خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- محمد مهدی سیدناصری، مدرس و پژوهشگر حوزه حقوق و روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب‌هایی چون «مقررات حاکم بر معاملات اوراق بهادار در ایران و امارات»، «سازمان ملل متحد را بهتر بشناسیم: ۹۳ پرسش و پاسخ درباره‌ی سازمان ملل متحد به انضمام متن منشور سازمان ملل متحد»، «قتل ناشی از اشتباه در حقوق کیفری: ماهیت و ضمانت اجرای قتل ناشی از اشتباه در حقوق کیفری ایران»، «گروه ویژه اقدام مالی (FATF) را بهتر بشناسیم: ۴۸ پرسش و پاسخ درباره گروه ویژه اقدام مالی به زبان ساده» و «دیوان بین‌المللی دادگستری را بهتر بشناسیم: ۴۸ پرسش و پاسخ درباره دیوان بین‌المللی دادگستری به انضمام متن اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری» در تازه‌ترین یادداشت ارسالی خود درباره روز جهانی ملل متحد نوشته است. این متن را در ادامه بخوانید:
۲۴ اکتبر مصادف با ۳ آبان ماه به عنوان «روز جهانی ملل متحد» نامگذاری شده است. در سال ۱۹۴۵ میلادی (۱۳۲۴ ه.ش) در چنین روزی با امضای منشور ملل متحد از سوی کشورهای عضو از جمله ۵ عضو دائم، سازمان ملل متحد رسماً تأسیس و جایگزین جامعه ملل شد. از سال ۱۹۴۸ میلادی نیز روز ۲۴ اکتبر به عنوان روز سازمان ملل متحد نامگذاری شد. در سال ۱۹۷۱میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه دیگری را تصویب کرد (قطعنامه ۲۷۸۲) که اعلام می‌کرد که روز ملل متحد باید به یک بزرگداشت بین‌المللی یا یک روز تعطیل بین‌المللی تبدیل شود و پیشنهاد می‌شود کشورهای عضو سازمان این روز را به عنوان یک روز تعطیل عمومی در کشور خود بپذیرند. روز ملل متحد در سراسر جهان با دورهمی‌ها، گفت‌وگوها و نمایشگاه‌هایی دربارهه دستاوردها و اهداف سازمان ملل همراه است. این روز فقط در کوزوو تعطیل است زیرا این سرزمین توسط هیات دولت موقت سازمان ملل اداره می‌شود.
پس از اتمام جنگ وحشتناک جهانی دوم، دولت‌هایی که از صدمات شدید این جنگ در هراس بودند، برای جلوگیری از شروع جنگی دیگر، تدبیری اندیشیدند و با استفاده از تجربیاتشان و به منظور دفع نقایص و اشکالات جامعه ملل (League of Nations) به فکر ایجاد و تأسیس سازمان ملل متحد (UN) افتادند. سازمان ملل متحد بزرگترین سازمان بین‌المللی است که در ۱۹۴۵ میلادی (سال ۱۳۲۳ ه.ش) تأسیس شد. موسسان این سازمان که به آنها کشورهای موسس می‌گویند ۵۱ کشور بودند. در حال حاضر این سازمان ۱۹۳ کشور عضو دارد. اعضای آن تقریباً شامل همه کشورهای مستقلی می‌شود که از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده‌اند، فقط واتیکان، که عضویت در سازمان را نپذیرفته و چین ملی (تایوان) که عضویتش بعد از عضویت جمهوری خلق چین لغو شد، در سازمان ملل متحد عضو نیستند. مقر این سازمان در نیویورک آمریکا است و کشورهای عضو و موسسات وابسته آن در طول هر سال با تشکیل جلسات منظم در مورد امور بین‌المللی و امور اجرایی مربوط به آنها تصمیم‌گیری می‌کنند.
