به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر، نشريه‌اي است كه با هدف اطلاع‌رساني و نقد و بررسي كتاب و كمك به ارتباط خلاق بين پديدآورندگان، ناشران، كتابداران، كتابخوانان و ديگر فعالان عرصه نشر و فرهنگ كشور از سوي «خانه كتاب» به صورت ماهانه منتشر مي‌شود.
«كتاب ماه كليات» با توجه به رده‌بندي دهدهي ديويي به نقد و بررسي كتاب‌هاي علوم كتابداري، اطلاع‌رساني، روزنامه‌نگاري، نسخ خطي، رايانه، دايرة‌المعارف و فهرست‌ها، لغت‌نامه و فرهنگنامه، كتاب‌شناسي و دانشنامه مي‌پردازد. همچنين هر ماه فهرست كامل انتشارات ماه پيشين در حوزه كليات كه با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي انتشار يافته و در نظام اطلاع‌رساني «خانه كتاب» وارد شده است، بر اساس رده‌بندي دهدهي ديويي در داخل لوح فشرده ارائه مي‌شود.
داريوش مطلبي در بخش «سخن نخست» با عنوان «فناوري اطلاعات در خدمت نسخه‌هاي خطي» مي‌نويسد: «انديشه‌هاي بشري در طول ساليان متمادي پيش از صنعت چاپ، به صورت دست‌نويس تهيه مي‌شدند و در اختيار افراد قرار مي‌گرفتند. حاصل تلاش عالمان بسياري در قرون پيشين در اين نسخ نهفته‌اند. سال‌هاي سال يافته‌هاي علمي بشر به عنوان ميراث فرهنگي و تمدني بشريت محافظت شده و آثار خطي كه در عين آسيب‌پذيري، بسيار ارزشمند هستند، به نسل‌هاي بعد منتقل شده‌اند. اين تلاش‌ها اگر نبود دست‌نوشته‌هاي قدما و بزرگان علم و ادب يا از بين مي‌رفت و يا در موزه‌هاي كشورهاي غربي و در پشت ويترين‌ها محصور مي‌ماند.
دو نگرش عمده بر دنياي نسخه‌هاي خطي حاكم است. در نگاه سنتي، نسخه‌هاي خطي در اختيار تعداد محدودي از علما، انديشمندان و برخي از كتابخانه‌ها و استفاده‌كنندگان آنها قرار مي‌گيرند و يا به عنوان آثار قيمتي و اصطلاحا عتيقه در كنج موزه‌ها به نمايش گذاشته مي‌شوند. در نگرش دوم و جديد، ارزش اين آثار به استفاده از آنها توسط تاريخ‌نگاران و دانشمندان وابسته است تا منشاء توليدات علمي جديدي شود و پژوهشگران براي نوشتن تاريخ علم و استفاده از يافته‌هاي گذشتگان به عنوان چراغ راهي براي آينده از آنها بهره برند.
با نفوذ فناوري اطلاعات و ارتباطات در تمام شوون زندگي بشر، به ويژه در كتابخانه ، نگرش جديد قوت گرفت و بخش نسخه‌هاي خطي كتابخانه‌ها با وجود سنخيت كم خود با فناوري‌هاي جديد، از اين فرصت به بهترين شكل ممكن استفاده كردند و از ارزش‌هاي افزوده فناوري‌ها در راستاي فراهم‌آوري، حفاظت، سازماندهي، و اشاعه آثار خطي استفاده كردند. شايد بتوان ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي و ابرداده براي نسخه‌هاي خطي و دسترس‌پذير كردن اين اطلاعات را از گام‌هاي اصلي و مقدماتي در اين حوزه نام برد. اين فعاليت‌ها كمك كرد تا كارشناسان با آثار خطي موجود در كتابخانه‌هاي مختلف آشنا شوند و با شناسايي آنها به استفاده و پژوهش بيشتر اقدام ورزند. قبل از ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي، شناسايي و استفاده از اين آثار، با مشكلات فراواني همراه بود و بيشتر محدود به افراد خاص و استفاده‌كنندگان يك كتابخانه بود. با وجود اين، شكل‌گيري بانك‌هاي اطلاعاتي الكترونيكي، استفاده وسيع از اين آثار را فراهم كرد. هرچند توليد فهرست‌هاي خطي، سال‌هاي سال به سختي از سوي فهرست‌نگاران و نسخه‌پژوهان و به شيوه سنتي انجام مي‌شد، ولي فناوري، روح تازه‌اي به جان خسته اين آثار دميد و در ميزان اقبال و مراجعه به اين آثار موثر افتاد.
