به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) عصر دیروز هشتم تیرماه نشست «معناشناسی اصطلاحات حوزه انس با قرآن» از سلسله نشست‌های تخصصی بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، با سخنرانی دکتر مصطفی عباسی مقدم در سالن کنفرانس این نمایشگاه واقع در باغ موزه دفاع مقدس برگزار شد.

در ابتدای این نشست عباسی مقدم در باب لزوم معناشناسی اصطلاحات قرآنی گفت: در بسیاری از علوم، خلط بین مفاهیم و واژگان، بسیار اتفاق می‌افتد، به‌طوری که متخصصان علوم مختلف دربار برخی مفاهیم با هم اختلاف نظر دارند؛ از این رو یکی از مباحث اساسي و مقدماتي تفسير قرآن كريم، یعنی ترمینولوژی و روش‏‌هاي تفسيري در حوزه علوم مختلف موضوعیت پیدا می‌کند.

وی افزود: اگر می‌خواهیم جامعه را بر اساس این مفاهیم – چه در حوزه فردی و چه در حوزه اجتماعی – بسازیم، علاوه بر شناخت مفاهیم و کلیدواژه‌ها، موظفیم برای علوم مختلف مدل‌سازی کنیم و بر اساس چارچوب‌های نظری، ربط آن‌ها را در عرصه‌های مختلفی مانند اقتصاد قرآنی به‌کار ببندیم.

عضو هیات علمی دانشگاه کاشان  با اشاره به لزوم به‌کارگیری مدل‌ساری از قرآن در جامعه تأکید کرد: اگر ما این مدل‌ها را با توجه به فهم کامل واژه‌ها بیابیم، قطعا رهنمودگیری از مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در جامعه با تأثیر بیشتر و بهتر صورت می‌گیرد و می‌توانیم این مدل‌ها را در اقتصاد، سیاست، اجتماع و غیره به‌کار ببندیم.

قرائت، اولین گام به سمت انس با قرآن
عباسی مقدم در این نشست توجه به مفاهیم قرآنی را تحت عنوان «انس با قرآن» مطرح کرد و گفت: بر همین اساس اولین واژه‌ای که در مواجهه با قرآن انسان با آن مواجه می‌شود، واژ «قرائت» است؛ به‌طوری که در اولین آیه‌ای که بر پیامبر نازل شد آمده: «اقرأ بسم ربک الذی خلق» و همین‌طور در بسیاری دیگر از آیات و احادیث و روایات، بر شأن بالای قرائت تأکید شده است.

این پژوهشگر دینی  درباره ویژگی‌های قرائت گفت: پیوستگی و تداوم در خواندن قرآن،کثرت و زیاد خواندن قرآن و همچنین یکسویه بودن قرائت، از ویژگی‌های قرائت است. جریان قرائت معمولا یکسویه است و لازم نیست دیگران جواب دهند یا مخاطب قرائت باشند. مثلا وقتی بر پیامبر نازل شد که «اقرأ بسم ربک الذی خلق» منظور از قرائت خواندن برای خود است، نه برای سایرین و بدین ترتیب عمدتا قرائت مخاطب ندارد.

همراهی و تبعیت از قرآن در تلاوت
وی همچنین دومین مرحله انس با قرآن «تلاوت» عنوان کرد و گفت: تلاوت به معنی دنبال کردن و با علاقه در پی چیزی آمدن است؛ بنابر این تلاوت را می‌توان خواندن قرآن همراه با علاقه، طراوت، آگاهی و دقت در معنا تعریف کرد.

این استاد دانشگاه در ادامه با نقل قول از اندیشمندان گذشته در حوزه قرآن ادامه داد: راغب اصفهانی تلاوت را جدا از قرائت می‌داند؛ به‌طوری که می‌گوید هر تلاوتی، یک قرائت است اما هر قرائت نمی‌تواند تلاوت باشد. چرا که در تلاوت نوعی تبعیت و همراهی با قرآن دیده می‌شود. امام صادق (ع) هم که اولین مرجع ما در تفسیر قرآن است، می‌فرمایند: «کسانی تلاوت می‌کنند که با قرآن هراهی و از آن تبعیت می‌کنند.»