ارکان اصلی و مهم سازمان ملل متحد
۱.مجمع عمومی
۲.شورای امنیت
۳.شورای اقتصادی و اجتماعی
۴.شورای قیمومت (از اول نوامبر ۱۹۹۴ فعالیت نمی‌کند) به جای آن شورای حقوق بشر فعالیت می‌کند
۵.دبیرخانه
۶.دیوان بین‌المللی دادگستری
امروزه در تمامی بحران‌های بین‌المللی، مانند بحران شیوع بیماری منحوس کرونا، جنگ‌ها و اختلافات میان کشورها و حتی بحران‌های داخلی نام سازمان ملل متحد و سازمان‌های وابسته به آن را از اخبار و رسانه‌های مختلف می‌شنویم، بدون شک سازمان ملل متحد یکی از مهمترین سازمان‌های بین‌المللی است که بعد از تشکیل و انحلال جامعه ملل که از دیدگاه کارشناسان به موفقیت چندانی دست نیافت، توانست در پیشبرد اهداف خود به موفقیت‌های نسبی دست یابد از جمله در حل و فصل بحران‌های بین‌المللی، کمک به آوارگان ناشی از جنگ، زلزله و... تلاش برای مهار نمودن بحران‌های بین‌المللی و داخلی که توانست کارنامه قابل قبولی را از خود ارائه کند. این سازمان مؤثرترین سازمان بین دولتی است که بیشترین نقش را در نظم روابط میان دولت‌ها ایفا کرده است و بدین سبب، اعتبار قابل توجهی در میان تابعان اصلی حقوق بین‌الملل یعنی (دولت‌ها) دارد.
۶ نکته مهم و اساسی که باید درباره سازمان ملل متحد بدانیم
۱. ملل متحد در آغاز به عنوان اتحادی در زمان جنگ در ۱ ژانویه سال ۱۹۴۲ میلادی (۱۱ دی ماه ۱۳۲۰ هجری شمسی) در نظر گرفته و به عنوان سازمانی بین‌المللی در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ ( ۱۳۲۳ هجری شمسی) میلادی تاسیس شد. در گرامیداشت ایجاد این سازمان، روز ملل متحد همه ساله در ۲۴ اکتبر ( ۲ آبان ماه) در جهان جشن گرفته می‌شود.
۲. سازمان ملل متحد چهار هدف اصلی و مهم دارد:
الف. حفظ صلح و امنیت بین‌المللی.
ب. توسعه روابط دوستانه میان ملل.
پ. همکاری در حل مشکلات بین‌المللی و ترویج احترام به حقوق بشر.
ت. مرکزی برای هماهنگ کردن اقدامات میان ملت‌ها. بیش از ۳۳ سازمان وابسته، به همکاری در این راستا مشغول به کار هستند، آنها درمجموع با عنوان نظام ملل متحد شناخته شده‌اند و همگی در زمینه‌های خاص خود به کار می‌پردازند.
۳. سازمان ملل متحد دولتی جهانی نیست. با این حال، راه‌هایی برای حل درگیری‌های بین‌المللی و تدوین سیاست‌های حاکم بر مسائل تاثیرگذار بر همگی ما ارائه می‌دهد. سازمان ملل متحد مجمعی است که همه کشورها در آنجا با هم دیدار می‌کنند تا به بحث و تدوین و توسعه حقوق بین‌الملل در عرصه‌هایی چون حقوق بشر، تجارت بین‌المللی، دریاها و مبارزه با تروریسم بپردازند.
۴. سازمان ملل متحد و کارگزاری‌های آن انجام هزاران طرح در سراسر جهان، از قبیل کمک به پناهندگان، مبارزه با ایدز، گسترش تولید مواد غذایی و ارائه کمک پس از وقوع بلایای طبیعی را به عهده می‌گیرند.
۵. نظام سازمان ملل متحد برای ترویج احترام به حقوق بشر، کاهش فقر، مبارزه با بیماری و حفاظت از محیط زیست فعالیت می‌کند. سازمان ملل متحد فعالیت‌های بین‌المللی در مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تروریسم و همچنین از بین بردن خشونت علیه زنان و حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی را رهبری می‌کند.
۶. در سازمان ملل متحد، تمام کشورهای عضو از بزرگ و کوچک، غنی و فقیر، با دیدگاه‌های سیاسی و نظام‌های اجتماعی مختلف، از حق اظهارنظر و رای در تصمیم‌گیری‌های مجمع عمومی برخوردارند.
انتقادات وارد به سازمان ملل
سازمان ملل متهم است که از نظام بوروکراسی کارآمدی برخوردار نیست و بیش از حد درگیر بوروکراسی شده است. در دهه ۱۹۹۰ میلادی ایالات متحده که همواره بزرگترین عضو سازمان ملل متحد بوده با اعتراض به همین ناکار آمدی از انجام تعهدات خود در قبال سازمان سرباز زد؛ و پرداخت دیون خود را منوط به اصلاحات کرد. در سال ۱۹۴۴ میلادی دفتر (OIOS) برای نظارت مؤثر بر بروکراسی سازمان تأسیس شد. مجمع عمومی طرح اصلاح ساختار سازمان ملل را در اختیار دارد که هنوز به تصویب نرسیده است. انتقاد شدید دیگری که به سازمان ملل متحد وارد است مربوط به شورای امنیت به عنوان یکی از ارکان اصلی این سازمان است، بسیاری بر این باورند که شورای امنیت سازمان ملل نمی‌تواند به روشنی و قاطعانه در برخورد با بحران‌های بین‌المللی عمل کند.
