به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نخستین روز همایش بین‌المللی «هزاره شاهنامه» پس از مراسم افتتاحیه، با تشکیل پنل‌های تخصصی ادامه یافت. 


پنل نخست - نخستین روز همایش
هیات رییسه: علی‌اشرف صادقی، کراسنوولسکا، ولی صمد

نخستین سخنران این پنل الریش مارزولف از کشور آلمان بود و پیرامون موضوع The Shahname in Print: Early Printed Editions of the National Epic توضیحاتی ارائه کرد.

روشنی کلام و یکسانی توصیفات در شاهنامه
فتح‌الله مجتبایی دیگر سخنران این پانل درباره «هم‌نوایی درونی و بیرونی در شاهنامه فردوسی و پیوندهای او با هم‌روزگارانش» سخنرانی کرد. 

وی گفت: در شاهنامه دو گونه هم‌نوایی برقرار است: هم‌نوایی درونی و هم‌نوایی بیرونی. هم‌نوایی بیرونی آن در توازن لفظ، معنی و تناسب احساس و بیان است. هم‌نوایی دورنی آن نیز در هماهنگی و سازواری با روح زمان و انطباق با انگیزه‌های و نیازهای روحی و عاطفی مردم صورت می‌گیرد.

مجتبایی در ادامه توضیح داد: فردوسی از روی قصد و بی‌شک با دشواری و رنج بسیار، کوشید تا «شاهنامه» را به پارسی پاک و خالی از واژه‌های بیگانه بسراید. روشنی کلام، یکسانی توصیفات، سادگی تشبیهات و عناصر دیگر تخییل و تصویر در شعر او برای حفظ تناسب و سازواری درونی و بیرونی آن است و روشن است که کنایات بعید و استعارات پیچیده شعر حماسی را بی‌رنگ و رمق می‌کند.

«سپهر» در شاهنامه
حسن رضایی باغ‌بیدی با موضوع «(سپهر)ی دیگر در شاهنامه» به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: همه فرهنگ‌های فارسی «سپهر» را به معنی «آسمان؛ گردون، فلک» و به‌طور مجازی به معنی «اقبال، بخت؛ روزگار، زمانه» آورده‌اند. فرهنگ‌های شاهنامه نیز همین معانی اصلی و مجازی را برای آن ذکر کرده‌اند. با وجود این، در برخی از ابیات شاهنامه، هیچ‌یک از این معانی مناسب نیست.

وی در مقاله خود به تفصیل درباره معنی «سپهر» و این‌که یک واژه دیگر یونانی به صورت «سپهر» به زبان فارسی راه یافته است سخن گفت.

حماسه در شاهنامه
خدایی شریف دیگر سخنران این پنل بود و پیرامون مبحث «بنیاد حماسی شاهنامه ابوالقاسم فردوسی و پیوندهای او با هم‌روزگارانش» توضیحاتی ارائه کرد.

وی اظهار داشت: حماسه یکی از سه نوع ادبی هنری حماسه، نمایش‌نامه و ادب غنایی، یعنی داستان‌سرایی(یا قصه‌نویسی) و به تعبیر ارسطو، صنعت محاکات است.

خدایی شریف توضیح داد: «شاهنامه فردوسی» حماسه جامع هنری فراگیر انواع حماسی و هم نوع ویژه‌ای از حماسه در صورت، مضمون و معنا است. صورت جامع شاهنامه با پیوند حماسه‌ها در یک سلسله بزرگ به هم آمده است.

بازشناسی ویژگی درختی جمشید
آرش اکبری مفاخر آخرین سخنران این پنل درباره «روایت گورانی مرگ درخت شاه جمشید» سخن گفت و توضیح داد: جمشید یکی از پادشاهان ایرانی است که مرگ ویژه‌ای دارد. او همانند یک درخت، از سر تا پا، اره و پیکرش به دو نیم می‌شود. مرگ جمشید با اره بیان‌گر ویژگی درختی پیکر اوست که باعث شده تا او با عنوان‌هایی چون درخت شاه جمشید و بهشتی شاخ خطاب شود.