با گسترش مراجعات كارشناسان به كتابخانه‌هاي بزرگ دارنده نسخه‌هاي خطي ـ‌كه توليد بانك‌هاي اطلاعاتي در اين مراجعات بي‌تاثير نبودند‌ـ متوليان امر از يك طرف نگران آسيب ديدن نسخه‌ها بودند و از طرف ديگر با نارضايتي‌هاي استفاده‌كنندگان (به خاطر سخت‌گيري‌هاي موجود براي استفاده از اصل اثر كه از سوي كتابخانه‌ها اعمال مي‌شد) مواجه بودند، در نتيجه كتابخانه‌ها به فكر افتادند تا با كمك فناوري‌هاي جديد به رفع اين مشكلات اقدام كنند. توليد ميكروفيلم از آثار خطي كه امكان استفاده مكرر از يك نسخه را براي مراجعان به وجود مي‌آورند و همچنين چاپ اين آثار را روي كاغذهاي مخصوص، به تدريج امكان استفاده گسترده‌تر آثار خطي را براي مراجعان فراهم كرد. اين تحول ضمن تسهيل استفاده از آنها، امكان تهيه نسخه‌هايي از آثار را براي ساير كتابخانه‌ها فراهم كرد. توليد ميكروفيلم با وجود ارزش افزوده فراواني كه داشت، در عين حال كه زمانبر بود، استفاده از آنها نيز محدود به فضاي كتابخانه و نيز دستگاه‌هاي ميكروفيلم‌خوان بود.
مشكلات پيش گفته و توليد دستگاه‌هاي پويشگر(اسكنر) جديد كه امكان توليد تصويرهاي با كيفيت را براي كتابخانه‌ها فراهم مي‌كرد، سبب حضور دستگاه‌هاي پويشگر در بخش نسخه‌هاي خطي كتابخانه‌هاي بزرگ شد و به تدريج دسترس‌پذيري اين آثار وارد مرحله جديدي شد و بسياري از كتابخانه‌ها با خريد اين دستگاه‌ها، توليد نسخه الكترونيكي آثار خطي بر اساس تقاضاي مراجعه كنندگان و پژوهشگران را در دستور كار خويش قرار دادند تا ضمن دسترس‌پذير كردن آثار، از آسيب ديدن آنها نيز جلوگيري كنند و همچنين زمينه‌هاي اشتراك بين كتابخانه‌اي آثار فراهم شد. با اين عمل امكان استفاده از آثار خطي از طريق رايانه‌هاي شخصي پژوهشگران و در منزل و يا پشت ميز كار آنها فراهم شد.
در ادامه برخي از كتابخانه‌ها تلاش كردند ضمن دسترس‌پذير كردن اين آثار در شبكه داخلي كتابخانه و يا ارائه لوح‌هاي فشرده آنها، دسترسي در محيط اينترنت را نيز فراهم سازند. در واقع فناوري محدوديت‌هاي زماني و مكاني استفاده از نسخه‌هاي خطي را در كتابخانه‌هايي كه از اين امكان استفاده كردند، از بين برد و كارشناسان و نسخه‌پژوهان را كه خيلي با رايانه مانوس نبودند به استفاده از نسخه‌هاي الكترونيكي ترغيب كرد. كتابخانه‌هاي بزرگ ايران كه داراي گنجينه بسيار ارزشمند نسخه‌هاي خطي هستند تلاش‌هاي درخور توجهي در سال‌هاي اخير انجام داده‌اند كه فعاليت‌هاي كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس، سازمان اسناد و كتابخانه ملي و كتابخانه آيت‌الله مرعشي نجفي(ره) و كتابخانه آستان قدس رضوي در اين خصوص قابل توجه است.
هرچند استفاده از فناوري‌هاي اطلاعاتي و امكانات شبكه جهاني اينترنت براي اطلاع‌رساني و اشاعه آثار خطي بسيار مفيد و ارزشمند بوده است ولي هنوز با وضعيت مطلوب فاصله بسياري وجود دارد. اگر كتابخانه‌هاي متولي بتوانند از يك استاندارد واحد براي فهرست‌نويسي اين آثار استفاده كنند و به ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي استانداردي اقدام كنند شايد در آينده نزديك شاهد ايجاد فهرستگان مشترك براي نسخه‌هاي خطي كشورمان باشيم. كتابخانه‌ها با ايجاد فهرستگان مشترك و همچنين دسترس‌پذير كردن محتواي آثار در محيط اينترنت، به هم‌افزايي قابل ملاحظه‌اي دست خواهند يافت و اين سرمايه‌هاي گران‌بها در دسترس طيف وسيع‌تري از محققان قرار خواهد گرفت. براي رسيدن به چنين موقعيتي، تلاش صادقانه و بدون توقعات معمول، ضرورتي اجتناب‌ناپذير است».
در بخش گفت‌وگوي اين نشريه، مطلب «كمال فهرست‌نگاري در گفت‌وگو با استاد عبدالحسين حائري(احسان الله شكرالهي)» درج شده است.
كتاب ماه كليات، نشست اين شماره خود را به بررسي «ديجيتال‌سازي نسخه‌هاي خطي: ضرورت‌هاي كنوني و دور نما» با حضور دكتر سوسن اصيلي، عليرضا طيراني، مهندس رضا شهرابي و ناصر گلباز، اختصاص داده است. در مطلع اين نشست مي‌خوانيم: «با گسترش روزافزون استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در حفاظت، سازماندهي و اشاعه آثار علمي، نسخه‌هاي خطي نيز به عنوان آثار علمي رديف اول از اين قاعده مستثني نيستند و به نظر مي‌رسد استفاده از دستاوردهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در اين حوزه از اهميت بيشتري نسبت به آثار علمي ديگر دارد و يكي از مهم‌ترين اقدامات انجام گرفته در سال‌هاي اخير، ديجيتالي كردن و دسترس پذير كردن نسخه ديجيتالي آثار در كتابخانه‌هاي بزرگ كشور مي‌باشد. منحصر به فرد بودن اين آثار و آسيب‌پذير بودن استفاده اصل نسخه از جمله دلايل اصلي ديجيتالي كردن اين آثار محسوب مي‌شود.
