ژاله آموزگار، استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران در «نخستین همایش جایگاه فرهنگی ـ تاریخی نوروز» گفت: متون کهن دیگر کشورها نیز مانند ایزد «رپیدوین» در ایران باستان، اسطوره‌هایی دارند که در رفت‌وآمد میان زمین و زیر زمین، رویش و سرسبزی بهار را به ارمغان می‌آورند.-
«نخستین همایش جایگاه فرهنگی ـ تاریخی نوروز» برگزار شد
آموزگار: آغاز بهار در متون اساطیری دیگر فرهنگ‌ها با ایران شباهت دارد
ژاله آموزگار در این مراسم با اشاره به نوروز و شادباش آن گفت: ایزدان اساطیری که در فرهنگ ایرانی، یونانی و میانرودان با آغاز بهار ارتباط دارند، در زمستان به سفری زیرزمینی می‌روند و بازگشت دوباره آن‌ها به روی زمین برابر با بهار و شادی، جشن و پایکوبی است. در میان اسطوره‌های ایرانی «رپیدوین» یا نیم‌روز، سرور و نگهبان گرمای نیم‌روز است که نشان از گاه آرمانی در فرهنگ ایرانی دارد و همین رفت و برگشت ایزدان به زیر زمین باعث تغییر فصل می‌شود.
پژوهشگر زبان‌های باستانی افزود: تقسیم‌بندی گاه‌ها سنتی جدید است. ایرانیان، تابستان را هفت ماه و از نخستین روز فروردین تا 30 مهر می‌دانستند و زمستان را پنج ماه درنظر می‌گرفتند که فاصله نخستین روز آبان تا نخستین روز سال نو به‌شمار می‌رفت. هنگامی‌که دیو زمستان مغلوب گرمای تابستان می‌شد، سرور تابستان رپیدوین که برای نگهداری چشمه‌ها و ریشه گیاهان به زیر زمین رفته بود به روی زمین بازمی‌گشت.
نویسنده «تاریخ اساطیر ایرانی» ادامه داد: ایرانیان با برپا کردن آیین‌های ویژه مانند روشن کردن آتش بازگشت این ایزد را جشن می‌گرفتند. فلسفه باززایی طبیعت در چنین داستانی جان می‌گیرد اما شباهت‌هایی میان رپیدوین و برخی ایزدان در دیگر تمدن‌ها دیده می‌شود. «آتیس»، «آدونیس»، «دِمِتِر» و «تموز» این ایزدان را تشکیل می‌دهند که نماد حاصلخیزی، باروری و بخشش به‌شمار می‌روند.
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به داستان هر کدام از ایزدان افزود: در دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها نیز رفتن به زیر زمین، نماد تاریکی و بازگشت ایزد از آن نشانی از روشنی و بازگشت دوباره بهار است. این بازگشت همواره با جوانه‌زنی گیاهان و درختان، شادی و خرمی همراه است. ایرانیان همیشه این سنت پسندیده را برپا داشته‌اند و امیدوارم همیشه در جاودانگی ایران جاودانه بمانند.
نوروزنامه‌ها؛ روایت رسیده از دوران ساسانی
روزبه زرین‌کوب نیز در این همایش با اشاره به چگونگی به‌وجود آمدن آیین نوروز، اظهار کرد: ابوریحان بیرون در کتاب «التفهیم» می‌گوید: «نوروز چیست؟ نخستین روز است از فروردینماه و زین‌جهت روز نو نام كردند زیرا که پیشانی سال نو است و آنچه از پس اوست ازین پنج روز، همه جشن‌هاست.» آگاهی این دانشمندان از نوروز به ساسانیان بازمی‌گردد و نشانی یا اشاره‌ای به دوره‌های پیش از آن نشده است.
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران بیان کرد: شواهد به‌دست آمده از پژوهش‌هایی که روی بارو و خزینه تخت جمشید انجام شده است، نشان می‌دهد زمان آغاز سال نو در دوره‌های مختلف از کوروش تا اردشیر سوم هخامنشی یکی از روز‌های 9، 11، 19 یا 29 فروردین بوده است.
