خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، برای تمام مخاطبان فیلم‌ها همه شخصیت‌ها قطعا ماندگاری و جایگاه خاصی در خاطرات آنها پیدا نمی‌کنند. از میان بسیار کاراکترهایی که روی پرده می‌بینند، که شمارش آن از خاطر بیرون است، همواره چند شخصیت قلب آنها را تسخیر می‌کند. شخصیت‌هایی که با روحیات، فرهنگ، آرزوها یا مشکلات آنها همسویی دارد که در این صورت یا می‌توانند خود را جای آنها قرار داده و رویای روی پرده را بارها برای خود زنده کنند یا قهرمانی را در قلبشان حفظ کنند که می‌تواند نمود آرزوهای بر باد رفته و دست نیافتنی باشد. این همانی مخاطب با شخصیت مورد علاقه‌اش می‌تواند تا جایی پیش رود که مدل لباس پوشیدن، نحوه راه رفتن، عشق ورزیدن و... او نیز برایش جذاب و تقلیدآمیز باشد. از سیگار کشیدن همفری بوگارت تا نگاه‌های جان وین، از پاشنه برکشیدن قیصر تا گریه‌های حاج کاظم، از التماس مرتضی برای نرفتن به کمپ تا بغض سمیه، از تلاش و پشتکار کلاه قرمزی تا نامه‌نگاری هیوا و هزاران اکتی که می‌تواند تا همیشه در ذهن و قلب مخاطب رسوخ کند و در مواقعی خاص به شکل آگاهانه یا ناآگاهانه از آنها تقلید می‌کند و در لحظاتی، سیمای قهرمان روی پرده را در واقعیت زندگی خود تجربه کند. تجربه‌ای لذت بخش و سینمایی.
فیلم‌ها دقیقاً چه کمکی می‌کنند؟ وقتی در فیلم با شخصیتی مواجه می‌شویم که دقیقاً با مشکلاتی شبیه مشکلات ما دست به گریبان است، احساس می‌کنیم که در تجربه این مسئله چندان تنها نیستیم و افراد دیگری نیز با این موضوع درگیر بوده‌اند. این شخصیت‌ها پیشنهاداتی برای ما دارند. آنها می‌توانند راه‌های احتمالی زیادی که برای تغییر وجود دارند نشان داده و در مورد چگونگی برخورد سایر افراد برای حل مسائل، شیوه‌های خاصی را پیشنهاد دهند که شاید به ذهن مخاطب خطور نمی‌کند.
در میان تمام حرکات و سکنات شخصیت‌ها روی پرده، قهرمان داستان در حین خواندن کتاب، مجله یا روزنامه، چندان تصویر آشنا و قابل ارجاعی برای اهالی سینمای ایران نباشد. قهرمانان فیلم‌های سینمایی یا اهل کتاب خواندن نیستند یا احتمالا کارهای مهم‌تری از ورق زدن کتاب و مجله در داستان فیلم بر آنها محول شده است. با مراجعه به خاطره فیلم‌ها و شخصیت‌های محبوب‌تان شاید شمار فیلم‌های ایرانی که در آن شخصیت‌ها مشغول خواندن کتاب بوده یا شیفته و دوستدار کتاب باشند، چندان زیاد نباشد. بعضا شخصیت‌های کتابخوان، تیپ‌هایی فرعی هستند که نقش چندانی در قصه اصلی ندارند و تنها نقش شخصیت آرام، موجه، مثبت یا کسی که دنبال دردسر نمی‌گردد را ایفا می‌کنند. پرداختی کاملا تیپیکال که همراهی مخاطب را برنمی‌انگیزد. ضمن اینکه بیشتر اشخاصی که در فیلم‌ها کتاب به دست دارند، متعلق به طبقه الیت جامعه بوده و عموما نویسنده، شاعر مسلک یا استاد دانشگاه و دانشجویانی هستند که از دیگر اقشار جامعه جدا شده‌اند. درواقع رفتار کتابخوانی، جزئی اجتناب‌ناپذیر از زندگی آنها محسوب می‌شود. در حالیکه این شیوه از شخصیت‌پردازی که اتفاقا از همین نگاه متعارف برمی‌آید، مفروض خود در نظر گرفته است که شخصیت‌های اصلی، باید باورپذیرتر از آن باشند که به مطالعه بپردازد. بنابراین در این دیدگاه، شخصیت‌های کتابخوان، شخصیتی فرعی و گذری است که عملا نقشی در پیشبرد جهان داستان ندارد و کسی قرار نیست بابت دانش و آگاهی او احتمالا محل رجوع قرار بگیرد؛ اما با نگاهی کلی به فیلم‌های سینمای ایران، می توان پلان‌هایی مختص به کتاب و کتابخانه را یافت که شخصیت‌ها برای راه‌حل مسائل خود یا برای اوقات فراغت و... به سراغ کتاب می‌روند.
