سه‌شنبه ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ - ۱۴:۰۵
تعزیه؛ هنر والا

حمید تلخابی، عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی هنر و اندیشه قم و رئیس دانشگاه فرهنگ و هنر با نگاهی به هنر «تعزیه»، برداشته شدن مرز میان تماشاگر و تعزیه‌خوان در نمایش تعزیه و لحظه‌ی مشترک تعالی در این هنر را کمال تعزیه برشمرد.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در قم- حمید تلخابی: «تعزیه­‌های امروز با آسیب‌های جدی مواجه است که متأسفانه ظرفیت­‌های آیینی و نمایشی آن محقق نمی­‌شود. در صورتی که وجوه آیینی و نمایشی تعزیه به‌طور کامل بروز پیدا کند، تماشایی می‌­شود و دیگران نیز آن را تماشایی می­‌یابند. در این صورت تعزیه با تقلید آغاز می‌شود و در بخش‌هایی با واقعیت همراه می‌شود و با واقعیت پایان می‌پذیرد. در واقع در ابتدای اجرای تعزیه، تعزیه‌خوان‌ها کارکرد‌های خود را برای تماشاگران تماشایی می‌کنند اما در بخش‌هایی از اجرا، به‌­ویژه در انتهای آن مرز میان تماشاگران و اجراکنندگان از هم‌گسسته می‌شود. در این‌جا تماشاگران بخشی از کردار می‌شوند و تغییر می‌کنند. چراکه همه وارد فضای مقدس می­‌شوند و دیگر مرزی میان اجراکنندگان و تماشاگران باقی نمی‌ماند. این‌جا لحظه‌ی مشترک تعالی در نمایش تعزیه است که «پال وودراف» در تئاتر حضور به والایی آن اذعان دارد.
 
برای نمونه، ورود کاروان امام حسین‌(ع) به کربلا در اجرای تعزیه­ برخی مناطق در استان مرکزی، تماشایی است. مثلاً لحظه­ ورود کاروان امام در تعزیه‌های شهرستان فراهان، همه­ موافق­‌خوان­‌ها به­‌صورت همزمان وارد میدان تعزیه می­‌شود. نقش­‌خوان­‌های عبدالله‌بن حسن‌(ع)، حضرت رقیه‌(ع)، حضرت سکینه‌(ع)، حضرت زینب‌(ع) سوار شتر هستند. نقش­‌خوانان حضرت قاسم‌(ع)، حضرت علی‌اکبر‌(ع)، حبیب‌بن مظاهر شمشیر به­‌دست همراه کاروان هستند و حضرت عباس‌(ع) سوار بر اسب، با پرچمی که در دست دارد در کنار امام حسین‌(ع) حرکت می­‌کنند. حر‌بن‌یزید با فرزندش در حالی‌که کنار میدان تعزیه ایستاده، این شعر را می­‌خواند و مردم نوحه می‌کند:

جوانان بنی هاشم سراسر    یانوجا قاسم و عباس و اکبر
محبت ایلرون ادمن مکدر    حسین مهمان گلیب کربلایه
دخیلم من سیزه ای کوفیانلر      حسین مهمان گلیب کربلایه
سکنیه تشنه در سیلر عموجان    حسین مهمان گلیب کربلایه
 
بسیاری از تماشاگرها و شرکت‌کنندگان تعزیه، به نشانه­ بیعت و جدا کردن راه خود از کوفیان، نوحه­‌کنان کاروان امام حسین‌(ع) را در دورِ میدان تعزیه همراهی می‌­کنند. در این‌جا مرز میان تماشاگر و تعزیه­‌خوان به معنای واقعی برداشته می­‌شود و تئاتر حضور شکل می­‌گیرد. درست است که برای محقق شدن موفقیت‌­آمیز تعزیه، کسانی باید کردار دیگران را تماشا کنند و همچنین تمایز بین تماشاکردن و تماشایی شدن برای نمایش تعزیه ضروری است، اما وقتی در انتهای اجرای تعزیه، این تمایز از بین می‌­رود و تماشاگر با اجراگر یکی می­‌شود، این یکی شدن، کمال تعزیه است. در این لحظه از اجرای تعزیه، تماشاگران در عین حال که تماشاگرند اجراگر نیز هستند. همچنان که اجراگران در عین حال تماشاگر نیز هستند. لذا تماشایی شدن و تماشا کردن این‌جا در اوج خود اتفاق می‌­افتد.
 
همچنان که در شهر تلخاب در استان مرکزی، تعزیه­ شهادت امام حسین‌(ع) در روز عاشورا با اسارت اهل‌بیت امام حسین‌(ع) به پایان می‌­رسد و مردم کاروان اسرا را همراهی می­‌کنند. در انتهای تعزیه، اجراگران نقش حضرت زینب‌(ع) و اسرا سوار شتر شده‌­اند و اشقیاء به آن‌ها تازیانه می­‌زنند. تماشاگرها به نشانه­ بیعت با امام حسین‌(ع)، در میدان تعزیه می­‌آیند و همراه حضرت زینب‌(ع) نوحه‌­سرایی می­‌کنند؛ درحالی‌که اجراگرها و تماشاگرها دور سکو می­‌چرخند، زینب­‌خوان این شعر صافی تبریزی را می­‌خواند:

کاروان کوفیه یوللاندی امان قارداش اویان     زینبین قوللاری باقلاندی امان قارداش اویان
قافلم گور نه دوشوب نظم و نظامه گئدیرم     باشیمون محنتی یتموبدی تمامه گئدیرم
گورموشم کرب­وبلا ظلمینی شامه گئدیرم     گئدسین دور گیداق ای شاه جهان قارداش اویان...

در این‌جا مرز میان تماشاگر و تعزیه­‌خوان به معنای واقعی برداشته می­‌شود و کسی نقش کسی دیگر را بازی نمی‌­کند. هر تماشاگری، یاری از یاران امام در کربلا می­‌شود و مرز تماشا کردن و تماشایی شدن از میان برداشته می‌­شود. در اینجا یک امر واقعی رخ می­‌دهد و آن بیعت با امام حسین‌(ع) در جریان واقعه­ عاشورا است که برای اجراگران و تماشاگران فاصله تاریخی 1400 ساله از میان برداشته می­‌شود و آن واقعه را به­‌صورت رویداد زمان حال تجربه می­‌کنند.»

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها