داوری اردکانی: از فلسفه انتقاد کنیم اما با آن در نیفتیم/ کار فیلسوف تشخیص حماقت است

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) آیین افتتاح دوره جدید کلاس‌های آموزشی بنیاد حکمی و فلسفی دکتر سیداحمد فردید عصر امروز شنبه 15 شهریور با سخنرانی دکتر رضا داوری اردکانی، حسن رحمانی و بهروز فرنو در سالن اجتماعات این بنیاد برگزار شد.

نقد فلسفه به جاي توهين به فلسفه
رضا داوری اردکانی در این مراسم گفت: اگر فلسفه را دوست داریم، از آن انتقاد کنیم اما سعی نکنیم با آن در بیفتیم. در افتادن و توهین کردن به فلسفه یک کار سیاسی بسیار زشت است؛ هرچند حتي در سیاست هم هر کاری مجاز و مباح نیست.

وی افزود: ما معمولا تفکر و فلسفه به معنای اصیل کلمه را دوست نداریم. تنها چیزی که دوست داریم آموزش فلسفه ــ چه در قالب تدریس و چه در قالب نگارش کتاب ــ است، چرا که با فلسفه می‌توان مجلس آرا شد. فلسفه اصیل با درد ملازم است و ما دردطلب نیستیم و از آن به‌شدت پرهیز می‌کنیم.

داوری اردکانی در ادامه به یک جمله ژیل دلوز فیلسوف معاصر فرانسوی اشاره کرد و گفت: ژیل دلوز یک جمله درخشان دارد که من آن را بسیار می‌پسندم. او می‌گوید: «کار فیلسوف تشخیص حماقت است.» فیلسوف حماقت‌ها را نشان می‌دهد و هیچ گاه بر حماقت صحه نمی‌گذارد. نشان دادن حماقت هم یکی از دلایل پرهیز مردمان از فلسفه و فیلسوفان است.

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه با اشاره به این نکته که اکثر فیلسوفان در طول تاریخ زندگی آسوده‌ای داشتند، گفت: جامعه و مردمان از فلسفه بهره می‌برند، یعنی فلسفه به روح و جان مردمان نشاط

می‌دهد و نفع چندانی برای خود فیلسوف ندارد. به طور کل ما از فلسفه بهره می‌بریم اما با آن بد هستیم و سخن‌های فیلسوف را نامطبوع می‌شماریم.

داوری اردکانی در بخش دیگری از سخنرانی خود با اشاره به این نکته که در طول تاریخ دشمنی‌های بسیاری با فیلسوفان شده و منابع تاریخی، این دشمنی‌ها را گزارش کرده‌اند، عنوان کرد: بسیاری از مردمان جامعه علنا با فیلسوفان دشمنی کرده‌اند و تاریخ فلسفه انباشت این دشمنی‌هاست. در تاریخ فلسفه ایران نیز یکی از کسانی که بسیار مظلوم بود و دشمنی‌های بسیاری با او می‌شد، مرحوم دکتر فردید بود.

این مدرس فلسفه همچنین اظهار کرد: من همیشه مدافع فلسفه بوده‌ام اما هیچ گاه از فیلسوفان دفاع نکرده‌ام. با این اوصاف باید وظیفه شاگردی را ادا کنم. عجیب است که عده‌ای امروزه به من و همفکران من ایراد می‌گیرند که چرا به فردید وفادار مانده‌ایم. من این اشکال را متوجه نمی‌شوم. من از استاد فردید چیزی آموختم و دینی به گردن من دارد. این دین را نمی‌توان ادا کرد، اما انصاف هم نیست که آن را فراموش کنم.

نویسنده کتاب «فلسفه در دام ایدئولوژی» در ادامه با اشاره به روش سلوک زنده‌یاد فردید، گفت: عیب بزرگ زنده‌یاد فردید این نبود که در انتقاد از دیگران ملاحظه به خرج نمی‌داد و در عالم سیاست از کسانی با زبان گزنده خود نقد می‌کرد، بلکه عیب بزرگ ایشان این بود که «فکر» می‌کرد. یک‌زمان ما در مسائل ابتدایی فلسفی فکر می‌کنیم که دردی از جامعه دوا نمی‌کند اما زمانی که مانند مرحوم فردید فکر کنیم که «ما چه هستیم؟» یا «ما در کجای عالم قرار داریم؟»، «ما چرا غرب‌زده شدیم» و «قول و فعل ما چیست؟» این یک فکر کردن جهانی است. این مسائل است که باعث می‌شود بگویم که فکر کردن بد است و فکر نکردن خوب و نیک.

داوری اردکانی در بخش دیگری از سخنرانی خود با طرح این مساله که نباید

با فلسفه دشمنی کرد، گفت: باید یاد بگیریم که در مواجهه با فکر و فلسفه پروای موافقت و مخالفت را داشته باشیم و در حول و حوش آن بحث کنیم اما نباید با فلسفه دشمنی کنیم. مرحوم دکتر فردید حرف‌هایي زد که تمام اهل فلسفه می‌توانستند روی آن بحث و نزاع کنند و هیچ کس هم نمی‌توانست بگوید که جناب فردید! حق داری این سخن را بیان کنی و آن سخن را خیر. البته هیچ گاه فردید نگفت که حرف‌های من وحی منزل است.