۲۴ اکتبر مصادف با ۳ آبان ماه به عنوان «روز جهانی ملل متحد» نامگذاری شده است. در سال ۱۹۴۵ میلادی (۱۳۲۴ ه.ش) در چنین روزی با امضای منشور ملل متحد از سوی کشورهای عضو از جمله ۵ عضو دائم، سازمان ملل متحد رسماً تأسیس و جایگزین جامعه ملل شد. از سال ۱۹۴۸ میلادی نیز روز ۲۴ اکتبر به عنوان روز سازمان ملل متحد نامگذاری شد. در سال ۱۹۷۱میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه دیگری را تصویب کرد (قطعنامه ۲۷۸۲) که اعلام می‌کرد که روز ملل متحد باید به یک بزرگداشت بین‌المللی یا یک روز تعطیل بین‌المللی تبدیل شود و پیشنهاد می‌شود کشورهای عضو سازمان این روز را به عنوان یک روز تعطیل عمومی در کشور خود بپذیرند. روز ملل متحد در سراسر جهان با دورهمی‌ها، گفت‌وگوها و نمایشگاه‌هایی دربارهه دستاوردها و اهداف سازمان ملل همراه است. این روز فقط در کوزوو تعطیل است زیرا این سرزمین توسط هیات دولت موقت سازمان ملل اداره می‌شود.
پس از اتمام جنگ وحشتناک جهانی دوم، دولت‌هایی که از صدمات شدید این جنگ در هراس بودند، برای جلوگیری از شروع جنگی دیگر، تدبیری اندیشیدند و با استفاده از تجربیاتشان و به منظور دفع نقایص و اشکالات جامعه ملل (League of Nations) به فکر ایجاد و تأسیس سازمان ملل متحد (UN) افتادند. سازمان ملل متحد بزرگترین سازمان بین‌المللی است که در ۱۹۴۵ میلادی (سال ۱۳۲۳ ه.ش) تأسیس شد. موسسان این سازمان که به آنها کشورهای موسس می‌گویند ۵۱ کشور بودند. در حال حاضر این سازمان ۱۹۳ کشور عضو دارد. اعضای آن تقریباً شامل همه کشورهای مستقلی می‌شود که از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده‌اند، فقط واتیکان، که عضویت در سازمان را نپذیرفته و چین ملی (تایوان) که عضویتش بعد از عضویت جمهوری خلق چین لغو شد، در سازمان ملل متحد عضو نیستند. مقر این سازمان در نیویورک آمریکا است و کشورهای عضو و موسسات وابسته آن در طول هر سال با تشکیل جلسات منظم در مورد امور بین‌المللی و امور اجرایی مربوط به آنها تصمیم‌گیری می‌کنند.
ارکان اصلی و مهم سازمان ملل متحد
۱.مجمع عمومی
۲.شورای امنیت
۳.شورای اقتصادی و اجتماعی
۴.شورای قیمومت (از اول نوامبر ۱۹۹۴ فعالیت نمی‌کند) به جای آن شورای حقوق بشر فعالیت می‌کند
۵.دبیرخانه
۶.دیوان بین‌المللی دادگستری
امروزه در تمامی بحران‌های بین‌المللی، مانند بحران شیوع بیماری منحوس کرونا، جنگ‌ها و اختلافات میان کشورها و حتی بحران‌های داخلی نام سازمان ملل متحد و سازمان‌های وابسته به آن را از اخبار و رسانه‌های مختلف می‌شنویم، بدون شک سازمان ملل متحد یکی از مهمترین سازمان‌های بین‌المللی است که بعد از تشکیل و انحلال جامعه ملل که از دیدگاه کارشناسان به موفقیت چندانی دست نیافت، توانست در پیشبرد اهداف خود به موفقیت‌های نسبی دست یابد از جمله در حل و فصل بحران‌های بین‌المللی، کمک به آوارگان ناشی از جنگ، زلزله و... تلاش برای مهار نمودن بحران‌های بین‌المللی و داخلی که توانست کارنامه قابل قبولی را از خود ارائه کند. این سازمان مؤثرترین سازمان بین دولتی است که بیشترین نقش را در نظم روابط میان دولت‌ها ایفا کرده است و بدین سبب، اعتبار قابل توجهی در میان تابعان اصلی حقوق بین‌الملل یعنی (دولت‌ها) دارد.
