به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «گذری و نظری بر گذشته، حال و آینده کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران» اثر مشترک سیدرحمت‌الله فتاحی، رضا رجبعلی بگلو و سمیه سادات آخشیک، عصر چهارشنبه 13 مردادماه، با حضور داریوش مطلبی، داریوش علیمحمدی و پدیدآورندگان این اثر، در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
ارائه ساختاری نوآورانه از ویژگی‌های بارز این اثر است
داریوش مطلبی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در این نشست با اشاره به دیدگاه خود درباره این کتاب اظهار کرد: حدود دو سال گذشته که این کتاب منتشر شد، بلافاصله آن‌را تهیه و با مطالعه آن احساس کردم که جزو آثاری است که گنجینه‌هایی ارزشمند از اطلاعات حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در آن جمع‌آوری شده، به‌طوری‌که تصویری روشن از دستاوردها و چالش‌های این رشته در حال و آینده کشور در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
این فعال حوزه نشر با بیان این که تقریباً همه کتاب‌های علمی ساختار و قالبی یکسان و کلیشه‌ای دارند، ادامه داد: این اثر به لحاظ ساختاری دارای یک نوآوری است، به طوری‌که هیچ الگویی برای آن نمی‌توان یافت. همچنین این کتاب به لحاظ محتوایی اطلاعات جامعی از تمام جهاتی که این علم می‌تواند در مورد آن صحبت کند، ارائه کرده و نخستین بار است که این اطلاعات به شکل فعلی در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
داریوش مطلبی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در این نشست با اشاره به دیدگاه خود درباره این کتاب اظهار کرد: حدود دو سال گذشته که این کتاب منتشر شد، بلافاصله آن‌را تهیه و با مطالعه آن احساس کردم که جزو آثاری است که گنجینه‌هایی ارزشمند از اطلاعات حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در آن جمع‌آوری شده، به‌طوری‌که تصویری روشن از دستاوردها و چالش‌های این رشته در حال و آینده کشور در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
این فعال حوزه نشر با بیان این که تقریباً همه کتاب‌های علمی ساختار و قالبی یکسان و کلیشه‌ای دارند، ادامه داد: این اثر به لحاظ ساختاری دارای یک نوآوری است، به طوری‌که هیچ الگویی برای آن نمی‌توان یافت. همچنین این کتاب به لحاظ محتوایی اطلاعات جامعی از تمام جهاتی که این علم می‌تواند در مورد آن صحبت کند، ارائه کرده و نخستین بار است که این اطلاعات به شکل فعلی در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
وی افزود: این‌گونه کتاب‌ها همچون دائره‌المعارفی هستند که از زوایای مختلف به یک علم می‌پردازد و همیشه به زعم کارشناسان جای کار بیشتری دارند. اما ذکر این نکات که بیشتر به‌عنوان پیشنهاد مطرح می‌شود، می‌تواند اثر بسیار بهتری در ویرایش‌های بعدی آن به دست دهد.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره فصل دوم این کتاب نیز گفت: این فصل که به ارائه اطلاعاتی درباره تمامی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کشور می‌پردازد، می‌توانست با تفکیک کارکرد این مراکز در قالب چند فصل مجزا ارائه شود و همچنین بسیاری از مطالب ارائه شده در این فصل می‌توانست در قالب پی‌نوشت به این اثر اضافه شود.
لزوم تکمیل مباحثی چون آموزش کتابداری در این اثر
مطلبی جا افتادن یا نادیده گرفته شدن برخی موارد را در چنین آثار گسترده‌ای اجتناب‌ناپذیر دانست و ادامه داد: به‌عنوان مثال بخشی از کتاب که به نحوه شکل‌گیری آموزش کتابداری اختصاص داشت، با سرعت از آن عبور شده بود. در ویژه‌نامه‌ای که در نشریه کتاب ماه به موضوع آموزش کتابداری اختصاص داشت، دکتر ابراهیم عمرانی گفت‌وگویی با دکتر عباس حری داشتند که یکی از غنی‌ترین و کامل‌ترین منابع موجود درباره موضوع آموزش کتابداری در کشور محسوب می‌شود، اما کوچک‌ترین اشاره‌ای به این موارد نشده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره فصل دوم این کتاب نیز گفت: این فصل که به ارائه اطلاعاتی درباره تمامی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کشور می‌پردازد، می‌توانست با تفکیک کارکرد این مراکز در قالب چند فصل مجزا ارائه شود و همچنین بسیاری از مطالب ارائه شده در این فصل می‌توانست در قالب پی‌نوشت به این اثر اضافه شود.