در حقیقت تلاش این مقاله بر بازشناسی ویژگی درختی جمشید همراه با معرفی متن روایت گورانی، آوانگاری و ترجمه آن بود. 


پنل دوم - نخستین روز همایش
هیات رییسه: محمود عابدی، راشد‌محصل، ابوالقاسم اسماعیل‌پور 

معیار گونه‌شناسی در بررسی نسخه فلورانس
نخست علی رواقی درباره «دست‌نوشت فلورانس» به سخنرانی پرداخت و اظهار داشت: دست‌نویس فلورانس یکی از دست‌نویس‌های «شاهنامه» است که نزدیک به 21 هزار بیت از «شاهنامه» را در بردارد؛ یعنی چیزی در حدود دو پنجم متن شاهنامه موزه بریتانیا.

رواقی در این مقاله کوشیده بود تا با معیار گونه‌شناسی، یعنی کاربرد زبان در حوزه و دوره، دریابد که ناهم‌گونی‌های زبانی این دست‌نوشت با چه حوزه‌ای از زبان فارسی می‌تواند پیوند داشته باشد.

وی توضیح داد: از درنگ کوتاهی که در هم‌خوانی‌های زبانی این دست‌نوشت با دیگر نسخه‌ها داشته‌ام، دریافته‌ام که دست‌نویس فلورانس، اگر اصالت تاریخی هم داشته باشد، در حوزه زبانی فردوسی نوشته نشده است. واژه‌ها و دگرگونی‌های آوایی ویژه این دست‌نوشت بیشتر به متن یا دست‌نوشته‌هایی نزدیک است که در حوزه ماوراء‌النهر نوشته شده‌اند، نه حوزه زبانی طوس.

ابتکار فردوسی
آنا کراسنوولسکا دومین سخنران این پنل بود و پیرامون مبحث «ویژگی‌های ساختاری داستان در شاهنامه فردوسی» سخن گفت.

وی گفت: طبق پژوهش‌های تطبیقی در متن شاهنامه، ویژگی‌های زبان و سبک و ساختار آن به ریشه‌های شفاهی حماسه‌سرایی برمی‌گردد.

به باور او اگرچه در شاهنامه روش‌هایی که برای به هم ربط دادن و وصل کردن بخش‌های مختلف روایت حماسی به‌کار برده شده‌اند، جنبه سنتی دارند، اما طرز کاربرد آن‌ها ابتکار خود فردوسی است و با تحلیل داستان‌های او می‌توانیم ببینیم چطور ساختار چندبعدی و تودرتوی شاهکار خود را به وجود آورده است.

چنگیز مولایی سومین سخنران این پنل بود و درباره موضوع «سیمین قلم و تیغ درم در شاهنامه فردوسی» به ایراد سخنرانی پرداخت. این پژوهش‌گر در مقاله خود به ضبط‌های مختلف از «سیمین قلم» و «تیغ درم» اشاره کرد و دلایلی را که در بررسی‌هایش برای اثبات صحت این دو ضبط یافته بود، برشمرد.

«چهار مقاله» و شرح احوال فردوسی
مهدی سیدی فرخد آخرین سخنران این پنل بود و پیرامون «نگاهی نو به روابط فردوسی و سلطان محمود»(با تامل در ملاحظات نظامی عروضی) سخنرانی کرد.

وی در مقاله خود گفت: همه افرادی که اندک اطلاعی از احوال فردوسی دارند می‌دانند پس از درگذشت فردوسی(سال 411 یا 416) و سلطان محمود غزنوی(421) نخستین فردی که به احوال و ارتباط این دو اشاره‌ا‌ی کرده مولف بخش نخست تاریخ سیستان(حدود 445) بوده است.

