چاپ اول کتاب «درسنامه ترجمه: اصول، مبانی و فرایند ترجمه قرآن کریم» تألیف سید محمدحسن جواهری از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر و روانه بازار نشر شد.\
این کتاب افزون بر محور قرار دادن ترجمه قرآن، نیمنگاهی به ترجمه حدیث نیز دارد. از اینرو، میتواند برای دانشپژوهانی که به نوعی با ترجمه قرآن و حدیث سر و کار دارند، مفید افتد؛ به ویژه دانشپژوهان حوزوی و دانشجویان رشتههای الهیات و علوم قرآن و حدیث در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد.
بر اساس مطالب كتاب، لغتشناسان درباره ریشه لغوی «ترجمه» اختلاف نظر دارند که میتوان آرای آنها را در دستههای ذیل خلاصه کرد:
الف) «ترجمه» ریشهای آرامی دارد: طرفداران این فرضیه بر این باورند که ترجمه و ترجمان و دیگر مشتقات آن از «ترگوم» یا «ترگومین» آرامی گرفته شده و در عربی رواج یافتهاند. علامه دهخدا در لغت نامه خود و رفائیل نخلةالیسوعی در «غرائباللغةالعربیة» از این قول جانبداری کردهاند. بر اساس این نظریه، صورتهایی از واژههای آرامی، پیش از اسلام و یا پس از آن و از طریق زبان عربی به زبان فارسی راه یافته است؛ بنابراین، نمیتوان ریشه آن را در زبان فارسی جستوجو کرد.
ب) ریشه واژه «ترجمه» عربی است: جوهری(332-393 قمري) در صحاح، راغب(متوفی 425 قمري) در مفردات، ابن منظور(متوفی711 قمري) در لسانالعرب، فیومی(770 قمري) درالمصباحالمنیر و برخی دیگر این دیدگاه را پذیرفته، در ماده «رجم» و «ترجم» آوردهاند.
در وجه اقتباس ترجمه از رجم میتوان گفت كه «رجم» به معنای پرتاب سنگ است که به صورت استعاری در سخن گفتن بر اساس حدس و گمان و نیز در معنای توهم، شتم و جز اینها به کار میرود. ترجمه نیز ابزاری است برای رساندن پیام نویسنده متن به مخاطبان ناآشنا با زبان وی که این القا میتواند به منزله پرتاب تلقی شود، به ویژه اگر ترجمه برای انتقال پیام به گروهی ناسازگار یا در راستای تحقق امری خصمانه باشد.
درباره اهمیت و ضرورت ترجمه نيز باید گفت که اسلام آیینی جهان شمول است که بر پایه قوانین الهی به ودیعه نهاده شده در قرآن، بنا شده است. از اینرو، همگان باید از محتوای کتاب آسمانی اسلام آگاه شوند و سادهترین راه دستیابی به چنین هدفی، «ترجمه» هرچه دقیقتر آن است. بنابر این، اهمیت ترجمه قرآن برخاسته از اهمیت و موقعیت و ویژگیهای آیین اسلام است.
بر اساس مطالب كتاب، برخی محققان برای بیان اهمیت ترجمه بین زبانی قرآن، به دلایلی چند استناد کردهاند که مهمترین آنها عبارتاند از:
- قرآن دعوت عمومی است و باید به همه انسانها ابلاغ شود: «هذا بیان للناس و هدی و موعظة للمتقین.» (آل عمران، آيه 138)
- غرض از نزول قرآن، تبیین و روشن ساختن آن برای جهانیان است، نه اینکه تنها آن را تلاوت کنند و تنها در اختیار گروهی خاص باشد.
ترجمه آیات و سور قرآن از همان صدر اسلام مورد توجه بوده است. شاید اولین مترجم قرآن «جعفربن ابیطالب» باشد که آیاتی از سوره مریم را به زبان حبشی ترجمه کرد. سلمان فارسی نیز به گزارش برخی روایات، سوره حمد را برای همزبانان خویش ترجمه کرده که ترجمه بسمله آن به ما رسیده است. البته در این روایات به دلایلی چون اختلاف در نقل و ضعف سند، تردید کردهاند.
در بخشي از كليات فصل اول كتاب حاضر، درباره پيشينه ترجمه قرآن آمده است: «در سال 230 هجری قمري قرآن به زبان هندی ترجمه شد و در قرن چهارم (351- 365) «ترجمه و تفسیر رسمی» یا ترجمه تفسیر بزرگ جامعالبیان طبری به همت علمای ماوراءالنهر و به درخواست سلطان منصوربن نوح سامانی رخ داد. پس از ترجمههای یادشده، ترجمههای دیگری نیز در قرنهای بعد به عرصه ظهور رسید که تفسیر قرآن مجید(نسخه کمبریج) بین قرنهای چهارم و پنجم، ترجمه ابوحفص نجمالدین عمربن محمد نسفی بین سالهای 462 - 538 هجری، تاجالتراجم فی تفسیرالقرآن للاعاجم، اثر شهفوبن طاهر اسفراینی در اواسط قرن پنجم، کشفالاسرار و عدةالابرار، اثر رشیدالدین میبدی(متوفی اوایل قرن ششم) و تفسیر روضالجنان و روحالجنان، تألیف ابوالفتوح رازی تدوین شده در دهههای دوم و سوم قرن ششم، از آن جملهاند. گفتنی است به باور برخی کارشناسان (دکتر علی رواقی) در فاصله قرن اول تا چهارم ترجمههای متعددی عرضه شده که میتوان نشانههایی از آنها را یافت؛ برای مثال، برخی تاریخ تألیف قرآن قدس را به پیش از قرن چهارم نيز برگرداندهاند، هر چند برخی نیز با این نظریه موافق نیستند.»
کتاب حاضر در چهار فصل و دو پیوست سامان یافته است. کلیات، اصول و مبانی ترجمه قرآن، مبانی ترجمه، فرایند ترجمه قرآن، عناوین چهار گانه فصول این اثرند. همچنین، قاموسشناسی و مراجعه صحیح به آنها و منبعشناسی ترجمه، پیوستهای اثر حاضر را تشكيل ميدهند.
در انتهای این اثر، نمایهای از آیات نیز درج شده است.
کتابهای آداب زندگی پیامبر(ص)، آشنایی با مطالعات ترجمه، آموزش کلام اسلامی، آوای قرآن، آیاتالاحکام، آیات مشابه قرآن، ادبالکاتب، اصولالفقه، اصول کافی، اصول و مبانی ترجمه، اعجاز بیان قرآن، اعیانالشیعه، اقربالموارد، البرهان فی علومالقرآن، البیان فی تفسیرالقرآن، الحدائقالناضره فی احکامالعترةالطاهرة، الحیوان، الغدیر، المبسوط، المراجعات، مسند حنبل، المنجد فیاللغة، المیزان فی تفسیرالقرآن، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، باد و باران در قرآن، باطن و تأویل قرآن، بحارالانوار، بینات، پرسمان علوم قرآنی، پژوهش در اعجاز علمی قرآن، پیام قرآن، تاجالعروس، تأثیر قرآن بر زبان عربی و دهها عنوان کتاب دیگر(مجموعا 247 عنوان کتاب) از منابع مورد استناد مؤلف در تدوین این اثرند.
چاپ اول کتاب «درسنامه ترجمه: اصول، مبانی و فرایند ترجمه قرآن کریم» در شمارگان 1000 نسخه، 334 صفحه و بهای 35000 ریال راهی بازار نشر شد.
نظر شما