لزوم تکمیل مباحثی چون آموزش کتابداری در این اثر
مطلبی جا افتادن یا نادیده گرفته شدن برخی موارد را در چنین آثار گسترده‌ای اجتناب‌ناپذیر دانست و ادامه داد: به‌عنوان مثال بخشی از کتاب که به نحوه شکل‌گیری آموزش کتابداری اختصاص داشت، با سرعت از آن عبور شده بود. در ویژه‌نامه‌ای که در نشریه کتاب ماه به موضوع آموزش کتابداری اختصاص داشت، دکتر ابراهیم عمرانی گفت‌وگویی با دکتر عباس حری داشتند که یکی از غنی‌ترین و کامل‌ترین منابع موجود درباره موضوع آموزش کتابداری در کشور محسوب می‌شود، اما کوچک‌ترین اشاره‌ای به این موارد نشده است.
وی افزود: در بخشی که به پژوهش‌های کتابخانه‌های مساجد اختصاص داشت، به تنها پایان‌نامه دکترا درباره این موضوع، اشاره نشد. در بخش ارائه اطلاعات کتابخانه‌های بزرگ کشور، کتابخانه‌های سازمان تبلیغات اسلامی با داشتن 20 کتابخانه بزرگ، نادیده گرفته شده بود. همچنین جداول ارائه شده در این نوع آثار همواره با اشکالات فراوانی روبه‌رو بوده که لازم است در این مورد نیز بازبینی‌های لازم انجام شود.
این متخصص حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی درباره سایر مواردی که نیاز به بازبینی در آن‌ها احساس می‌شود نیز گفت: با خواندن این کتاب احساس کردم که در ارائه اطلاعات کتابخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با علم اطلاعات و دانش‌شناسی تفاوت وجود دارد، به‌طوری‌که درباره سازمان‌هایی که اطلاعات بسیاری درباره آن‌ها موجود است، بیشتر پرداخته شده و از سازمان‌هایی که اطلاعات کمتری از آن‌ها وجود دارد، به سرعت عبور شده است. همچنین اطلاعاتی آماری در این کتاب درج شده که به منبع و چگونگی محاسبه آن اشاره‌ای نشده است.
لزوم معرفی جامع نهادهای مرتبط با کتاب و کتابداری
داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات دانشگاه خوارزمی به‌عنوان دیگر سخنران این نشست طی سخنانی در نقد کتاب «گذری و نظری بر گذشته، حال و آینده کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران» اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد استدلال‌هایی که در برخی از بخش‌های کتاب ارائه شده، استدلال‌های محکمی نیستند و مانند بخشی که حمله مغول به ایران را به انگیزه از بین بردن فرهنگ و تمدن ایران عنوان کرده بود، لازم است استدلال‌ها بر مبنای پایه‌های علمی ارائه و از این جهت نیاز به تقویت دارد.
این متخصص حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی درباره سایر مواردی که نیاز به بازبینی در آن‌ها احساس می‌شود نیز گفت: با خواندن این کتاب احساس کردم که در ارائه اطلاعات کتابخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با علم اطلاعات و دانش‌شناسی تفاوت وجود دارد، به‌طوری‌که درباره سازمان‌هایی که اطلاعات بسیاری درباره آن‌ها موجود است، بیشتر پرداخته شده و از سازمان‌هایی که اطلاعات کمتری از آن‌ها وجود دارد، به سرعت عبور شده است. همچنین اطلاعاتی آماری در این کتاب درج شده که به منبع و چگونگی محاسبه آن اشاره‌ای نشده است.
لزوم معرفی جامع نهادهای مرتبط با کتاب و کتابداری
داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات دانشگاه خوارزمی به‌عنوان دیگر سخنران این نشست طی سخنانی در نقد کتاب «گذری و نظری بر گذشته، حال و آینده کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران» اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد استدلال‌هایی که در برخی از بخش‌های کتاب ارائه شده، استدلال‌های محکمی نیستند و مانند بخشی که حمله مغول به ایران را به انگیزه از بین بردن فرهنگ و تمدن ایران عنوان کرده بود، لازم است استدلال‌ها بر مبنای پایه‌های علمی ارائه و از این جهت نیاز به تقویت دارد.
وی با اشاره به بخش‌هایی از این کتاب که به معرفی کتابخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با کتاب و کتابداری پرداخته بود، افزود: به‌نظر بنده هم برخی از سازمان‌ها و نهادهای تأثیرگذار در این بخش نادیده گرفته شدند که یکی از آن‌ها موسسه خانه کتاب است که کارهای کمی در حوزه کتاب انجام نداده و جای این موسسه در این کتاب خالی است.
