به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) این اثر تلاشی است برای پاسخ به کسانی که تصور می‌کنند میان هویت ملی ما با هویت معنوی و اسلامی تقابل و تعارض وجود دارد و گاه نتیجه می‌گیرند که برای رفع این تقابل لازم است دست به گزینش بزنیم و یکی از طرفین را به بهای از دست دادن طرف دیگر برگزینیم. 

مولف این کتاب با مرور منابع تاریخی متعدد موجود، پیوند میان ملیت ایرانی و دین به نحو عموم، و دین اسلام به طور خاص را می‌جوید. هرچند در این اثر به ضرورت موضوع و انگیزه مولف، ویژگی‌ها و امتیازات اقوام ایرانی مطرح می‌شود، لکن عرضه این جستارها به هیچ وجه به معنای نادیده گرفتن قوت‌ها و برتری‌های سایر ملل، یا به انگیزه برتری‌جویی بر دیگر انسان‌ها نیست که به باور اسلامی ما، نگاهی به داشته‌های ما ایرانیان برای بازیابی خویش و حرکت مجهزتر به سمت چشم‌اندازهای برتر الهی است. 

علی‌اکبر ولایتی در مقدمه کتاب «حیات فرهنگی ایرانیان» در تعریف واژه هویت می‌گوید: «واژه هویت که در زبان فارسی گاهی آن را همانی یا این همانی معنی کرده‌اند، می‌تواند به فرد و همچنین جمع تعلق گیرد یعنی هویت در افراد و آحاد یک ملت رخ می‌نماید و سپس اجتماع و قوم را دربرمی‌گیرد. به همین سبب در تعریف هویت می‌توان گفت: مجموعه علائم و نشانه هایی که یک فرد را از فرد دیگر متمایز کند، اعم از سیاسی، تاریخی، فرهنگی، مادی، معنی و... را هویت گویند.» 

این اثر در هفت فصل مجزا تدوین شده است. در فصل اول خواننده با پیشینه ایرانیان و جایگاه اقوام بومی ایران آشنا می‌شود. در این فصل همچنین سجایای اخلاقی ایرانیان و سهم ایرانیان در پیدایش خط مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و خواننده با آگاهی از تاریخ تمدن و فرهنگ ایران برای ورود به فصل‌های دیگر آماده می‌شود. 

در فصل دوم نویسنده واژه ذو‌القرنین را در اندیشه ایرانی به بوته نقد و بررسی قرار می‌دهد. کیستی ذوالقرنین و انطباق آن با شخصیت‌های تاریخی از دیرباز موضوع بحث برانگیزی بوده است. طرح این موضوع که ذوالقرنین کیست، هم از این رو که می‌گویند اسکندر مقدونی است و یا داریوش و کوروش، پادشاه هخامنشی، با تاریخ ایران پیوند خورده و بخشی از تاریخ و هویت ما ایرانیان شده است. بنابراین در این فصل سعی شده با تحقیق در منابع تاریخی مشخص شود که ذوالقرنین کیست و جایگاه آن در شکل گیری هویت ایرانیان تا چه اندازه بوده است. 

فصل سوم کتاب حاضر به موضوع گسترش اسلام در مرزهای ایران می‌پردازد و مسیر تاریخی ورود این دین مبین را به فرهنگ و تمدن ایرانیان مورد ارزیابی قرار می‌دهد. فصل چهارم استمرار هویت ایرانی در دوران اسلامی و نقش ایرانیان در معماری اسلامی را بررسی می‌کند. 

فصل پنجم کتاب زبان فارسی و تحکیم هویت ایرانی و اسلامی، فصل ششم نقش آیین‌های ملی و مذهبی در تقویت هویت ایرانی و اسلامی و فصل هفتم فراز و فرودهای هویت ایرانی- اسلامی در دوران معاصر را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد.
در این سه فصل نقش زبان و ادبیات در انتقال میراث فرهنگی، لایه‌های پنهان و آشکار هویتی در میراث فرهنگی، مولفه‌ها و زیرساخت‌های هویت ملی ایران در مرکز توجه قرار دارد و نویسنده با نثری روان و ساده سعی دارد هویت ایران و اسلامی را بیش از پیش برای خوانندگان آشکار سازد. 

چاپ نخست کتاب «جستارهایی در حیات فرهنگی ایرانیان» در 588 صفحه با قیمت 26 هزار و 500 تومان از سوی انتشارات سروش منتشر و وارد بازار نشر شده است.