کرد.غیر از همه آنچه درباره منابع این کتابخانه گفته شد باید ۹۷ مقاله فارسی و دو هزار و ۶۹ مقاله لاتین که نمایه شده‌اند را هم به آن اضافه کرد. همچنین ۱۶ نقشه قدیمی و ۵۲ نقشه قدیمی لاتین جغرافیایی نایاب و قدیمی مربوط به ایران، کشورهای شرقی و دنیای اسلام از دیگر منابع این مجموعه است.
اگر هم دوست دارید از مشروح مذاکرات در مجلس از سال‌ها قبل تا امروز مطلع شوید می‌توانید مشروح مذاکرات ۲۴ دوره مجلس شورای ملی، هفت دوره مجلس سنا، مجلس موسسان و مجلس شورای اسلامی از آغاز تاکنون را هم در این کتابخانه به راحتی پیدا کنید.
نظر شما