این پژوهشگر علم اطلاعات و دانش‌شناسی ادامه داد: در معرفی برخی از این مراکز انرژی بیشتر صرف شده و در معرفی برخی دیگر خیر؛ مانند شورای معرفی کتاب کودک که حتی به افراد تأثیرگذار در شکل‌گیری این شورا اشاره شده، اما به‌عنوان مثال درباره کانون پرورش فکری کودک و نوجوان، این اتفاق نیفتاده است. البته طبیعی است که دوستان ملاحظاتی را در این زمینه درنظر گرفته باشند، اما به اعتقاد من نام بردن از بنیان‌گذاران آن مشکلی وجود ندارد.
جای برخی نام‌آوران کتابداری در این اثر خالی است
علیمحمدی معرفی برخی از سازمان‌های مرتبط با حوزه کتابداری را سطحی دانست و گفت: به‌نظر می‌رسد در تدوین اطلاعات این مراکز از بروشورهای سازمانی آن‌ها استفاده شده که با توجه به ایجاد تغییر و تحول در این سازمان‌ها، این اطلاعات هم دچار تغییر خواهند شد که ارائه آن در این منبع جامع مناسب به‌نظر نمی‌رسد.
وی با اشاره به لزوم نام بردن از اقدامات مؤثر در شکل‌گیری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در کشور بیان کرد: در بخشی که به معرفی کتابخانه ملی و مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در آن پرداخته شده، به برگزاری دوره‌هایی که با همکاری دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، اشاره‌ای نشده است؛ در صورتی‌که برگزاری همین دوره‌ها در نهایت منجر به شکل‌گیری این رشته در کشور شد.
این پژوهشگر علم اطلاعات و دانش‌شناسی ادامه داد: در معرفی برخی از این مراکز انرژی بیشتر صرف شده و در معرفی برخی دیگر خیر؛ مانند شورای معرفی کتاب کودک که حتی به افراد تأثیرگذار در شکل‌گیری این شورا اشاره شده، اما به‌عنوان مثال درباره کانون پرورش فکری کودک و نوجوان، این اتفاق نیفتاده است. البته طبیعی است که دوستان ملاحظاتی را در این زمینه درنظر گرفته باشند، اما به اعتقاد من نام بردن از بنیان‌گذاران آن مشکلی وجود ندارد.
جای برخی نام‌آوران کتابداری در این اثر خالی است
علیمحمدی معرفی برخی از سازمان‌های مرتبط با حوزه کتابداری را سطحی دانست و گفت: به‌نظر می‌رسد در تدوین اطلاعات این مراکز از بروشورهای سازمانی آن‌ها استفاده شده که با توجه به ایجاد تغییر و تحول در این سازمان‌ها، این اطلاعات هم دچار تغییر خواهند شد که ارائه آن در این منبع جامع مناسب به‌نظر نمی‌رسد.
وی با اشاره به لزوم نام بردن از اقدامات مؤثر در شکل‌گیری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در کشور بیان کرد: در بخشی که به معرفی کتابخانه ملی و مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در آن پرداخته شده، به برگزاری دوره‌هایی که با همکاری دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، اشاره‌ای نشده است؛ در صورتی‌که برگزاری همین دوره‌ها در نهایت منجر به شکل‌گیری این رشته در کشور شد.
این عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات دانشگاه خوارزمی ادامه داد: اتفاق خوب دیگری که می‌توانست در این کتاب رخ دهد، نام بردن از استادانی است که در شکل‌گیری و پیشبرد این رشته در کشور اقدامات مؤثری انجام دادند، به‌طوری‌که اگر بخواهیم به این موضوع بپردازیم، نمی‌توانیم از آقای دکتر فتاحی و دکتر عمرانی نام نبریم. به‌نظر من هم اشکالی ندارد اگر مؤلف این کتاب که خود آقای دکتر فتاحی هستند، برای تکمیل این منبع ارزشمند، خود را در این کتاب روایت کنند.
چگونگی آموزش کتابداری با صراحت بیشتری پرداخته شود
علیمحمدی همچنین با تأکید بر لزوم صراحت در بازخوانی پرونده آموزش کتابداری در کشور گفت: در بخشی که به موضوع آموزش کتابداری در ایران پرداخته شده، باید صریح‌تر و بی‌پرده‌تر سخن گفت و نوشت، چراکه در این حوزه در سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داده که به جرأت می‌توانم از آن به «جنایت» تعبیر کنم. وقتی فردی بدون داشتن شرایط واقعاً حداقلی وزارت علوم در دانشگاه تدریس می‌کند و با افتخار هم به این موضوع اذعان دارد، این موضوع چیزی شبیه جنایت در حق دانشجویان این رشته است؛ به همین دلیل معتقدم که مباحث در این بخش باید روشن‌تر مطرح شوند.