۶ نکته مهم و اساسی که باید درباره سازمان ملل متحد بدانیم
۱. ملل متحد در آغاز به عنوان اتحادی در زمان جنگ در ۱ ژانویه سال ۱۹۴۲ میلادی (۱۱ دی ماه ۱۳۲۰ هجری شمسی) در نظر گرفته و به عنوان سازمانی بین‌المللی در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ ( ۱۳۲۳ هجری شمسی) میلادی تاسیس شد. در گرامیداشت ایجاد این سازمان، روز ملل متحد همه ساله در ۲۴ اکتبر ( ۲ آبان ماه) در جهان جشن گرفته می‌شود.
۲. سازمان ملل متحد چهار هدف اصلی و مهم دارد:
الف. حفظ صلح و امنیت بین‌المللی.
ب. توسعه روابط دوستانه میان ملل.
پ. همکاری در حل مشکلات بین‌المللی و ترویج احترام به حقوق بشر.
ت. مرکزی برای هماهنگ کردن اقدامات میان ملت‌ها. بیش از ۳۳ سازمان وابسته، به همکاری در این راستا مشغول به کار هستند، آنها درمجموع با عنوان نظام ملل متحد شناخته شده‌اند و همگی در زمینه‌های خاص خود به کار می‌پردازند.
۳. سازمان ملل متحد دولتی جهانی نیست. با این حال، راه‌هایی برای حل درگیری‌های بین‌المللی و تدوین سیاست‌های حاکم بر مسائل تاثیرگذار بر همگی ما ارائه می‌دهد. سازمان ملل متحد مجمعی است که همه کشورها در آنجا با هم دیدار می‌کنند تا به بحث و تدوین و توسعه حقوق بین‌الملل در عرصه‌هایی چون حقوق بشر، تجارت بین‌المللی، دریاها و مبارزه با تروریسم بپردازند.
۴. سازمان ملل متحد و کارگزاری‌های آن انجام هزاران طرح در سراسر جهان، از قبیل کمک به پناهندگان، مبارزه با ایدز، گسترش تولید مواد غذایی و ارائه کمک پس از وقوع بلایای طبیعی را به عهده می‌گیرند.
۵. نظام سازمان ملل متحد برای ترویج احترام به حقوق بشر، کاهش فقر، مبارزه با بیماری و حفاظت از محیط زیست فعالیت می‌کند. سازمان ملل متحد فعالیت‌های بین‌المللی در مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تروریسم و همچنین از بین بردن خشونت علیه زنان و حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی را رهبری می‌کند.
۶. در سازمان ملل متحد، تمام کشورهای عضو از بزرگ و کوچک، غنی و فقیر، با دیدگاه‌های سیاسی و نظام‌های اجتماعی مختلف، از حق اظهارنظر و رای در تصمیم‌گیری‌های مجمع عمومی برخوردارند.
انتقادات وارد به سازمان ملل
سازمان ملل متهم است که از نظام بوروکراسی کارآمدی برخوردار نیست و بیش از حد درگیر بوروکراسی شده است. در دهه ۱۹۹۰ میلادی ایالات متحده که همواره بزرگترین عضو سازمان ملل متحد بوده با اعتراض به همین ناکار آمدی از انجام تعهدات خود در قبال سازمان سرباز زد؛ و پرداخت دیون خود را منوط به اصلاحات کرد. در سال ۱۹۴۴ میلادی دفتر (OIOS) برای نظارت مؤثر بر بروکراسی سازمان تأسیس شد. مجمع عمومی طرح اصلاح ساختار سازمان ملل را در اختیار دارد که هنوز به تصویب نرسیده است. انتقاد شدید دیگری که به سازمان ملل متحد وارد است مربوط به شورای امنیت به عنوان یکی از ارکان اصلی این سازمان است، بسیاری بر این باورند که شورای امنیت سازمان ملل نمی‌تواند به روشنی و قاطعانه در برخورد با بحران‌های بین‌المللی عمل کند.
نظر شما