علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم «طرح حمایت از ترجمه کتاب‌های فارسی به زبان‌های دیگر» (TOP) که با حضور غلامعلی حداد عادل برگزار شد گفت: فرهنگ و اندیشه ایرانی- اسلامی در طول تاریخ، همواره اهل تعامل و گفت‌وگو و سازندگی از راه ارتباط با سایر ملل و فرهنگ‌ها بوده و این مهم از مسیر ترجمه میسر شده است.
وی افزود: در این رهگذر، به اولین آشنایی اروپاییان با ایران و اسلام در قرون میانه و معاصر باید اشاره کرد که صدها کتاب و مقاله از آثار جاودان و جهانی ایرانی توسط غربی‌ها به زبان‌های اروپایی ترجمه شده است. از نخستین ترجمه قرآن کریم به لاتین، قانون شیخ‌الرییس بوعلی سینا در سال 510 هجری قمری، یعنی هشتاد سال بعد از تألیف آن، گرفته تا آثاری در حکمت اسلامی و آثار ادبی ماندگار همچون شاهنامه فردوسی، آثار نظامی گنجوی، گلستان و بوستان سعدی، اشعار عرفانی حافظ، رباعیات حکیم عمر خیام، اشعار مولانا و آثار متعدد دیگر، تماماً گامی بوده در مسیر نهضت ترجمه زین‌سو برای معرفی و عرضه معارف، دانش و اندیشه ایران اسلامی به جهانیان. ترجمه آثار دانشمندان ایرانی نظیر محمد زکریای رازی، فارابی، ابوعلی سینا و امام محمد غزالی سبب شد مستشرقانی ظهور کنند که بعدها این افراد خود آثار بسیاری را به زبان‌های اروپایی ترجمه کردند. در این ارتباط، حوزه‌های ایران‌شناسی انگلیس، آلمان، اتریش، فرانسه، روسیه، ایتالیا، اسپانیا و هلند اهمیت بیشتری از سایرین یافتند، زیرا آثار ادبی ایران توسط محققان و ایرانشناسان این کشورها به زبان کشورشان ترجمه شد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: از دوره مشروطه جریان ترجمه روندی دگرگونه یافت و بیشتر انتقال دانش از دیگر ملت‌ها و فرهنگ‌ها و ایجاد فضای فکری و اجتماعی جدید در جامعه ایران بود؛ روندی که تا به امروز نیز کمابیش ادامه داشته است.
با گسترش علوم انسانی و به تبع آن گسترش حوزه‌های مختلف فرهنگ و فعالیت‌های فرهنگی، خصوصاً رشد صنایع فرهنگی و تحولات جدید جهانی، حوزه فرهنگ هم دچار دگرگونی شده و فرهنگ‌های مختلف به سمت همگونی پیش می‌روند. اصل روابط فرهنگی بر محوریت صنایع فرهنگی استوار است که جزو مهم آن کتاب است؛ صنعتی که همیشه و همه‌جا در دسترس بوده و مهم‌ترین وسیله ارسال پیام به شمار می‌رود. استفاده مناسب از این ابزار می‌تواند پیامدهای سازنده‌ای داشته باشد و استفاده نامناسب از آن نیز باعث تخریب و ویرانی رابطه فرهنگی ملت‌ها و دولت‌ها است.
