حجت‌الاسلام والمسلمین هادی قبادی، مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان قم در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در قم؛ ضمن تبریک عید قربان، با اشاره به فلسفه قربانی کردن، پیشینه آن در ادیان الهی و تشریح و اهمیت این عید بزرگ در دین اسلام، گفت: بشر همواره  با قربانی، در پی ایجاد پیوند میان خود و مقدساتش بوده است. اگرچه برخی انسان­‌ها به خاطر ترس از عوامل طبیعی، نظیر صاعقه یا زلزله با تقدیم هدایایی به خدایانی که می‌پرستیدند سبب آشتی ایشان یا جلب محبت شان می­‌شدند.

وی افزود: در عهد باستان، قربانی هدایا و خوراکی­‌هایی بود که با مردگان به سبب ترس از اموات دفن می­‌کردند و طی زمان، ارواح نیاکان، مورد احترام واقع می­‌شدند و نزد اقوام سامی خدا، قربانی و قربانی‌کننده، با هم خویشاوند هستند و این پیوند طی مراسم جمعی خوردن قربانی مستحکم می­‌شود؛ ازجمله قربانی­‌های عهد باستان، می­‌توان از گوشت، غلات، میوه­‌ها، شراب­‌ها و روغن نام برد.

 وی در پاسخ به این سوال که قربانی کردن در ادیان ابراهیمی هم وجود داشته است، توضیح داد: پیروان یهود طی مناسکی ویژه برای توبه، اعتراف، تقدیس، کفاره و شکرگذاری به انجام قربانی، اعم از خونی و غیرخونی می­‌پرداختند.

شیوه نگرش قوم مسیح با یهود متفاوت است و سنت­‌های دینی به شکلی عرفانی تفسیر می­‌‌شود. در آیین مسیح حضرت عیسی(ع) مظهر قربانی است که به صلیب کشیده شدنش انسان را از گناهان باز خریده و این­ را نوعی قربانی عرفانی برای همه انسان­‌ها می‌دانند.

وی ادامه داد: قربانی در اسلام، رسمی متداول و با انگیزه بسیاری از ادیان متفاوت است. قربانی قبل از هر‌چیز به یاد خدا و با هدف قرب به درگاه او انجام می‌شود و از صورت­‌های زشت سوزاندن یا ذبح انسان و یا هدر رفتن گوشت قربانی خالی­ است، بلکه نعمت قربانی را که برای خداوند سودی ندارد، برای بندگان محتاج  می­‌خواهد که رضایت حق در آن است و در عوض قربانی‌کننده را به مدارج تکامل انسان می­‌رساند.

مدیر  مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان قم در پاسخ به این سوال که آیا تاریخچه قربانی به زمان هابیل و قابیل بر می‌گردد یا خیر، تصریح کرد: بله، در روایات اسلامی، نخستین داستان قربانی را از فرزندان حضرت آدم، هابیل و قابیل می‌یابیم و از ازدواج دختری با هابیل بروز می‌كند. داستانش مفصل است و در کتاب‌های دیگر ادیان هم به آن پرداخته شده است.

 آدم می‌خواست خواهر قابیل را كه با او از یک مادر زائیده شده بود به هابیل برادر دیگر دهد، هابیل نپذیرفت، آدم گفت بروید و قربان كنید که قربانی هابیل قبول شد. سرانجام این امر رشگ قابیل را برانگیخت تا اینكه برادرش را كشت و از آنجا كینه و ستیز میان فرزند آدم پیدا شد.

وی یادآور شد: از آغاز خلقت بشر این موضوع به انحایی مطرح بوده است؛ اما در قرآن کریم جریان ذبح حضرت اسماعیل بیان می­‌شود و خداوند می‌فرماید: «ففدیناه بذبح عظیم». در منظر عرفانی و عمیق، خداوند به جز قربانی حیوان، جان و مال انسان‌­ها را نیز به قربانی می­‌پذیرد اما نه بیهوده، بلکه امثال شهادت در این مکتب حکم قربانی است؛ بنابراین طبق آنچه در روایات و تفاسیر قرآن آمده، قربانی کردن گوسفند در مناسک حج یادبودی از ماجرای ذبح اسماعیل است که خداوند، قربانی ابراهیم را از وی پذیرفته و آن را ذبح عظیم دانست.

قبادی در پاسخ به این سوال که همه مسلمانان در عید قربان مکلف به قربانی کردن هستند یا خیر، پاسخ داد: خیر، در اسلام دو نوع قربانی وجود دارد؛ قربانی واجب و قربانی مستحب؛ قربانی کردن در چند صورت واجب است؛ ازجمله در مناسک حج، کفاره برخی اعمال در حج و همچنین نذر و عهد و قسم؛ علاوه بر موارد واجب، قربانی کردن در روز عید قربان، به شرط تمکن مالی، مستحب مؤکد است؛ چه کسانی که سال قبل یا سال‌ها قبل حج را به جای آورده باشند، و چه کسانی که به حج نرفته‌اند.

این کارشناس مذهبی بیان کرد: برای قربانی در حج، فقط می‌توان شتر یا گاو یا گوسفند قربانی کرد. این قربانی باید شرایطی داشته باشد، که عبارتند از: قربانى‌ اگر شتر است باید سن‌ آن کمتر از پنج سال نباشد و داخل در 6 سال شده باشد و اگر گاو یا بُز است، بنابر احتیاط، کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد و در گوسفند غیر از بُز باید هفت ماهش تمام و داخل در هشت ماه شده باشد و کمتر از آن کافى نیست.

وی به اعمال این روز اشاره کرد و گفت: احیاء و شب زنده داری، زیارت حضرت سید الشهداء (ع)، خواندن دعای: «یا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیةِ یا بَاسِطَ الْیدَینِ بِالْعَطِیةِ یا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیةِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الْوَرَی سَجِیةً وَ اغْفِرْ لَنَا یا ذَا الْعُلَی فِی هَذِهِ الْعَشِیةِ» اعمال شب عید است و اعمال روز عید قربان عبارتند از: غسل که در این روز سنّت مؤکد است، خواندن نماز عید قربان، همانند نماز عید فطر و خواندن دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه، خواندن دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه که اینگونه آغاز می‎شود: «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ»، خواندن دعای ندبه، قربانی کردن؛ که سنّت مؤکّد است.

قبادی در پایان گفت: با توجه به اهمیتی که برای قربانی بیان شد به‌ویژه با توجه به شرایط اقتصادی جامعه و فشاری که بر بسیاری از اقشار وارد شده، خوب است همه کسانی که تمکن مالی دارند این فرصت را از دست ندهند و در این امر خیر سهیم باشند. حتی اگر عزیزانی نتوانند به‌صورت مستقل یک قربانی را تهیه کنند، می‌توانند چند نفری سهیم شوند؛ بنابراین می‌توان با کمک به خیریه‌هایی که در این خصوص فعالیت می‌‌کنند در این کار خداپسندانه مشارکت کرد.