مجموعه سه جلدی «چه می‌گفت حافظ» به کوشش محمدجواد فرزان از سوی نشر ایرانیکا راهی بازار نشر شد. مولف این کتاب «دیوان حافظ» را کتاب زندگی انسانی می‌داند. وی در این اثر با برداشتی نو از شعر حافظ سعی دارد تا به واکاوی نگرش حافظ در پاسخ به پرسش‌های بنیادین انسان از جهان هستی بپردازد.-
«چه می‌گفت حافظ» به بازار کتاب آمد
تحلیل نگرش حافظ در پاسخ به سوال‌های بنیادین انسان
جلد نخست این مجموعه به بررسی دیوان و فهرست اشعار پرداخته است. در جلد دوم مباحثی مانند «زندگی»، «گفتمان عشق» و «در اجتماع» طرح شده‌اند و در جلد سوم موضوعات کتاب با عناوین «گردش دوران» «حزب عشق» و «پرواز» نام یافته‌اند.
مولف در پیشگفتار کتاب دیوان حافظ را معدن لب لعل معرفی کرده و از این اثر به عنوان گزارش گمانه‌زنی‌هایی به آن معدن زندگی نام برده است. وی در بخشی دیگر آورده است که اگر «دیوان حافظ» را کتاب شعر بخوانیم، نابسنده است؛ چراکه کتاب ادبیات، حکمت، فلسفه، دین، عرفان، جامعه‌شناسی، روانشناسی، هنر و موسیقی هم نیست، اما تمامی این‌ها و در حقیقت کتاب زندگی انسانی است.
مولف برای پژوهش در این کتاب روشی ویژه پی گرفته که آن رازگشایی از سخن حافظ است. بر این اساس عباراتی را که در چند غزل یا در نسخه‌های مختلف متفاوتند، همگی در این کتاب ارایه شده‌اند.
فرزان در این اثر اندیشه حافظ را زلال و زیبا، همساز و هماهنگ، فراگیر و راه‌گشا و یکدست می‌داند و برهمین اساس معتقد است که «دیوان حافظ» خود به پژوهشگران جهت می‌دهد و پویش آنان را ژرفنده، پیش‌رونده و بالنده می‌گرداند.
این مولف همچنین در برگردان بخش عربی غزل‌ها به فارسی از ترجمه محمدرضا شفیعی‌کدکنی در کتاب «دیوان حافظ به سعی سایه» بهره گرفته و همچنین طبق گفته او کتابش از سوی میرجلال‌الدین کزازی، حافظ موسوی و آیدین آغداشلو بررسی شده است.
از سوی دیگر این کتاب با 50 تصویر رنگی از نقش‌های ایرانی همراه شده و هدف اصلی مولف تاکیدی بر پیوند دو رشته توانمند هنر ایران یعنی شعرها و نگاره‌ها است. طبق گفته فرزان یکی از هنرمندانی که نگاره‌های این کتاب وام‌دار ذوق و قلم او بوده، میرزا احمد نصرچالشتری است که وی متن گزارش‌گونه‌ای از زندگی این هنرمند را در پیشگفتار کتاب ارایه کرده است.
در بخش دیگر از جلد نخست چهار گفتار در زمینه‌های «پدیداری و پردازش سخن حافظ» با عنوان‌های «ظهور اسلام»، «سراشیب‌پندار برتری‌نژاد»، «چنگیزخان» و «فرهنگ‌سرایان ایران» آمده است. در ادامه روایتی از روایت‌های «دیوان حافظ» با بررسی روایت‌های گوناگون آن در حوزه‌های مختلف غزل‌ها، قصیده‌ها، قطعه‌ها، رباعی‌ها، ساقی‌نامه و مغنی‌نامه درج شده است.
همان‌طور که گفته شد، جلد دوم به مطالبی با عنوان‌های «زندگی»، «گفتمان عشق» و «در اجتماع» اختصاص دارد و 37 گام را شامل می‌شود و به‌طور کلی به موضوعاتی چون شیوه گفت‌و‌گوی حافظ، بایستگی‌های همزیستی، خلوت کارگاه اندیشه، راز دگرش، ربایش زیبایی عشق، دین و عشق، توان‌بخشی و استغنای عشق، باباطاهر و حافظ، در شناخت نیروهای اجتماع، صوفیان، برخی رخساره‌های ناهمسازی، اومانیسم، مونیسم و جبر و اختیار می‌پردازد.
در جلد سوم مولف به موضوعاتی با نام‌های «گردش دوران»، «حزب عشق» و «پرواز» پرداخته است. پویش اجتماعی، گوشه‌نشینی، شوریدگی، نقش ارزش‌های اجتماعی، کارآگاهانه اجتماعی، بازگشت به خویشتن، اخلاق عاشقی، انسان همیشه در گذار، کامِ کار، راستی و یکرنگی، عشق آسان نمود اول!، حزب، پویش آگاهانه، فراشد پرورش حزبی، راهکارها و ناپیدایی آینده و شگفتی جهان، عنوان برخی از موضوعات مطرح شده در این مجلد هستند.