وی در ادامه توضیح داد: پس از آن تاحدود سال 550 در این‌باره سکوت شده، تا این‌که نظامی عروضی در کتاب «چهارمقاله» نخستین گزارش مشروح از احوال، زادگاه فردوسی و نحوه ارتباط او با سلطان محمود را نوشته است.

پنل سوم - نخستین روز همایش
هیات رییسه: سمیعی گیلانی، جلیل دوستخواه، گیوناشویلی 

بررسی کاربردهای دو لغت «دست» و «چنگ»
نخستین سخنرانی این پنل توسط محمود امیدسالار با موضوع «از دست تا چنگ: بوطیقای لمس در شاهنامه» صورت گرفت.

وی اظهار داشت: پرداختن به جنبه‌های ملی، اسطوره‌شناختی، روان‌شناختی، جامعه‌شناختی یا اسطوره‌شناسی تطبیقی حماسه بزرگ فردوسی، ابعاد ادبی آن‌را کاملا تحت‌الشعاع قرار داده است.

امیدسالار در این مقاله به کاربردهای بوطیقایی فردوسی در «شاهنامه» پرداخت و از سوی دیگر دو لغت «دست» و «چنگ» را در چند صحنه شاهنامه بررسی کرد.

در ادامه محمدیونس طغیان ساکایی پیرامون «شاهنامه‌خوانی در افغانستان» به ایراد سخنرانی پرداخت.

تحلیل ساختار روایت داستان بوزرجمهر
منصور رستگار فسایی نیز درباره «شخصیت افسانه‌ای ـ تاریخی بوزرجمهر در شاهنامه و منابع تاریخی، و بررسی شیوه روایت شاهنامه و پیوندهای او با هم‌روزگارانش» صحبت کرد.

بوزرجمهر یکی از چهره‌های معروف دوره ساسانی است که در منابع فارسی و عربی به عنوان وزیر خردمند انوشیروان حکایت‌های زیادی از او نقل شده و نکته‌های حکمت‌آموز پند و اندرزهای زیادی از وی در کتاب‌های مختلف آماده، و آثاری به او نسبت داده شده است.

رستگار فسایی در این مقاله، پس از بررسی و مقایسه چهره بوزرجمهر در «شاهنامه» و منابع تاریخی، به تحلیل ساختار روایت داستان بوزرجمهر در «شاهنامه» پرداخت.

وی گفت: در منابع ایرانی و عربی، بوزرجمهر به عنوان نمونه‌ای از دانایی و خردورزی که در کنار شاهی مقتدر امور را براساس حکمت و خرد می‌گرداند، ترسیم شده است. در این میان جامع‌ترین روایت‌ها را از ثعالبی و فردوسی در دست داریم.

تحلیل گفتمان انتقادی «شاهنامه»
مهدی مشکوةالدینی آخرین سخنران این پنل بود و پیرامون «بررسی مفاهیم شناختی پیدایش گیتی، موجودات و مردم در شاهنامه: تحلیل گفتمان انتقادی ادبی» به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی در این مقاله مسائل مدنظرش را بر پایه انگاره تحلیل گفتمان انتقادی بررسی کرد و توضیح داد: به همراه ویژگی زیبایی‌شناختی بیانی، که متن ادبی را احاساس‌برانگیز و تخیل‌آفرین می‌سازد، حوزه‌های شناختی ویژه نیز متمایز می‌شود.

وی در ادامه اظهار داشت: از جمله، در بخش‌ آغازین «شاهنامه فردوسی»، باورها و شناخت انسان اندیشمند دوران کهن درباره چگونگی آفرینش و پیدایش گیتی، موجودات و مردم به شیوه‌ای پیاپی، پیوسته و کم و بیش هماهنگ با دانش پیچیده انسان در دو سده اخیر ارائه می‌شود.

بازدید از موزه‌های بنیاد ایران‌شناسی و اجرای موسیقی از دیگر برنامه‌های روز نخست این همایش بودند. 

همایش بین‌المللی «هزاره شاهنامه» تا عصر امروز(25 اردیبهشت) در بنیاد ایران‌شناسی برپاست.