خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)- یکم آبان برابر با سالروز درگذشت يكي از فاتحان تهران است؛ سردار اسعد بختياري، بزرگمردي كه پايتخت را از چنگال استبداد محمدعلي‌شاه رهانيد. سردار اسعد در كنار اين اقدام ماندگار، تاليفاتي نيز دارد كه نام او را براي هميشه در تاريخ زنده نگاه مي‌دارد.
سردار اسعد بختياري را با ماجراي غرورآميز فتح تهران مي‌شناسيم. روزي كه نيروهاي مجاهد و آزاديخواه بختياري و گيلاني وارد پايتخت شدند تا آتش استبداد را كه محمدعلي‌شاه برافروخته بود، خاموش كنند و فصلي نو در تاريخ اين ديار كهن بگشايند.
از ماجراي فتح تهران و جانفشاني‌هاي مجاهدان آن و نقش برجسته سردار اسعد در اين پيروزي بزرگ سخن‌ها گفته و كتاب‌ها نوشته شده است. بهتر آن ديديم كه در سالروز درگذشت اين سردار بزرگ بختياري به جاي تكرار حرف‌هاي گفته شده درباره فتح تهران و جايگاه سردار در اين ميدان به بررسي يكي از مهمترين تاليفات وي و همچنين ديدگاه هم‌عصران سردار اسعد درباره او بپردازيم.
تاريخ بختياري به روايت سردار بختياري
يكي از معروف‌ترين و مهمترين آثاري كه با همت و توجه سردار اسعد گردآوري و منتشر شد، كتاب «تاريخ بختياري» است. علي‌قلي خان در ميان امور علمي و فرهنگي دلبستگي شديد به تاريخ داشت. تاريخ‌دوستي وي باعث شد كه درباره تاريخ ايران و اقوام آن به مطالعه و تحقيق بپردازد. علامه قزويني درباره علاقه سردار اسعد به تاريخ مي‌نويسد: «من آن مرحوم را خوب مي‌شناسم و در تمام مدت اقامت او در پاريس هفته‌اي دو سه مرتبه او را مي‌ديدم و غالبا صحبت ما از تاريخ بود، زيرا كه او به تاريخ بسيار علاقه داشت.»
علاقه سردار اسعد به تاريخ و تاريخ‌نگاري از اين‌جا معلوم مي‌شود كه در ميان كتاب‌هايي كه به وسيله خود او يا تشويق و حمايت وي ترجمه و تاليف شدند، چندين اثر تاريخي همچون «تاج‌گذاري شاه‌سليمان صفوي»، «سفرنامه شرلي»، «سرگذشت كوروش كبير»، «كتاب آبي»، «تاريخ حميدي» و به‌ويژه «خلاصه‌الاعصار في تاريخ‌البختيار» به چشم مي‌خورد. در اين ميان اما تاريخ بختياری بر ديگر آثار وي برتري ويژه‌اي دارد.
کتابی که تصویرگر آداب و رسوم بختیاری‌هاست
در اين كتاب نه تنها به وقايع و مسايل تاريخي بلكه به مسايل و موضوعات ديگري همچون موضوعات جغرافيايي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي پرداخته شده است. براي مثال مسايلي چون اصل و نسب بختياري، زبان، آداب و رسوم، اخلاقيات، مشاغل و معيشت آنها و همچنين كوه‌ها، رودخانه‌ها و آثار باستاني و منطقه زندگي بختياري شرح داده شده است.
از ديگر ويژگي‌هاي كتاب «تاريخ بختياري» اين است كه در آن علاوه بر استفاده از نظرات ديگر نويسندگان، از نوشته‌ها و سفرنامه‌هاي بيگانگانی که به ايران مسافرت كرده‌اند نيز بهره برده است. صفحات بسياري از كتاب به سفرنامه‌هاي «لايارد» انگليسي و «بارون دوبد» روسي اختصاص داده شده است. همچنين از نوشته‌هاي ابن‌بطوطه، هوتم شيندلر، لرد كرزن، سرجان ملكم و ادوارد استاك استفاده شده و مطالب و نوشته‌هاي آنان به‌طور مجزا و بدون دخل و تصرف چاپ شده‌اند.
