به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، از روزگاران باستان منطقه‌ای که امروز استان کهگیلویه و بویراحمد نامیده می‌شود در تاریخ سیاسی ـ نظامی ایران کهن و پس از اسلام اهمیت بسیاری دارد. قدمت این منطقه به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد که بخشی از تمدن ایلام بوده است. این سرزمین آخرین سنگر دفاعی ایرانیان برای نگهداری از پادشاهی هخامنشی در برابر اسکندر به‌شمار می‌آمد و آریوبرزن، سردار شجاع ایرانی را به مردمان این منطقه نسبت می‌دهند که در جنگ تنگ تامرادی به دفاع از تاج و تخت ایران در برابر مقدونیان پرداخت. 

استان کهگیلویه و بویراحمد که از شمال به چهارمحال‌و‌بختیاری و اصفهان، از شرق به فارس، از غرب به خوزستان و از جنوب به بوشهر محدود می‌شود، دارای هشت شهرستان با نام‌های بویراحمد (یاسوج)، بهمئی (لیکک)، دنا (سی سخت)، کهگیلویه (دهدشت)، گچساران (دوگنبدان)، چرام (چرام)، باشت (باشت) و لنده (لنده) است. بسیاری از مناطق این استان هم‌نام با جغرافیای حوادث شاهنامه هستند که می‌توان به سی‌سخت، چشمه بشو، برد بهمنی، میل اژدها، گردنه بیژن و طوسی اشاره کرد. 

ابن حوقل در بیان «زموم» پنج‌گانه فارس به «زم جیلویه» معروف به «زم رمیجان» اشاره کرده و می‌نویسد: «اما زم جیلویه (کوه‌گیلویه) معروف به رمیجان در پشت اصفهان است و قسمتی از ولایت‌های اصطخر و شاپور را دربرمی‌گیرد و از یک‌سو به بیضا و از سوی دیگر به حدود اصفهان و از سوی دیگر به حدود خوزستان و از دیگر به منطقه ناحیه شاپور می‌رسد.» 

«استین» انگلیسی نقشه‌های تنگ سروک را تهیه کرد

از دوران اشکانیان در این منطقه آثاری چون سنگ‌نبشته‌ها و نقوش تنگ سروک در منطقه بهمئی باقی مانده است. احمد اقتداری این آثار را به سلسله شاهان الیمایی از کارگزاران پادشاهان اشکانی منسوب می‌داند که در قرن‌های اول و دوم میلادی نقش‌نگاری شده‌اند. آثار تنگ سروک، 18 قرن مورد بی‌توجهی قرار داشت تا این‌که نخستین‌بار «سراورل استین» انگلیسی در سال 1936 میلادی تصاویری از آن‌ها تهیه کرد. در سال 1329 پروفسور «هنینگ» آلمانی با فرستادن فردی به منطقه سروک، تصویرهای دقیق‌تری از این آثار فراهم کرد و بخشی از ابهام‌ها درباره این سنگ‌نبشته‌ها و نقش آن‌ها رفع شد. 

نورمحمد مجیدی در کتاب «تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد» به گزارش گروه باستانشناسی «سر اورل استین» در سال 1315 که از دوگنبدان دیدن کرده‌اند، اشاره کرده است. در این گزارش نوشته آمده: «از سرآب ننیز قصد داشتیم به کاروانسرای دوگنبدان برویم. اینجا مانند سرآب ننیز خانه‌هایی چند از سنگ و گچ داشت و... و نزدیک بنای این ده کاروانسرای بسیار بزرگ قدیمی که شاید از دوره صفویه باشد وجود دارد. این کاروانسرا از گچ و سنگ ساخته شده و هنوز قسمت معظمی از آن برپاست. در سر در این کاروانسرا حالیه پست امنیه دوگنبدان می‌باشد. چشمه و آبادی قدیمی هم نزدیک این کاروانسرا بوده است.» 