ديجيتال‌سازي نسخه‌هاي خطي با وجود ارزش افزوده فراواني كه دارد، چالش‌هايي را نيز به همراه داشته است. آسيب‌پذيري اين آثار در فرايند ديجيتال‌سازي از جمله چالش‌هاي اصلي ديجيتال‌سازي آنهاست. همچنين اولويت‌بندي ديجيتال‌سازي، كيفيت اسكن، نحوه اسكن، ذخيره‌سازي، نمايش و دسترس‌پذير كردن آنها از ديگر چالش‌هاي اين حوزه محسوب مي‌شوند كه بايد مورد بررسي بيشتر قرار گيرند...»
در بخش ديدگاه، اين مطالب به چشم مي‌خورند: پژوهش نسخه‌هاي خطي و چالش‌هاي موجود(دكتر غلامرضا فدايي)، حوزه‌هاي جديد در پژوهش نسخه‌هاي خطي(دكتر رضا خاني‌پور)، يادداشت‌هاي يك فهرست‌نگار(ابوالفضل حافظيان بابلي)، در سوگ استاد منزوي(سيدعبدالله انوار)، فصلي از فضايل فاضل (ره) (محمد وفادار مرادي).
نيم نگاهي به فهرست نسخه‌هاي خطي «كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه اصفهان» و «كتابخانه آيت‌الله حاج سيدحسن فقيه امامي»(محسن ناجي نصرآبادي)، فهرست نسخه‌هاي خطي كتابخانه عمومي جمعيت فرهنگ نشر(پريسا كرم‌رضايي)، نسخ خطي اهدائي صارم‌الدوله(اكبر تقي‌پور)، فهرست نسخه‌هاي خطي كتابخانه ملي تاجيكستان(دكتر مرتضي رزم‌آرا)، شمس‌الحساب الفخري(فريد قاسملو)، نگاهي به فهرست نسخه‌هاي خطي كتابخانه مدرسه آيت‌الله‌العظمي بروجردي در نجف اشرف(فاضل‌هاشمي)، نسخه‌هاي خطي از تركيه تا هندوستان(علي صدرايي خويي)، شيخ آقا بزرگ تهراني، بزرگمرد ماناي تاريخ ايران اسلامي(مريم شعبان زاد)، عناوين مطالبي هستند كه در بخش نقد و بررسي كتاب‌ها، كار شده‌اند.
در بخش مقاله، مقالاتي با اين عناوين به چاپ رسيده‌اند: مروري اجمالي به فراهم آوري مخطوطات در ايران(علي صادق‌زاده)، نسخ خطي عثماني و پروژه‌هاي رقومي‌سازي كتب خطي در تركيه(ز. يونجا اوداباش، حسين اوداباش، جوشگول پولات؛ ترجمه دكتر ر ضا خاني‌پور)، جست‌وجو در نسخه‌هاي خطي عربي با استفاده از ابرداده و گزارمان (عمر الباني، رشيدبن سليمان، نورالدين المحقي، بدرالدين اغوتان، نورالدين رئيس؛ ترجمه حميد كشاورز).
در بخش معرفي نسخه‌هاي خطي، اين مطالب درج شده‌اند: ذخيره خوارزمشاهي(فرزان عزيززاده)، قرآن وقف تلاوت امام زمان(عج) ظرايف هنري و دقايق تاريخي (داود نظريان).
نسخ خطي و چاپ سنگي در نهاد كتابخانه‌هاي عمومي(سيامك محبوب)، نگاهي به چكيده‌نامه پايان‌نامه‌هاي حوزه نسخ خطي(عليرضا ناصري مالواني)، مخطوطات عربي در سن‌پترزبورگ(نوشته دكتر انس خالدوف؛ ترجمه حسين علينقيان) و سيزدهمين دوره جايزه كتاب فصل جمهوري اسلامي ايران، عناوين گزارش اين شماره ماهنامه را تشكيل مي‌دهند.
«در ماهي كه گذشت» و «چكيده انگليسي» مطالبي است كه در انتهاي ماهنامه درج شده‌اند.
يكصد و پنجاه و ششمين شماره ماهنامه «كتاب ماه كليات» در 136 صفحه و بهاي 12000 راهي بازار نشر شد.
چهارشنبه ۱۷ آذر ۱۳۸۹ - ۱۱:۰۰
يكصد و پنجاه و ششمين شماره ماهنامه تخصصي نقد و بررسي كتاب با عنوان «كتاب ماه كليات» به سردبيري داريوش مطلبي از سوي خانه كتاب منتشر و روانه بازار نشر شد.\
نظر شما