عباسی مقدم درباره ویژگی‌های تلاوت نیز گفت: همراهی و تبعیت از قرآن،تقویت ایمان و همراه بودن تلاوت با ایمان واین که تلاوت مقدمه فهم و تدبر است، ویژگی‌های تلاوت محسوب می‌شود و به‌طور کلی اگر به دنبال معرفت نسبت به قرآن هستیم، باید در پی تلاوت قرآن باشیم.

گوش سپردن با پذیرش قبلی در استماع
این پژوهشگر علوم قرآن و حدیث مرحله سوم انس با قرآن «استماع» دانست و ادامه داد: استماع مصدر باب «استفعال»، مشتق از «سمع» است. «سمع» عبارت است از «حسن شنوایی در گوش كه صداها را درك می‌كند»، و «سماع» یعنی، صرف شنیدن هر چند بدون اراده باشد، اما «استماع» گوش سپردن همراه با پذیرش قلبی است كه بدون اعمال اراده حاصل نمی‌شود. بدین ترتیب گوش فرا دادن آگاهانه به خوانده شدن قرآن سومین مرحله انس با قرآن محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: مستحب است هنگام تلاوت قرآن، دیگران به احترام آن سکوت کرده به‌ آن گوش جان بسپارند و پیام خدا را بشنوند و در زندگی خود از آن الهام گیرند زیرا قرآن تنها کتاب قرائت نیست؛ بلکه کتاب فهم و درک و سپس عمل است، به‌طوری که در آیه 204 سوره اعراف آمده است: «وَإِذَا قُرِىءَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ».

این محقق علوم دینی با اشاره به روایاتی درباره «استماع» گفت: گوش دادن به قرآن که در آن به معنا و مفهوم کلام الهی هم توجه بشود و نیز «سماع» (مطلق شنیدن) فضیلت و پاداش ذکر کرده‌اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: قارئ القرآن والمستمع، فی الأجر سواء؛ تلاوت‌کننده و گوش فرادهنده به قرآن در پاداش مساوی هستند. همین‌طور امام صادق علیه السلام فرموند: کسی که حرفی از کتاب خدا را بشنود، بی‌آن‌که بخواند. خداوند حسنه‌ای برای او می‌نویسد و گناهی را از او می‌بخشد و یک درجه او را بالا می‌برد.

عباسی مقدم در ادامه به ذکر احادیثی از پیامبر اکرم (ص) پرداخت و گفت: همچنین در روایات داریم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به ابن‌ مسعود، یکی از اصحاب و شاگردان مکتب قرآن، فرمودند: برایم قرآن بخوان! ابن‌ مسعود عرض کرد: قرآن به شما نازل شده است، آن وقت من برای شما بخوانم؟! رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «من دوست دارم قرآن را از دیگری بشنوم». ابن‌مسعود قرآن خواند و دیدگان پیامبر صلی الله علیه و آله پر از اشک شد.

وی همچنین ویژگی بارز استماع را نیز ایجاد فرصت و بهره‌مندی از قرائت دیگران از قرآن عنوان کرد.

حرمت و فخامت کلام خدا در ترتیل
عضو هیات علمی دانشگاه کاشان چهارمین مرحله از مراحل انس با قرآن را نیز «ترتیل» عنوان کرد و افزود: ترتيل از ريشه «رـ ت ـ ل» به معناى منظم و مرتب بودن است و به دندان‌هاى سفيد و مرتّبى كه با فاصله كم و هماهنگ روييده شده باشد «ثَغْرٌ رَتِل» گويند و به‌طور کلی به هر چيز نيكويى كه با نظم و ترتيبى خاصّ چيده شده باشد «رَتِل» گويند.