به‌طور کلی نویسنده در این اثر سعی داشته از رهگذر این 80 گام به شناخت هرچه بیشتر کلام و اندیشه حافظ نایل شود و برهمین اساس درتلاش بوده تا موضوعات گاه بسیار کوچک، اما کلیدی را در هر سر فصل یا عنوان کلی هر یک از مجلدها با توجه به ابیات یا غزل‌های حافظ بررسی کند. برای مثال در گام هشتم با عنوان «آهنگ زندگی» آورده است: «حافظ نواهای نهانی و زمزمه‌های پنهانی گذشته و حال را می‌شنود و می‌شناسد و افزون بر آن در موسیقی و دستگاه‌ها و گوشه‌های آن هم استاد است. او پیوند این دو را نیز می‌شناسد... هر صدایی پیامی است و اشاره‌ای به چونی‌ها و چگونگی‌های هستی دارد... حافظ دغدغه اندیشه در چند و چون رازهای هستی را با نوای چنگ و عودی آرامش می‌بخشد تا بتواند مرزهای توانایی انسان را بشناسد.»
آخرین گام این کتاب «بدرود» نام دارد و فرازن در این گفتار تاکید کرده است که هر خواننده‌ای باید نخست حافظ و زمانه او و بایستگی‌های آن‌را بشناسد و پیام او را دریابد، تا آن‌چه او در زرورق رمزی زیبا پیچیده، به کلید هوشمندی بگشاید.
همچنین آورده است: «داوری در کار و کارنامه دیگری، اگر وابسته به دیدن بایست‌ها و ویژگی‌های جای و گاه و چند و چون منش او باشد، کار سخت دشواری است. درباره حافظ بزرگ که جز دیوانی، از او در دست نیست و همان را هم چنان‌که باید در نیافته‌ایم، دشواری کار صد برابر می‌شود.»
بخش پایانی کتاب نیز به فهرست منابع اختصاص دارد.
فرزان درباره این کتاب یادداشتی را در اختیار «ایبنا» گذاشته که بدین شرح است:
«در جلد نخست این کتاب روایتی از «دیوان حافظ» آمده که گزینشی از میان روایت‌های گوناگون است. در این روایت اگرچه با هیچ‌یک از نسخه‌های خطی و چاپی مطابقت دیده نمی‌‌شود، هیچ تصرفی در غزل‌ها و اشعار نشده است. همه غزل‌های حافظ در آن هست و آن‌جا که روایت‌های گوناگونی از یک بیت نقل شده، به عنوان مولف آن‌گونه‌ای را که در یکی از نسخه‌های خطی پیش از 827 هجری قمری بوده و با شناخت خود از دیگر روایت‌ها به دیدگاه حافظ نزدیک‌تر دیده‌ام، برگزیده و در این کتاب آورده‌ام.
از سوی دیگر در این مجموعه سه جلدی نگاهی کوتاه به تاریخ ایران پس از ظهور اسلام داشته و بدین روی به بررسی زمینه‌های پیدایش حافظ و نگرش او پرداخته‌ام. در پایان هم فهرستی کامل از بیت‌ها، جایگاه هر بیت در متن دیوان و متن پژوهش نشان داده شده است.
جلد دوم و سوم کتاب به واکاوی نگرش حافظ در پاسخ به پرسش‌های بنیادین گریبان‌گیر انسان می‌پردازد. زندگی چیست؟ در کارگاه هستی جایگاه بایسته و شایسته انسان کجاست؟ عشق چیست و گفتمان عشق چه راهی را پیموده است؟ هستی چیست و با ناپایداری زمانه چه باید کرد؟ چطور باید و چگونه زیست؟
زندگی، گفتمان عشق، در اجتماع، گردش دوران، حزب عشق و سرانجام پرواز، 6 بخش کتاب در طی 80 گام با برداشتی نو از شعر حافظ، به پرسش‌های بنیادین انسان‌ها می‌پردازند. در هر گام دریچه‌ای به موضوعی گشوده می‌شود و با جان‌مایه سخن حافظ به فرازهای نویی دست می‌یابد. بدین روش دورنمای راهی بی‌پایان آشکار می‌شود که ارمغان پویش در راهش، پرورش اندیشمندی و پیرایش از زنگار گرایش به آیین‌های من درآودری بی‌ریشه است.»
مجموعه سه جلدی «چه می‌گفت حافظ» به کوشش محمدجواد فرزان در هزار و 176 صفحه، همراه با 50 تصویر رنگی از نقش‌های ایرانی به شمارگان هزار و 100 نسخه و قیمت 75 هزار تومان از سوی نشر ایرانیکا منتشر و راهی بازار کتاب شد.
کد مطلب : ۱۵۴۸۱۵
https://www.ibna.ir/vdcb8ab8srhbswp.uiur.html
گزارشگر :
پربيننده ترين