جنتی توضیح داد: نقش ترجمه و نشر بین‌المللی در ارتباطات بینافرهنگی بر صاحب‌نظران پوشیده نیست، اما این روزها با توجه به بازار گرم بحث دیپلماسی فرهنگی و نظریه‌پردازی‌های آکادمیک در این زمینه (باید توجه داشت که این موضوع را باید متفاوت از دیپلماسی دولتی دید که بیشتر بر نقش دولت‌ها در معاهدات دو یا چندجانبه تأکید می‌کند) ترجمه را باید در حوزه روابط فرهنگی شامل فعالیت‌های فرهنگی و نقش مؤسسات و نهادهای خصوصی دید که ابعاد تازه‌ای را پیش رو قرار می‌دهد. در این صورت است که می‌توان بومی‌سازی فرهنگی را در فرایند جهانی‌شدن درک کرد و دریافت که چرا آثاری که بومی‌ترند جهانی‌تر نیز می‌شوند. چرا مثلاً نویسندگان درجه یک روسیه و آمریکای لاتین مانند تولستوی، گورکی، داستایوفسکی، مارکز با آن‌که بومی‌اند، جهانی می‌شوند. دیپلماسی دولتی در عرصه کتاب، می‌تواند به روند جهانی کردن آثار کمک کند و از عرضه محصولات بخش خصوصی و به‌ویژه تولیدات علمی و فرهنگی اندیشمندان داخلی حمایت نماید.
نگرش علمی به ترجمه و شرایط ما
علی جنتی در فراز دیگری از سخنانش گفت: ترجمه، بخشی از مطالعات دانشگاهی است. در گذشته، اکثر ترجمه‌ها با علاقه و انگیزه شخصی افراد صورت می‌گرفت و اکنون هم کم‌وبیش چنین است. بسیاری از مترجمان با کار مکرر و از طریق آزمون و خطا مترجم شده‌اند؛ و باید اذعان داشت به این دلیل پس از انقلاب اسلامی هم آثاری ضعیف ترجمه شده و هم مفید و فاخر؛ اما اینکه کفه ترازو به کدام سمت سنگینی می‌کند تشخیص آن با اهل نظر است. برای اینکه از آسیب‌های ترجمه و نشر بین‌الملل دور شویم، لازم است به شرایط علمی آن توجه کنیم. نگاه به ترجمه و نشر باید بر پایه اعتباربخشی به بخش خصوصی و مرتبط کردن نهادهای همکار داخلی و خارجی در این عرصه باشد.
وی گفت: واقعیت این است که مطالعات ترجمه در ایران، اغلب از آن سو بوده و از این سو سابقه زیادی ندارد و اخیراً اهتمام و توجه اندکی به آن می‌شود. بیشتر مترجمان غیرایرانی خودجوش هستند. از این‌رو نیاز چندانی به آموزش احساس نمی‌کنند و از این هم نباید غافل شد ما نیز با وجود تعدد مراکز آموزش زبان و دانشگاه‌ها در این ارتباط برنامه‌ریزی منسجمی برای تربیت مترجم حرفه‌ای نداشته‌ایم. مدت‌هاست که میان اهل فن ترجمه، بحث سبق و رجحان مترجم بومی داخلی یا مترجم غیربومی در ترجمه آثار فارسی مطرح است. طرفداران هر یک ادله‌ای بر اقامه دعوی خود دارند و محاسن و آسیب‌های هر یک را نمایان می‌کنند اما به نظر می‌رسد برای گریز از لغزش‌های ترجمه، شیوه همکاری دوسویه در ترجمه (مترجم ایرانی و خارجی در کنار هم) می‌تواند راهی برای اعتلای ترجمه‌ها باشد.
انقلاب اسلامی و ترجمه زین سو
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: انقلاب اسلامی عامل و محرک ترجمه در زمینه فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است، به طور نسبی سبب احیاء و گسترش اندیشه، معارف اسلامی و ادبیات ایران در جهان شده، نسبت به مبانی، اهداف و فرهنگ انقلاب اسلامی آگاهی بخشیده، باعث گسترش مناسبات فرهنگی با ملل و ادیان و اقوام دیگر شده و به تبیین تحولات فکری و فرهنگی جهان معاصر پرداخته و به آراء متضاد و شبهات نسبت به اسلام و مسلمانان نیز پاسخ گفته است و در این امر نقش ترجمه و مترجمان و سیاستگذاری بخش‌های خصوصی که البته بی‌هدایت و حمایت‌بخش دولتی ممکن نمی‌گردید کاملاً برجسته است.
