خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در قم: پیشینه و منابع موجود در کتابخانه آستان مقدس کریمه اهل‌بیت نشان می‌دهد قدمت این کتابخانه، به نیمه دوم قرن سوم هجری برمی‌گردد. این شواهد از عرض‌هایی که در برخی از نسخ خطی وجود دارد، به‌دست‌آمده است؛ عرض‌ها به مکتوب‌هایی گفته می‌شود که وقتی بزرگان از کتابخانه یا مکان‌هایی که کتاب نگهداری می‌شده، بازدید می‌کردند، در حاشیه کتاب‌ها دستخط‌هایی می‌نوشتند مبنی بر اینکه این کتاب مشاهده‌ و تحویل کتابدار شده است اما کتابخانه آستان مقدس کریمه اهل‌بیت به شکل امروزی در سال 1341 هجری شمسی توسط تولیت وقت، حاج ابوالفضل تولیت ایجاد شد و در نخستین گام، خود او حدود 1500 کتاب خطی و چاپی خود را به آستانه مقدسه اهدا کرد. درباره فعالیت‌های این کتابخانه در سال 1400 و بخش‌های مختلف کتابخانه با مدیر آن به گفت‌وگو نشستیم.

محمد عباسی یزدی، مسئول کتابخانه آستان مقدس حضرت معصومه‌(س) در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا در قم، درباره استفاده اعضا از این کتابخانه گفت: کتابخانه حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها همه روزه واحد خواهران از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب و برادران از ساعت ۸ صبح تا 20 و 45 دقیقه شب، یکسره برای استفاده اعضای محترم باز است. در واقع برای استفاده بیشتر از کتابخانه ساعت کار برای برادران افزایش یافته است.

وی اضافه کرد: هم‌اکنون ثبت‌نام برای عضویت در کتابخانه، اینترنتی در حال انجام است، و ظرفیت ثبت‌نام دانش‌آموزان کنکوری در واحد خواهران تکمیل و پایان یافته است.

عباسی یزدی به فعالیت‌های انجام شده برای خدمت‌رسانی بهتر به اعضای کتابخانه اشاره کرد و یادآور شد: اقتتاح بوفه کتابخانه، شستشوی کلیه فرش‌ها و موکت‌های کتابخانه و اصلاح چینش کتاب‌های قفسه باز در هر دو قسمت خواهران و برادران از جمله مواردی است که برای خدمت‌رسانی انجام شده است.
 
مسئول کتابخانه آستان مقدس حضرت معصومه‌(س) طی گزارشی از اهدای کتاب به کتابخانه آستان فاطمی در سال 1400 ارائه داد و بیان کرد: در سال 1400 بیش از 15 هزار جلد کتاب چاپی، هزار جلد کتاب چاپ سنگی، 6 جلد کتاب چاپ سربی، 8 نسخه خطی، بیش از 1000 جلد کتاب به زبان‌های دیگر و بیش از 2000 جلد سایر منابع به کتابخانه اهدا شده است.

وی به معرفی بخشی از اهداکنندگان کتاب ادامه داد و بیان کرد: ناشرین، موسسات دفاتر مراجع عظام و مراکزی که منشورات خود را هدا نموده اند عبارتند از: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران 664 جلد کتاب در 112 عنوان، مرکز اسناد تحقیقات دفاع مقدی 337 جلد، نشر جمال 270 جلد، نهاد کتابخانه ها 33 جلد، موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی 26 جلد، موسسه قائد الغرالمحجلین از نجف اشرف 24 جلد، موسسه فرهنگی فرزندان روح الله24 جلد، موسسه نشر علوم الامام الصادق علیه‌السلام 20 جلد، مرکز نشر آثار مرحوم ایت‌الله اسماعیل پور قمشه‌ای قمی 8 جلد، حرم مطهر حضرت سیدالشهدا (ع) 6 جلد، دفتر تنظیم و نشر آثار مرحوم آیت الله العظمی صافی گلپایگانی 3 جلد، نشر نور معارف 2 جلد و موسسه تحقیقاتی نور و انتشارات انصاریان هرکدام یک جلد کتاب به کتابخانه اهدا کردند.

این فعال فرهنگی اضافه کرد: زائرین، مجاورین و خانواده‌های فرهنگ دوستی که عزیزی از عزیزان خویش را از دست داده‌اند از باب باقیات الصالحات و زنده نگه داشتن یاد و خاطرات عزیزانشان کتب آنان را به کتابخانه اهدا نموده‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنم. ورثه مرحوم آیت الله سید ابوالفضل میرمحمدی، ورثه مرحوم دکتر فرهاد حسن زاده، ورثه مرحوم مهدی نادری، ورثه مرحوم میثم اصالت منش، ورثه مرحوم شیخ علی‌اکبر معصومی، خانواده شهید مخبر تهرانی، ورثه مرحوم نعمت‌الله دهقانی.

مدیر عرصه کتاب و کتابخانه به اهداکنندگان نسخ خطی هم اشاره کرد و افزود: موسسه فرهنگی فرزندان روح الله 1 نسخه خطی، حسین احمدی رهبریان 1 نسخه خطی، دکتر اکبر وافی 1 نسخه خطی، آقای بهرام قربانی1 نسخه قرآن خطی جدید و افراد ناشناس نیز 5 نسخه خطی به گنجینه نسخ خطی کتابخانه اهدا کردند.