وی افزود: اگر قرار است ما در سمینارهای مختلف به موضوع آموزش این رشته بپردازیم، این کتاب با این شکل از ارائه مطالب به شکل محتاطانه نمی‌تواند منبع مناسبی برای ریشه‌یابی در برطرف کردن مشکلات این حوزه مورد استفاده قرار بگیرد.
هیچ منبع واحدی درباره علم اطلاعات و دانش‌شناسی وجود نداشت
سید رحمت‌الله فتاحی، یکی از نویسندگان کتاب «گذری و نظری بر گذشته، حال و آینده کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران» نیز در این نشست درباره انگیزه‌های تألیف آن اظهار کرد: مدت‌ها به این موضوع فکر می‌کردم که مطالب بسیاری از بزرگان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی درباره شکل‌گیری، دستاوردها و چالش‌های این رشته در حال و آینده کشور، به‌صورت پراکنده در نشریان مختلف منتشر شده، اما این مطالب هیچ‌گاه در قالب یک اثر واحد که بتواند به جنبه‌های مختلف این حرفه را پوشش دهد، ارائه نشده بود.
این عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: همچنین اگر من به‌عنوان یک استاد کتابداری می‌خواستم به دانشجویانم منبعی درباره روند پیدایش و شکل‌گیری این رشته ارائه کنم، هیچ منبع واحدی در این‌باره وجود نداشت؛ مجموع این انگیزه‌ها ما را به این واداشت که به تألیف و ارائه این کتاب به جامعه کتابداری اقدام کنیم که البته آقای بگلو و خانم آخشیک زحمت اصلی تهیه این اثر را بر عهده داشتند.
چگونگی آموزش کتابداری با صراحت بیشتری پرداخته شود
علیمحمدی همچنین با تأکید بر لزوم صراحت در بازخوانی پرونده آموزش کتابداری در کشور گفت: در بخشی که به موضوع آموزش کتابداری در ایران پرداخته شده، باید صریح‌تر و بی‌پرده‌تر سخن گفت و نوشت، چراکه در این حوزه در سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داده که به جرأت می‌توانم از آن به «جنایت» تعبیر کنم. وقتی فردی بدون داشتن شرایط واقعاً حداقلی وزارت علوم در دانشگاه تدریس می‌کند و با افتخار هم به این موضوع اذعان دارد، این موضوع چیزی شبیه جنایت در حق دانشجویان این رشته است؛ به همین دلیل معتقدم که مباحث در این بخش باید روشن‌تر مطرح شوند.
وی افزود: اگر قرار است ما در سمینارهای مختلف به موضوع آموزش این رشته بپردازیم، این کتاب با این شکل از ارائه مطالب به شکل محتاطانه نمی‌تواند منبع مناسبی برای ریشه‌یابی در برطرف کردن مشکلات این حوزه مورد استفاده قرار بگیرد.
هیچ منبع واحدی درباره علم اطلاعات و دانش‌شناسی وجود نداشت
سید رحمت‌الله فتاحی، یکی از نویسندگان کتاب «گذری و نظری بر گذشته، حال و آینده کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران» نیز در این نشست درباره انگیزه‌های تألیف آن اظهار کرد: مدت‌ها به این موضوع فکر می‌کردم که مطالب بسیاری از بزرگان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی درباره شکل‌گیری، دستاوردها و چالش‌های این رشته در حال و آینده کشور، به‌صورت پراکنده در نشریان مختلف منتشر شده، اما این مطالب هیچ‌گاه در قالب یک اثر واحد که بتواند به جنبه‌های مختلف این حرفه را پوشش دهد، ارائه نشده بود.
این عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: همچنین اگر من به‌عنوان یک استاد کتابداری می‌خواستم به دانشجویانم منبعی درباره روند پیدایش و شکل‌گیری این رشته ارائه کنم، هیچ منبع واحدی در این‌باره وجود نداشت؛ مجموع این انگیزه‌ها ما را به این واداشت که به تألیف و ارائه این کتاب به جامعه کتابداری اقدام کنیم که البته آقای بگلو و خانم آخشیک زحمت اصلی تهیه این اثر را بر عهده داشتند.
نظر شما