بهره‌گیری از مورخان و نویسندگان چیره‌دست قاجری در کتاب اسعد
بهره‌گيري از انديشه و قلم قوي نويسندگان و مترجمان چيره‌دست اواخر دوره قاجار نيز از خصيصه‌هاي مهم كتاب است. سردار اسعد، نويسندگان صاحب اثری چون ميرزا عبدالحسين‌خان ملك‌المورخين، سلطان محمد بن اسدالسلطنه نائيني، عبدالرحيم خان كاشاني و محمد صادق صاحب نسق قمي و مترجمان برجسته‌اي همچون يوسف مسيحي چهارمحالي، عليرضا بن محمد حسين بن كيخسرو بن فتحعلي‌شاه قاجار، علامه قزويني و ابولحسن خان سرتيپ گرانمايه را در يك جا گرد آورد و از دانش آنها براي جمع‌آوري و تدوين كتاب خود بهره برد. بازبيني همه نوشته‌ها و ترجمه‌هاي ديگران توسط سردار اسعد از ديگر امتيازات اين كتاب است. سردار كه درباره مسايل تاريخي، جغرافيايي و فرهنگي ايل بختياري اطلاعات وسيعي داشت ايرادهاي آنها را اصلاح و رفع مي‌كرد.
در اين كتاب از اسناد، فرمان‌ها و حكم‌هاي سلطنتي، نامه‌ها، تلگراف‌ها و ساير مستندات تاريخي استفاده شده است. ارائه فرمان نادرشاه به علي صالح‌خان بختياري، فرمان شاه اسماعيل سوم صفوي به صالح‌خان و فرمان كريم‌خان به ابدال خان بختياري و ارائه اعلاميه‌ها و تلگراف‌ها در مبحث بختياري‌ها و مشروطه حاكي از توجه نويسندگان و گردآورندگان كتاب به اسناد و مدارك تاريخي است.
هم‌عصران سردار اسعد درباره او چه مي‌گويند؟
سردار اسعد در بین خوانین بختیاری، امتیازات ویژه‌ای داشت. در تاریخ‌های بختیاری که شرح اختلافات و درگیری‌های داخلی را نوشته‌اند، به ندرت از او در دسته‌بندی‌های خانوادگی یاد شده است. سردار اسعد را می‌توان محور اتحاد در ایل بختیاری دانست.
در این‌باره، سردار ظفر در كتاب خود با عنوان «يادداشت‌ها و خاطرات خسروخان سردار ظفر» می‌نویسد: «حاج علی‌قلی‌خان، هیچ‌وقت مایل به جنگ نبود... خاصه، جنگ مابین بنی‌اعمام و برادران. وی در امور سیاسی نیز فردی توانا بود. او این امتیاز را، با حضور گسترده‌اش در دستگاه دولتی، از زمان ناصرالدین شاه کسب کرده بود.»
آثار مربوط به رجال معاصر، از سردار اسعد سیمای مثبت و روشنی را به تصوير مي‌كشند. براي مثال قزوینی او را دارای اخلاق حسنه دانسته است و درباره وی می‌گوید: «علاقه به علم و دانش و مطالعهً کتب داخلی و خارجی، بخصوص مطالعه آثار مربوط به تاریخ، از ویژگی‌های اوست.»
قزوینی در این باره، اشاره به تالیف تاریخ بختیاری به‌دستور او و ترجمه کتاب‌های زیادی از زبان‌های خارجه به زبان فارسی دارد. از آن جمله سفرنامه شرلی تاورنیه و نیز مجلات و کتاب آبی انگلیسی را می‌توان نام برد.
مهدی ملک‌زاده دركتاب «تاريخ انقلاب مشروطيت ايران» درباره شخصيت سردار اسعد چنين می‌نویسد: «حاج علی‌قلی‌خان سردار اسعد، که از خوانین روشنفکر بختیاری بود، دبستانی برای فرزندان ایل تاسیس کرد و معلمانی از تهران برای تدریس اجیر كرد و نظامت آن مدرسه را به شیخ‌علی ناظم، که از مردان روشنفکر زمان خود بود، سپرد. به دستور او تعدادی از دانش‌آموزان این مدرسه، به خارج اعزام شدند.»
عبدالهادی حائری مولف «تشيع و مشروطيت در ايران و نقش ايرانيان مقيم عراق» از سردار اسعد به‌عنوان فئودال پشتیبان بیگانه یاد می‌کند. احمد کسروی نیز، او را مردی دانش‌دوست و آگاه دل نامیده است و یحیی دولت‌آبادی نام او را جزو اولین مجلسی که از افراد علم‌دوست، در رجب ۱۳۱۵ ه. ق تشکیل شده است می‌آورد.
نظر شما