این محقق علوم قرآنی در تشریح چهارمین مرحله انس با قرآن گفت: ترتيل در كلام، تركيب نيكوى كلمات و چينش زيباى آن است و ترتيل در گفتار آن است كه سخن را روان و آراسته و بدون تكلّف و شتاب ادا كنند، به طورى كه حروف و‌كلمات در آن واضح و آشكار باشد. اين تعبير اصطلاحى قرآنى در آداب تلاوت قرآن ‌است.

عباسی مقدم ادامه داد: سفارش قرآن به پیامبر برای خواندن قرآن و آن نوعی از خوانش که خداوند از پیامبرش در قرآن خواسته، ترتیل است. حتی آیاتی وجود دارد که وقتی خود خداوند می‌خواهد خواندن قرآن را به خود نسبت دهد، از واژه ترتیل استفاده می‌کند. یعنی آهسته، پیوسته و شمرده خواندن آیات، همراه با توجه به عمق معانی.

وی به در ادامه درباره ویژگی‌های ترتیل گفت: آخرین مرحله از خوانش قرآن ترتیل است؛ در ترتیل حرمت و فخامت کلام خدا بیشتر از سایر شیوه‌ها رعایت می‌شود و در نهایت این که این روش بهترین مقدمه برای فهم و درک آگاهانه و تدبر است.

 ذکر آمیخته با تدبر
این مدرس دانشگاه پنجمین مرحله انس با قرآن «تدبر» دانست و تمامی مراحل قبل بدون آن هرگز کامل نخواهند بود. تدبر به معناي عميق و ژرف انديشي و عاقبت انديشي است؛ به‌طوری‌که در چهار آیه قرآن به صراحت بر لزوم تدبر به قرآن کریم تأکید دارند:
1. در آیه 82 سوره نساء آمده «افلا يتدبرون القرآن و لو كان من عند غيرالله لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً» آيا درباره قرآن نمي‌‏انديشيد؟ اگر از سوي غير خدا بود، اختلاف فراواني در آن مي‏‌يافتند.
  2. در آیه 68 سوره مومنون آمده «افلم يدبروا القول» آيا آنان در اين گفتار نينديشيدند. 
 3. در آیه 24 سوره محمد آمده «افلا يتدبرون القران ام علي قلوب اقفال‏ها» آيا آنها در قرآن تدبر نمي‏كنند، يا بر دل‏هايشان قفل نهاده شده است. 
 4. در آیه 29 سوره ص آمده (كتاب انزلناه اليك مبارك ليتدبروا آياته و ليتذكر اولوالالباب) اين كتابي است پر بركت كه بر تو نازل كرديم تا در آيات آن تدبر كنند و خردمندان متذكر شوند.
وی در ادامه با اشاره به آیات فوق، تأکید کرد: از دقت در اين آيات روشن مي‏شود كه الهي بودن قرآن بدون تدبر در آن معلوم نخواهد شد، و بدون تدبر در قرآن نمي‏توان از ذخاير بي‏كران و پر خير و بركت كلام خدا بهره‏اي جست، و از ظلمات شك و ترديد و حيرت و سرگرداني خود را رهانيد، و به ايماني راسخ و يقيني استوار دست يافت.

عباسی مقدم در با اشاره یه اینکه كه ذكر بي‏فكر تدبر، لقلقه زباني بيش نيست و آنچه ما را به فلاح و رستگاري مي‏رساند همان ذكر آميخته با تفكر و تدبر در جميع حالات است اصولاً ذكر و تفكر سبب مي‏شود كه ياد خدا در اعماق جان انسان رسوخ كند و ريشه‏هاي غفلت و بي‏خبري كه عامل اصلي هر گونه گناه است بسوزاند و انسان را در مسير فلاح و رستگاري قرار دهد.

 بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم از 4 تا 22 تیر ماه به مدت 20 روز از ساعت 18 تا 24 در محل باغ موزه دفاع مقدس واقع در میدان ونک، بزرگراه شهید حقانی، میزبان قرآن دوستان و روزه داران خواهد بود.