نویسنده کتاب «ما و تاریخ فلسفه اسلامی» در ادامه با اشاره به یک نقد بیجای منتقدان نسبت به کلام زنده‌یاد فردید، گفت: بسیاری از منتقدان از مرحوم فردید اشکال می‌گیرند که چرا هیدگر را با ابن‌عربی تفسیر می‌کند. این حرف بسیار بیجا و بیخود است و هیچ گونه وجهی ندارد. چه اشکالی دارد که متفکری برای فهم مطلبی به عنوان مثال از شعر حافظ مدد بگیرد؟ این منتقدان اگر روش مرحوم فردید را در تفسیر هیدگر با مدد گرفتن از ابن‌عربی نمی‌پسندند، بگویند که نمی‌پسندیم و حق ندارند بگویند که دکتر فردید حق نداشت این کار را انجام بدهد.

داوری اردکانی همچنین با اشاره به لحن تند زنده‌یاد فردید در انتقاد از دیگران، گفت: لحن تند و تیز فیلسوفان در حوزه انتقاد از دیگران، هیچ گاه خشونت‌پرور نیست. دکتر فردید چون زبانش در نقد، تلخ بود، امروزه بسیاری از خشونت‌ها را زاییده تفکر او می‌دانند و این حرف غلطی است. باور کنید اگر فردید اکنون در قید حیات می‌بود، ظهور تکفیری‌های داعش را نیز به ایشان نسبت می‌دادند. نباید توقع داشته باشیم که فیلسوفان مطابق با تمام موازین مقبول و موجه رفتار کنند.

داوری اردکانی گفت: امیدوارم همه ما یاد بگیریم که فارغ از تفکر با تفکر مقابله نکنیم و با سیاست به مقابله با فلسفه نرویم. همچنین یاد بگیریم که به همه متفکران و همه فیلسوفان احترام بگذاریم و آنها را حرمت بداریم.

كتابي كه تدريس مي‌شود
حسن رحمانی مدرس درسگفتار «متافیزیک از نظرگاه مارتین هیدگر» نیز در این مراسم درباره این درسگفتار گفت: در این دوره پرسش هیدگر از متافیزیک مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. هیدگر این پرسش را از زمان شروع زندگی فلسفی‌اش همواره مدنظر داشت.

وی افزود: پرسش از متافیزیک پرسش از هستی را هم دربر می‌گیرد. در این دوره ما بر منابع و مکتوبات اصلی هیدگر در این موضوع به زبان اصلی تکیه خواهیم کرد. یکی از این منابع همان کتاب مشهور «متافیزیک چیست؟»

است که با ترجمه سیاوش جمادی به فارسی برگردان شده است. اگر دانشجویان ثبت‌نام‌کننده در این دوره به زبان آلمانی آشنا نباشند، به‌ناچار از ترجمه انگلیسی «متافیزیک چیست؟» و در نهایت اگر با انگلیسی هم آشنا نبودند، متن فارسی را تدريس مي‌كنيم.

غرب‌زدگي فرديد و «غرب‌زدگي» آل‌احمد
همچنین بهروز فرنو، عضو هیات امنای «بنیاد حکمی و فلسفی دکتر سید احمد فردید» در این مراسم درباره دوره جدید درسگفتارهای این بنیاد گفت: در این دوره ما روزهای شنبه کلاس «بحران آخرالزمانی عالم کنونی» و شرح مفهوم مهم و اثرگذار «غرب‌زدگی» را برگزار خواهیم کرد. مبنای این کلاس نیز کتاب درسگفتارهای استاد در دهه 60 است که به زودی از سوی بنیاد منتشر مي‌شود و در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

وی افزود: چند جلسه نخست درسگفتارهای مرحوم دکتر فردید از تلویزیون پخش شد، اما به دلیل آن که مسئولان سازمان صدا و سیما اعلام کردند که این برنامه مخاطب ندارد، پخش آن متوقف شد. نخستین مبحثی که دکتر فردید در این درسگفتارها مطرح کردند این بود که مفهوم «غرب‌زدگی» آن چیزی نیست که امروزه در باور عوام رایج است. استاد همچنین بیان کرد که زنده‌یاد جلال آل‌احمد نیز این مفهوم را درست درک نکرده بود و کتاب «غرب‌زدگی» او نیز هیچ ارتباطی با مفهوم مورد نظر من ندارد.

فرنو همچنین اظهار کرد: مرحوم دکتر فردید اعتقاد داشت که مراد از غرب‌زدگی بحران تفکر و رواج خودبنیادی در عصر جدید است. ایشان از عصر جدید به عنوان عصر «آخر الزمان» و عصر غلبه مکر لیل و نهار مراد می‌کرد.

گزارش‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) از بیستمین مراسم سالگرد درگذشت زنده‌یاد سیداحمد فردید را در این لینک‌ها بخوانید:
فردید 50 سال پیش غربزدگی را مطرح کرد
هنوز هم کسی به عمق اندیشه «فردید» پی نبرده است/ او اندیشه ایرانی را به پرسشگری کشاند