وی افزود: در هر حال اختلاف‌های بسیاری میان باستانشناسان درباره روز نخست بهار در ایران وجود دارد اما کشف سنگ مربع‌شکلی در کاخ شورا یا صد دروازه از دیدگاه «یحیی ذکاء» ساعت آفتابی بوده است. وی اعتقاد دارد آغاز نوروز و فروردینماه با طلوع خورشید از زاویه‌ای خاص بر ستیغ کوه رحمت‌آباد (پاسارگاد) رخ می‌داد.
این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: آیین‌های عصر ساسانی به‌جز «نوروزنامه» خیام در کتاب دیگری مانند «المحاسن و الاضداد» از جاحظ درباره نوروز اطلاعات مهمی را به‌جای گذاشته است. این کتاب‌ها که حاصل نهضت ترجمه متن‌های پهلوی به عربی در قرن‌های دوم و چهارم به‌شمار می‌روند، گوشه‌ای از تاریخ ایرانیان را آشکار می‌کند.
زرین‌کوب در پایان سخنانش گفت: چنین کتاب‌هایی به معرفی آیین‌های نوروزی میان ایرانیان می‌پردازد. آنچه از آداب کهن ایرانی حاصل می‌شود، شادی است که امری خدادادی به‌شمار می‌رود و در کتیبه‌های هخامنشی اشاره‌های بسیاری به آن‌ها شده است.
منابع عربی از منابع دست اول در نوروزشناسی
آذرتاش آذرنوش، دیگر سخنران «نخستین همایش جایگاه فرهنگی ـ تاریخی نوروز» به‌شمار می‌رفت که در سخنانش چنین گفت: زبان، فرهنگ و ادبیات عرب از منابع دست اول در نوروزشناسی است. در دوران جاهلی تا آن‌جا که پژوهش‌ها انجام شده است هیچ‌گونه آگاهی نسبت به نوروز نیست.
وی اظهار کرد: نخستین برخورد با نوروز در متون عربی مربوط به روایت‌هایی است که ایرانیان در قرن‌های سوم و چهارم برای اعتباربخشی آن‌ها را نقل می‌کنند و معروف‌ترین نیز همان است که پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «لیت لنا کل یوم نوروز» کاش هر روز برای ما نوروز بود. روایت‌های دیگری نیز از گرامیداشت نوروز در دوره‌های مختلف اسلامی در دست است که بیشتر مساله اقتصادی آن، به قصد گرفتن باج و هدیه از مردم برای امیران عرب بوده است.
مدیر بخش ادبیات عرب مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی افزود: با ورود تعداد بسیاری از ایرانیان به عراق، نوروز خواه‌ناخواه به جامعه تحمیل شد و نخستین فردی که در جهان عرب نوروز را عید اعلام کرد منصور عباسی بود. براساس روایت دیگری احمد بن یوسف، سبدی زرین به مامون هدیه می‌دهد و نوروزنامه و تبریک‌نویسی نوروز در سیستم اداری آن دوره رواج پیدا می‌کند.
استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران با اشاره به نوروزنامه‌ها توضیح داد: از قرن سوم و چهارم، نوروزنامه‌های بسیاری نوشته شده است که «ثعالبی» فهرست برخی از آن‌ها مانند «صاحب بن عباد»، «علی کسروی» و «نوروزنامه خیام» را گردآورده است. آیین‌های ویژه‌ای نیز در این دوره برگزار می‌شده و می‌توان به مراسم «کوسه‌نشینی» در شیراز و دوره آل‌بویه اشاره کرد.
آذرنوش بیان کرد: مراسم «دوبارکه» در عراق آن دوره اجرا می‌شد که در آن عروسکی را روی پشت‌بام قرار می‌دادند و پس از آن با اجرای برنامه‌ای خاص آن را به آتش می‌کشیدند و شادی می‌کردند. در هر حال شعرهای این دوران از مهم‌ترین سندها در تایید چنین مراسمی به‌شمار می‌روند.