«المسالک و الممالک» قدیمی‌ترین منبع موجود درباره کهگیلویه و بویراحمد

قدیمی‌ترین اثری که در آن نامی از منطقه کهگیلویه و بویراحمد به میان آمده، «المسالک و الممالک» نوشته ابن خردادبه است که در قرن سوم هجری‌قمری به‌رشته تحریر درآمده، همچنین ابواسحاق اصطخری در قرن چهارم از ناحیه ارجان (ارگان) و حکومت مستقل پادشاهی و حاکم محلی آن به نام روزبه (قرن دوم)، سپس مهرگان و گیلویه سخن می‌گوید. 

از دیگر آثار باستانی باقی مانده در منطقه کهگیلویه می‌توان به «زیز» از شرهای کهن در ایران اشاره کرد. قدیمی‌ترین منبع موجود درباره «زیز»، کتاب «فارس‌نامه» مربوط به قرن پنجم هجری‌قمری است. ابن بلخی درباره موقعیت دقیق جغرافیایی این شهر اطلاعات دقیقی به‌دست نمی‌دهد اما در معرفی صرام (چرام) می‌نویسد: «میان زیز و سمیرم و هوای آن سردسیر است به غایت.» 

پروفسور «هاینس گاوبه» در کتاب «ارجان و کهگیلویه» منظور از صرام یا چرام را در نوشته‌های کهن، کوهستان‌های سادات امامزاده علی می‌داند که هنوز نیز جزو بخش چرام محسوب می‌شود. دومین کتابی که از زیز نام می‌برد «احسن‌التقاسیم» مقدسی است که این شهر را سومین منزل در مسیر ارجان به سمیرم و بعد از کنیسه «قلعه دز» و «قریه دهدشت» دانسته است که با ویرانه‌های شهر تاریخی دلیاسیر مطابقت دارد. ابن بلخی، اسماعیلیان را عامل ویرانی زیز می‌داند که برخی معتقدند با توجه به استیلای اسماعیلیان بر کهگیلویه در قرن‌های چهارم و پنجم این داوری پذیرفتنی به نظر می‌رسد. 

سردسیر و گرمسیر همزمان در کهگیلویه و بویراحمد

آب و هوای این منطقه همزمان به‌صورت سردسیر و گرمسیر است که تنوع گیاهی گسترده‌ای برای آن ایجاد کرده و مناطق گردشگری بسیاری دارد. باغ چشمه بلقیس، کوه دنا، روستای آرند، جنگل‌های بلوط و بنه، قبرستان لما، پل پاتاوه، پل بریم، دهدشت (بلاد شاپور) و چارطاقی خیرآباد (اثر باستانی دو گور دوپا) بخشی از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، گردشگری و فرهنگی این استان به‌شمار می‌آیند. همچنین عشایر این استان از دیگر جاذبه‌های آن هستند. 

از دیگر نقاط دیدنی این استان می‌توان به آبشار یاسوج، تنگ گنجه‌ای، پارک جنگلی یاسوج با پوشش گیاهی درختان بلوط، بادام کوهی، ارزن، کیکم و بنه، آبشار تنگ تامرادی، تنگ مهریان، پیست اسکی کاکان یاسوج واقع در گردنه «باباحسن»، دریاچه کوه‌گل، چشمه میشی(چشمه بشو)، منطقه حفاظت شده دنا، گردنه شلال‌دان، همچنین آرامگاه بی‌بی حکیمه(س)، امامزاده شاه قاسم، شاه مختار، شاه عبدالله و امامزاده شاه فرج‌الله اشاره کرد. 

گچساران که به‌عنوان بام نفت ایران شناخته شده نیز به دلیل نزدیکی به بنادر گناوه و دیلم، در مسیر ترانزیتی خلیج فارس به مرکز کشور قرار گرفته است. با این حال این استان با تمام ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی به‌دلیل کوچکی و قرار گرفتن در مسیرهای سخت، همچنین توجه به استان‌های همسایه، غریب مانده است.