وی ادامه داد: باید دستاوردهای علمی و فرهنگی دوره پس از انقلاب اسلامی را در زمینه‌های مختلف فلسفی، اجتماعی، ادبی و هنری بخوبی شناخت و آن را بررسی و آسیب‌شناسی کرد. مجموعه کارهایی که تاکنون صورت گرفته حکایت از اراده‌های دینی و فرهنگی دارد. حال که دولت در این زمینه وارد عمل شده باید به وظائف خود بیش از پیش آشنا باشد. ما امیدواریم با شناختی که از مسایل و مشکلات و چالش‌های موضوع پیدا می‌کنیم، بتوانیم به راهکارهای مناسب برای تحقق نهضت ترجمه دست یابیم.
علی جنتی اضافه کرد: در روزهای اولیه انقلاب اسلامی، با حداقل امکانات عطش نشر معارف اسلامی را در جهان داشتیم و به فعالیت‌هایی دست زدیم که درخور توجه است؛ آن روزها انگیزه و شور انقلابی داشتیم که ما را موظف به کار و فعالیت کرده بود و حال که در مسیر ساماندهی قرار گرفته‌ایم با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم؛ مشکلاتی مانند ایران‌هراسی، اسلام‌هراسی و شیعه‌هراسی که محدودیت‌هایی پیش روی فعالیت‌ها ایجاد کرده است و باید با ترجمه و نشر متون فاخر این هراس‌های بی‌پایه و اساس را زدود.
رهبری معظم و تأکید ایشان بر ترجمه ادبیات دفاع مقدس
علی جنتی توضیح داد: کوشش در این راه بزرگ و خطیر بدون چراغ راه ممکن نیست. رهبری معظم انقلاب به عنوان یک مجتهد و کارشناس اسلامی و آشنا به علوم انسانی روز و علاقه‌مند به مطالعه در حوزه‌های گوناگون علمی و ناظر بر تحولات فکری و فرهنگی در ایران اسلامی و جهان خارج، امروزه چراغ راه ما در این مسیر است. مجموعه دیدگاه‌های معظم له در زمینه ترجمه و نشر کتاب، به‌ویژه توجه ایشان به ترجمه آثار منتشر شده در حوزه ادبیات دفاع مقدس و خاطرات رزمندگان جنگ با رژیم بعثی عراق، حکایت از احساس مسوولیت ایشان در این زمینه دارد و نشان می‌دهد که مجموعه معارف مکتوب اندیشمندان ایرانی آنقدر وسیع است که در شرایط گذار فرهنگی و ورود به عرصه‌ها و میدان‌های جدید فعالیت، باید به نقاط مهم و حساس تاریخی توجه کرد، نقاطی که اقتضائات فرهنگی و نیاز زمانه ایجاب می‌کند. با این نگاه، سخن از دفاع مقدس و ثبت حقایق و واقعیت‌های آن تنها بیان خاطره برای ایرانیان و جهانیان نیست بلکه بیان ارزش‌هایی است که به خاطر آن جان‌هایی فدا شده‌اند و باید حفظ و نشر شود. البته گام‌های مراکز مرتبط در این ارتباط ستودنی است اما این گام‌ها و حرکت‌ها باید در جایگاه واقعی خود بنشیند و مسیر شایسته خود را بیابد.
جنتی اضافه کرد: باید گفت که تأکید بر ترجمه ادبیات دفاع مقدس یک مصلحت نیست، بلکه یک ضرورت علمی و فرهنگی است تا به جهانی که ایران را در واقعه جنگ تنها گذاشت یا در کنار دشمن ایستاد آگاهی ببخشد و دریابد چرا چنین رویدادی در تاریخ ایران اسلامی رقم خورده است. برخی از راهکارهای اجرایی چنین است:
ـ آموزش ترجمه بینافرهنگی در سطوح مختلف علمی و تربیت مترجمان زبده.