علمای اسلام و شیعه بر جشن نوروز تاکید می‌کنند
علی بلوکباشی، پژوهشگر مردم‌شناس نیز درباره نوروز گفت: نوروز پیوندی قوی با جامعه انسانی کشاورز داشت و آنچه در رفتارهای نوروزی می‌بینیم، بیان چنین واکنش‌هایی است. از دیدگاه انسان‌شناسی این رفتارهای فرهنگی را می توان به سه مرحله تقسیم کرد.
وی افزود: نخست مرحله وداع و جدایی به‌شمار می‌رود که در آن انسان به دنبال دگرگونی و تحول طبیعت، دست به پاکسازی محیط زیست و وجودش می‌زند. دیو سیاه، کهنگی، اهریمن، تاریکی و سیاهی همگی نمادهای این دوره‌اند که انسان تلاش می‌کند آن‌ها را بزداید.
بلوکباشی بیان کرد: پس از آن، دوره انتقال و آستانه است که تا 12 فروردینماه ادامه دارد و شاخص نمادین آن گستراندن خوان نوروزی است. ارتباط با خویشاوندان و بستگان، همراه با مراسم و بازی‌های گوناگون در این مرحله رخ می‌دهد. مرحله سوم نیز روز 13 فروردینماه است که انسان با رفتن به دشت، صحرا و طبیعت، نظم و قرارهای اجتماعی را به‌هم می‌زند.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ عامه افزود: شاخصه‌های این دوره، انداختن سبزه‌ای به درون آب روان است که در آغاز دوره نخست یا وداع رویانده بودند و این نشانه و پیشکشی به ایزد آب («آناهیت» یا «آناهید») همچنین ایزد باران و جویبارها یعنی «تیر» است. گره زدن سبزه از سوی دختران دم‌بخت و زنان کاربسته و تاب‌بازی از دیگر برنامه‌هایی است که مردم اجرا می‌کنند. تاب‌بازی به‌نوعی نمایش پیوند با آسمان است.
بلوکباشی اظهار کرد: در کتاب «کیمیای سعادت» امام محمد غزالی بر از میان برداشتن نوروز تاکید شده و این در حالی است که دیگر علمای اسلام و شیعه بر برپا داشتن نوروز اصرار دارند. از آن میان می‌توان به شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ طوسی و علامه محمدباقر مجلسی اشاره کرد. آن‌ها به‌ویژه درباره دید و بازدید در نوروز اهمیت بسیاری می‌دادند. مساله صله‌ارحام از مسایلی است که همچنان در زندگی امروزی بشر باعث تقویت دوستی‌ها و رفع کدورت‌ها خواهد شد.
دکتر محمدابراهیم باستانی‌پاریزی نیز در «نخستین همایش جایگاه فرهنگی ـ تاریخی نوروز» با بیان خاطره‌ای از نوروز دوران کودکی‌اش در پاریز کرمان، فرا رسیدن نوروز را شادباش گفت.
در این مراسم همچنین اسدالله امیری، رایزن فرهنگی سفارت افغانستان، جعفر گل‌محمدی، مدیرکل امور فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران و علی صفی‌پور، دبیر انجمن علمی دانشجویان گروه تاریخ با بیان سخنانی درباره نوروز و برگزاری آن، بر ادامه چنین همایش‌هایی در سطح بین‌المللی تاکید کردند.
«نخستین همایش جایگاه فرهنگی ـ تاریخی نوروز» با اجرای موسیقی همراه بود، کلیپ‌هایی با عنوان‌های «نوروز در گذر تاریخ» و «نوروز در کشورهای همسایه» به‌نمایش گذاشته شد.
کد مطلب : ۱۶۴۱۱۱
https://www.ibna.ir/vdcb8ab88rhb08p.uiur.html
گزارشگر :
۱۴۰۲-۰۳-۱۰