عباسی یزدی به دیگر زائرین، مجاورین و فرهنگ دوستانی که بیش از 100 جلد کتاب اهدا نموده‌اند، پرداخت و بیان کرد: آقای یدالله مصاحب نیا 1058 جلد، آقای فرقانی 757 جلد، آقای سید محمد خلیفه سلطانی 623 جلد، آقای ابوالفضل خوشدل572 جلد، حجت الاسلام عبدالله رحمانی 569 جلد، آقای خرم‌آبادی410 جلد، آقای رضا رحمتی کچومثقالی 317 جلد، آقای علی دینانی 196 جلد، آقای حمزه اسماعیلی مقدم 168 جلد، آقای میثم امامی 272 جلد، آقای حسین احمدی رهبریان 123 جلد، خانم اعظم بنی فضل 107 جلد، آقای حسن پودینه 102 جلد به کتابخانه اهدا کردند.
 
مدیر کتابخانه آستان مقدس حضرت معصومه‌(س) در پاسخ به این سوال که اعضای کتابخانه فاطمی علاوه بر استفاده از منابع بصورت قفسه‌باز از چه امکاناتی بهره می‌برند، گفت: این اعضا از هفت گنجینه دیگر کتابخانه از قبیل گنجینه حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام، گنجینه نسخ خطی، گنجینه نفایس، گنجینه منابع چاپ سنگی سربی، گنجینه منابع ویژه، گنجینه پیایندها و گنجینه قرآن‌های چاپی نیز می‌توانند بهره ببرند، که در صورت درخواست پژوهشگران جهت استفاده از این منابع مطابق دستورالعمل‌ها در خدمت آنان هستیم.

وی به معرفی گنجیه‌های کتابخانه ادامه داد و افزود: در گنجینه نسخ خطی بیش از ۲۰۰۰ نسخه کتاب و قرآن خطی نگهداری می‌شود. قدیمی ترین نسخه خطی بنام «مجمع البیان» متعلق به ۵۸۵ هجری قمری است و قدیمی‌ترین قرآن خطی با ترجمه فارسی به صورت زیرنویس متعلق به ۸۹۲ هجری قمری است. گنجینه نفایس شامل 1120 کتاب نفیس و ۵۱ نقشه و ۷۳ پوستر است. این آثار به علت نایاب بودن، نوع کاغذ و چاپ، قدمت، تصاویر، نقشه‌ها، قطعات خوشنویسی و... در این گنجینه نگهداری می‌شود.

حدود ۳4۰۰ کتاب چاپ سنگی، سربی در این گنجینه گرد آمده که بعضی از نسخه‌ها، بسیار کمیاب است. در گنجینه منابع ویژه کتاب‌های چاپی با قدمت بیش از ۵۰ سال و کتب عطف زرد با بیش از ۱5 هزار عنوان نگهداری می‌شو. تیر‌ماه 1401 نیز تصمیم به انتقال منابع متعلق به قبل از انقلاب از قفسه باز به این گنجینه گرفته شد که به‌زودی انجام می‌شود. گنجینه حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام نیز مجموعه‌ای از محمل‌های اطلاعاتی مرتبط با این بانوی کرامت را در کتابخانه دیجیتال خود با عنوان گنجینه حضرت فاطمه معصومه(س) بارگذاری کرده است که این گنجینه شامل کتاب، مقاله، پایان‌نامه، سایر منابع چاپی فارسی و غیرفارسی، منابع صوتی و تصویری، نرم‌افزار و منابع سه بعدی است.
 
تاکنون در این گنجینه 214 کتاب، 817 مقاله، 54 پایان‌نامه، ۸۴۴ فایل صوتی، ۱97 فایل تصویری سخنرانی و فیلم مستند ، 292 منبع تحت عنوان سایر منابع چاپی، 138 فایل سه بعدی، ۸۰ عکس، 83 نرم افزار و 17 منبع از سایر منابع چاپی لاتین و دیگر زبان‌ها بارگذاری شده است.

وی تصریح کرد: منابع گنجینه پیایندها بعد از انقلاب اسلامی با عنوان «خانه مطبوعات آستانه» شکل گرفت. این گنجینه، شامل ۱۴۸۰ عنوان نشریه و ۲۰۴ عنوان روزنامه است. برخی از نشریات کمیاب و قدیمی این گنجینه کم‌نظیر، عبارت است از: مجله فلاحت و تجارت (۱۲۹۸ش)؛ روزنامه شرف(1302ق) عروه الوثقی (۱۳۵۱ق)؛ صور اسرافیل (۱۲۷۶ش)؛ کاوه (۱۲۸۵ش)؛ شرف (۱۳۰۶ش).

گنجینه قرآن‌های چاپی، گنجینه‌ای بی‌نظیر و یا کم‌نظیر از مصاحف مطبوع که تصویری روشن از ابعاد مختلف سیر تحول و تطور مصاحف پس از ورود و رواج صنعت چاپ در سرزمین های اسلامی به دست علاقمندان و پژوهندگان می‌دهد. این گنجینه با بیش از 2۰۰۰ نسخه به زبان ترجمه انگلیسی، فرانسوی، چینی، سواحیلی، آلمانی، روسی، ترکی استانبولی، ایغوری، اردو، سامرنو(فیلیپینی) و... جمع آوری، فهرست‌نویسی و اطلاعات کلیه قرآن‌ها در نرم‌افزار کتابخانه وارد شده است.

عباسی یزدی در پایان یادآور شد: دسترسی به این اطلاعات برای عموم علاقه‌مندان از طریق نشانی اینترنتی www.lib.amfm.ir امکان‌پذیر است.