ـ آگاهی از وضعیت موجود از نظر کمی و کیفی (شناسایی مترجمان زبده، نوع کتاب‌های ترجمه شده و ایجاد بانک اطلاعات مترجمان و کتاب‌های ترجمه شده).
ـ ایجاد تبادل میان مترجمان زین‌سو با تشکیل اتحادیه‌ها و انجمن‌ها.
ـ اعطای بورسیه‌های تحصیلی به خارجیان در رشته‌های مترجمی.
ـ اعطا بورسیه‌های تحصیلی به مترجمان برگزیده ایرانی در دانشگاه‌های داخل و خارج.
ـ ایجاد دوره‌های مهارت‌افزایی کوتاه‌مدت و بلندمدت.
ـ ترغیب دانشگاه‌ها و مراکز علمی برای ایجاد رشته‌های علمی ترجمه و پذیرش ترجمه به عنوان موضوع یک پایان‌نامه.
ـ تشکیل قطب‌های ترجمه در دانشگاه‌ها و همچنین توسط گروه‌های علاقه‌مند در خارج از کشور با هدایت و حمایت نمایندگی‌های فرهنگی در خارج از کشور.
ـ مخاطب‌محوری در گزینش کتاب و ویراست محتوایی اثر.
ـ رویکرد علمی در گزینش کتاب.
ـ تشکیل گروه‌های تخصصی ترجمه.
ـ تدوین فرهنگ‌های واژگان دو سویه مناسب و بازنگری فرهنگ‌های منتشر شده.
طرح «تاپ» گامی رو به جلوست
وی در اضافه کرد: در گذشته و حال، کتاب‌های ایرانی با عاملیت نهادهای فرهنگی فعال در خارج از کشور و با هزینه دولتی ترجمه و منتشر می‌شد، این روشی است در دسترس و آسان و دور از تلاش و زحمت فرهنگی. ترجمه و نشر کتاب می‌بایست در جریان یک تعامل و رابطه فکری و فرهنگی با اهالی ترجمه و نشر در کشور مقصد شکل بگیرد و مطابق با شرایط و اقتضائات همان کشور و با تکنیک‌ها و ابزارهای روزآمد آن منتشر و توزیع شود. طرح تاپ گامی است برای برون‌سپاری ترجمه و نشر کتاب به ناشران فعال بین‌المللی و ناشران بومی خارج از کشور. با اجرای شیوه برون‌سپاری ترجمه و نشر آثار در خارج از کشور، با حمایت‌های تعریف شده از سوی جمهوری اسلامی ایران، می‌توان به نتایج زیر رسید:
1. جلوگیری از انبار کردن کتاب و هدر دادن امکانات
2. برچیدن رسم و سنت توزیع رایگان کتاب
3. ورود به بازارهای جهانی کتاب و عرصه رقابت
4. امکان حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی
5. امکان فروش الکترونیکی کتاب
6. ایجاد انگیزه به ناشران خارجی در ارایه مطلوب‌تر اثر از نظر فنی چاپ و نشر
7. تولید محتوا و گزینش محتوای مناسب‌تر و مؤثرتر
8. ارایه ترجمه مطلوب و رقابت علمی میان مترجمان
جنتی در پایان گفت: امیدوارم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با بازخوانی تجربه دو دهه نشر در خارج از کشور و با اجرایی کردن طرح تاپ بتواند نقشی مهم‌تر در معرفی فرهنگ ایران و اسلام به عهده بگیرد و از آسیب‌ها و مشکلات گذشته راهی برای ورود هوشمندانه به عرصه نشر بین‌الملل باز کند. برای همه دست‌اندرکاران این کار بزرگ از خداوند متعال توفیق و سربلندی آرزو می‌‌کنم.
کد مطلب : ۲۲۹۰۲۴
https://www.ibna.ir/vdcgxy9xtak9xz4.rpra.html
۱۴۰۱-۰۳-۰۱
پربيننده ترين