در کنار تبلیغات نه چندان قابل اعتنایی که در ایام نمایشگاه کتاب محوطه شبستان مصلی را پر می‌کند، شاید جانمایی مکانی برای دیدن لحظه‌های کتابخوانی بازیگران خالی از لطف نباشد. انتخاب تصاویر آنها در حین کتابخوانی یا خرید کتاب، می‌تواند مخاطب گذری نمایشگاه را با حسی نوستالژیک فیلم‌هایی که سال‌ها پیش آنها را تماشا کرده همراه کند. وقتی تجربه حضور در نمایشگاه را با خاطره فیلمی خاطره‌انگیز پیوند زند و حس تجربه به دست آمده فارغ از خرید و تهیه کتاب، پیوندی میان مطالعه و فیلم دیدن را بیش از پیش برقرار می‌سازد. تعبیه پرده‌ای سینمایی در نمایشگاه، دو محیط اجتماعی و فرهنگی مختلف را تلفیق کرده و می‌تواند بهره دو چندانی از این فرصت برد. مخاطب نمایشگاه کتاب از هر قشر و گروهی، قطعا علاقه و تجربه‌ای نیز از دیدن فیلم‌های سینمایی دارد و ایجاد پرده‌ای برای نمایش فیلم در بخش جنبی نمایشگاه، می‌تواند در ترغیب و تشویق او به استفاده بیشتر از کالاهای فرهنگی از جمله کتاب و فیلم موثر باشد. این فیلم‌ها با مشاوره منتقدان می‌تواند انتخاب شده و پلان‌های مختلف مطالعه و کتابخوانی را برای نمایش ارائه دهند. از میان فیلم‌های مختلف سینمای ایران می‌توان به فیلم «پری»، «دو زن»، «صداها»، «شب‌های روشن»، «هامون»، «خانه خلوت» و... اشاره کرد که در آنها شخصیت اصلی پیوند عمیقی با مطالعه و کتاب دارد.
نکته دیگر در خصوص رابطه فیلم و نمایشگاه کتاب، ثبت تجربه‌های بعضا خاص و منحصربه فردی است که هر کدام از مخاطبان نمایشگاه می‌توانند در لحظات حضور خود در غرفه‌های کتاب داشته باشند. در روزگاری که همه ما دوربینی فیلمبرداری در دست داریم، تهیه فیلم کوتاهی از لحظه‌ای خاص برای انتشار در فضای مجازی، امری متداول و بعضا روزانه است. این تجربه می‌تواند شامل نظر و تجربه افراد از خرید کتاب بعد از دو سال وقفه باشد. یا می‌تواند به مشکلات و معایب احتمالی و سختی‌های پیدا کردن کتاب مورد نظر اشاره کند. این تجربه‌ها نه تنها در فضای مجازی بلکه می‌تواند به عنوان یکی از برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های برگزارکنندگان جشنواره در دستور کار قرار گیرد. فراخوانی از تهیه این فیلم‌های کوتاه موبایلی در بخش‌ها و موضوعات مختلف می‌تواند به عنوان یکی از بخش‌های جنبی نمایشگاه در نظر گرفته شود. این فیلم‌ها از آن رو قابل اهمیت است که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در ارتباط تنگاتنگ با مخاطب معنا پیدا می‌کند. این ارتباط می‌تواند تنها به خرید و تماشای غرفه‌های کتاب محدود نباشد. فرصت حضور در نمایشگاه کتاب که به عنوان رویداد مهم این عرصه در طول سال تلقی می‌شود؛ در نگاه مخاطبان باید تبدیل به امری جذاب و قابل دیدن شود. نقش بخش‌های جنبی نمایشگاه می‌تواند بر اهمیت و جایگاه آن تاثیر گذار باشد. بدین معنی که مخاطب حضور مستمر خود را در نمایشگاه به عنوان فرصتی تکرار نشدنی در طول سال تلقی کرده و سعی کند حتی ساعاتی کوتاه در نمایشگاه حضور پیدا کند و از فرصت کوتاه آن بهره ببرد.
ضمن اینکه ثبت تجارب و لحظاتی که تنها از چشم مخاطب دیده و در حافظه موبایلش ذخیره می‌شود، می‌تواند به عنوان داده‌ای باارزش برای سیاستگذاران و برنامه‌ریزان مورد استفاده قرار گیرد و تصویری بی‌واسطه از نگاه مخاطب به محاسن و معایب نمایشگاه، فرصت‌ها و تهدیدها ارائه دهد. ضمن اینکه می‌تواند در فرایندی برنامه‌ریزی شده از سوی برگزارکنندگان دریافت شده و در چند بخش به نمایش عمومی گذاشته شود.
البته پیوند کتاب و سینما در سی‌امین دوره نمایشگاه کتاب با همکاری انجمن سینمای جوانان اتفاق افتاد و آثاری در جشنواره فیلم کوتاه تهران در بخش «کتاب و سینما» تولید و مورد داوری قرار گرفت. با این حال اقدامات مقطعی و کوتاه مدت نمی‌تواند دستاورد قابل توجهی در این حوزه داشته باشد و این بخش قابلیت تبدیل شدن به یکی از بخش‌های ثابت و جنبی نمایشگاه را دارد.
سه‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ - ۱۰:۲۰
ظرفیت‌های هنر در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران/ شماره سه؛ سینما:
روایتی فیلمیک از کتاب و نمایشگاه/ نمایشگاه بین‌المللی کتاب از قاب دوربین
شخصیت‌های فیلم‌ها عموما اولین عناصری هستند که در پرده نقره‌ای احساسات آنها مخاطب را درگیر داستان فیلم می‌کند. شرایطی که در آن قرار دارند، آرزوها و موفقیت‌هایی است که قصد رسیدن به آنها را دارند، خطراتی که آنها را تهدید می‌کند همه اینها تا پایان فیلم ما را به تماشای داستان زندگی آنها تشویق می‌کند تا در نهایت با رسیدن به نقطه امن و آرامش، نفس راحتی بکشیم و خوشحال از سالن سینما وارد واقعیت‌های نه چندان خوشایند زندگی شویم.
نظر شما