خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- در شش مصاحبه‌ای که با عنوان باید‌ها و نبایدهای سیره‌نگاری معصومین(ع) با محققان و نویسندگان حوزه دین انجام دادیم، همه این افراد بر این باور بودند که در کنار تمام زحماتی که در این زمینه کشیده شده و آثار مکتوب متقنی که خلق شده‌اند، زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی ائمه(ع) مورد غفلت برخی نویسندگان و پژوهشگران قرار گرفته است.
این گزارش، خلاصه‌ای است از مهم‌ترین نظرات محققان و نویسندگان حوزه دین از باید‌ها و نبایدهای سیره‌نگاری معصومین(ع) که با هم می‌خوانیم:
روایات سره را از ناسره تشخیص دهیم
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکاظم ارفع، نویسنده، پژوهشگر و مترجم قرآن و نهج‌البلاغه با بیان اینکه افرادی که به عنوان محقق و تاریخ‌نگار سیره ائمه(ع) فعالیت می‌کنند، تلاش کرده‌اند از روایات غیرمعتبر اجتناب کنند اما گاهی نیز ممکن است با روایات ضعیف و غیرمعتبر وارد این مطالب شده باشند، می‌گوید:«باید مولفان و محققان سیره اهل‌بیت(ع) به حدیث‌شناسی تلسط داشته باشند.»
وی ادامه می دهد: «علم رجال که در مکتب تشیع آورده شده، همان حدیث‌شناسی است و با توجه به این علم روایاتی که با قرآن مغایرت دارند، شناسایی و جدا می‌شوند و روایاتی که با عقلانیت تناقض دارند و نه تنها با سیره اهل بیت(ع) مطابقت ندارند بلکه تناقض‌هایی هم دارند، جدا و از سیر مکتوبات دینی حذف می‌شوند. البته نه به این معنا که با روایات به طور سلیقه‌ای برخورد کنیم، بلکه بر اساس عقلانیت و آن‌چه در علم رجال آمده است، روایات سره را از ناسره تشخیص دهیم. این مطالعات کمک می‌کند روایات نامعتبر و در برخی موارد ضعیف از سیره‌نگاری ائمه(ع) حذف شود.»
فرهنگ ائمه(ع) باید جهان‌شمول شود
جهان‌شمول شدن فرهنگ اهل‌بیت(ع) از مهم‌ترین اهداف نگارش سیره‌نگاری‌هاست. حجت‌الاسلام والمسلمین ارفع در این باره می‌گوید:«امروزه نیازمندیم فرهنگ فراجناحی اهل بیت(ع) را که فرهنگی جهان‌شمول است به مردم جهان معرفی کنیم تا همگان به این نکته پی‌ببرند که اسلام و اهل بیت(ع) فعالیتی بین‌المللی داشتند و تبلیغات و رفتار آنها تنها منحصر به شبه جزیره عربستان نبوده است.»
گاهی نیز تنها نگارش تاریخ زندگی ائمه کافی نیست، بلکه باید تحلیلی علمی و همه جانبه بر وقایع زندگی ائمه(ع) نگاشته شود. حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رنجبران، محقق و نویسنده حوزه دین، در این‌باره معتقد است: «جنبه‌هایی که اهداف عملکرد اهل‌بیت(ع) را از دل تاریخ استخراج کرده باشند، مغفول مانده‌اند. نویسندگان تاریخ را نگاشته‌اند اما این تاریخ را تحلیل نکرده‌اند. نکته مهم دیگر اینکه شیوه، عملکرد و سیاست‌های کلی رفتار و منش امامان معصوم(ع) در تاریخ مغفول مانده است. البته تاکنون کتاب‌های زیادی با این موضوع نوشته شده‌اند اما عملکردهای کلی امامان بزرگ شیعه تحلیل و بررسی نشده است. به عنوان مثال، درباره امام حسین(ع) شیوه‌های تاریخ‌نگاری موجود، حوادث کربلا را منعکس کرده‌اند ولی می‌توان ادعا کرد که درباره زندگی امام حسین(ع) زندگی شخصی ایشان مغفول مانده است. بعد از قیام عاشورا حکومت، خفقان زیادی را در جامعه به وجود آورد. به همین دلیل می‌توان گفت که زندگی شخصی و سیره فردی امامان پس از امام حسین(ع) مغفول مانده است. در مکتوبات به جای مانده درباره سیره عملی معصومین(ع) مطالب زندگی امام هادی(ع)، امام حسن عسگری(ع) و امام جواد(ع) بسیار اندک است و تنها می‌توان گفت که زندگی شخصی امام رضا(ع) و امام صادق(ع) تا حدودی منعکس شده است. به طور کلی بعد شخصی و زندگی اجتماعی ائمه(ع) مورد غفلت واقع شده‌اند.»
برای ترجمه متون دینی موسسه‌ای مستقل مورد نیاز است
نکته مهم و قابل توجه این است که کتاب‌هایی که برای مطالعات سیره‌نگاری مورد استفاده قرار می‌گیرند باید معتبر و از ترجمه اصولی برخوردار باشند.
سیدحسن فاطمی موحد، محقق و پژوهشگر حوزه دین در این‌باره می‌گوید:« باید منابع کهن و اصلی درباره سیره اهل بیت(ع) نظیر کتب اربعه و دیگر منابع کهن حدیثی و تاریخی به فارسی و انگلیسی با دقت ترجمه شوند. تعداد افرادی که درباره سیره معصومین(ع) قلم می‌زنند و سخنرانی می‌کنند کم نیست اما متاسفانه برخی از این افراد چون بر متون عربی تسلط ندارند، به ناچار به متون واسطه و گاهی هم پر اشتباه مراجعه می‌کنند. ترجمه این قبیل کتاب‌ها دشواری‌های خاص خود را دارد. برخی افراد ترجمه این کتاب‌ها را با ترجمه رمان و داستان برابر می‌دانند، در حالی که در ترجمه داستان لازم نیست مطالب کلمه به کلمه به زبان دوم برگردانده شود، بلکه اغلب این کار اشتباه محسوب می‌شود اما در موضوع سیره اهل‌بیت(ع) باید از دقت فوق‌العاده‌ای برای ترجمه متون عربی استفاده کرد. به نظر من، برای انجام چنین کار بزرگی به موسسه‌ای مستقل و متشکل از پژوهشگران این رشته نیاز است.
زندگی خانوادگی ائمه(ع) مغفول مانده است
حجت‌الاسلام والمسلمین امیرحسین مالک‌‌پور، پژوهشگر و محقق موسسه دارالحدیث نیز در این‌باره معتقد است:«در کتاب‌های حوزه سیره ائمه(ع) توجه به زندگی خانوادگی و اجتماعی امامان معصوم(ع) مغفول مانده است. توجه پژوهشگران و محققان حوزه معصومین(ع) به زندگی خانوادگی امامان معصوم(ع) می‌تواند الگویی مستقل و همه‌جانبه از زندگی اسلامی را به جامعه عرضه کند. برای همه جنبه‌های زندگی فردی، اجتماعی و شخصی از معصومین(ع) دستورالعمل و روایت به یادگار مانده است و علما و بزرگان فراوانی به این موضوع پرداخته‌اند اما در این میان، توجه به زندگی خانوادگی اهل‌بیت(ع) کمتر دیده می‌شود.»
دکتر علی بیات، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز معتقد است:«در میان همه علومی که شیعیان بر اساس روایات معصومین(ع) پایه‌گذاری کردند بیش از همه و در درجه نخست به «علم حدیث» توجه شده است و تاکنون دایره‌المعارف‌های حدیثی متعددی تالیف شده که از همین رهگذر، بخشی از علوم و معارف اهل بیت(ع)حفظ و ماندگار شده‌اند.»
وی معتقد است:«غفلت از مسایل و نیازهای مردم هر عصر و نسل با بی‌توجهی به دو عنصر زمان و مکان در الگوسازی از شخصیت معصومین(ع) دو پیامد منفی دارد. نخست اینکه چون الگویی که از شخصیت ائمه(ع) در جنبه‌های مختلف تعریف و ترسیم می‌شود ناظر به مقتضیات عصری و نسلی نیست، خاصیت اثرگذاری خود را از دست می‌دهد. دوم اینکه الگوسازی از شخصیت آنان به دلیل بی‌توجهی به مسایل و نیازهای زمان و مکان سبب وارونه نشان داده شدن سیما و شخصیت این بزرگواران می‌شود، چرا که تصویر و تصوری که از شخصیت معصومین(ع) ارایه می‌شود متناسب با زمینه‌ها و موقعیت عصر امامت از سال یازدهم هجری تا 260 هجری است. بدیهی است که چنین تصویر و تصوری برای نسل‌های امروز قابل فهم و درک نباشد.»
با وجود همه مطالب گفته شده، کتاب‌های معتبری هم در زمینه سیره‌نگاری نگاشته شده است که منبع خوبی برای مطالعه در این رشته به شمار می‌روند. مرتضی بهرامی‌خوشنودی، پژوهشگر و محقق حوزه دین، در این باره معتقد است: «الارشاد » اثر شیخ مفید،«منتهی الآمال» اثر شیخ عباس قمی،«نقش ائمه(ع) در احیای دین» اثر علامه سیدمرتضی عسگری،«حیات فکری و سیاسی امامان شیعه» اثر رسول جعفریان،«تاریخ تشییع» تالیف گروه نویسندگان به سرپرستی دکنر احمد خضری،«تاریخ امامت» اثر اصغرمنتظرالقائم،«سیره پیشوایان» اثر مهدی پیشوایی کتاب‌هایی خوبی هستند که به عنوان منبع می‌توان به آنها مراجعه کرد، اما ارزش علمی این کتاب‌ها یکسان نیست ولی می‌توان مطالعه همه آنها را به عموم خوانندگان توصیه کرد.»
در کنار همه مطالبی که گفته شد، شاید رعایت امانت نویسندگان این حوزه و مراجعه به متون اصلی و ذکر کردن منبع اصلی در کتاب‌های مربوط به سیره ائمه(ع) بتواند کمک مهمی در مستند بودن متون سیره‌نگاری ائمه معصومین(ع) باشد.
چهارشنبه ۱۱ دی ۱۳۹۲ - ۰۹:۰۰
اسلام دینی است که برای زندگی بهتر دستورالعمل‌هایی را در قالب‌های مختلف به ویژه سیره ائمه(ع) ارایه داده است. تاکنون کتاب‌های در حوزه سیره‌نگاری معصومین(ع) منتشر شده‌اند؛ مکتوباتی ارزشمند که هرچه بیشتر از منابع مستند بهره می‌برند، بیشتر نیز برای انسان هزار سوم کاربردی‌اند.-
نظر شما