اولویت اداره ارشاد بوشهر در حوزه کتاب و کتابخوانی، «مخاطب» است/ کتاب باید جزو سبد خرید خانواده‌های بوشهری شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر، کتاب در بوشهر نیاز به تیمارداری دارد؛ شاید این جمله موجب گارد گرفتن برخی شود؛ ولی باید اعتراف کرد که کتاب در جامعه کنونی بوشهر حال و روز خوبی ندارد و بیش از این‌که دیر شود، بایستی راهی برای فروغ دوباره آن در اقلیمی که مردمانش در سینه خود ترانه‌ها و افسانه‌ها و قصه‌های فولکور کم‌نظیری جای داده‌اند، پیدا کرد.

هرچند آمارها می‎گویند، کتاب در بوشهر همان باشوی غریبه‌ای است که کمتر کسی به آن توجه دارد؛ ولی این‌جا مهد پرورش شاعران، مترجمان و نویسندگان نام‌آوری است که نامشان در ادبیات امروز ایران وزنه سنگینی است. پس نمی‌توان به‌جرات گفت که مردمان بوشهر با کتاب غریبه هستند؛ بلکه می‌توان مدعی شد که راه‌های رسیدن به کتاب در این جامعه درست کشف نشده است؛ راه‌هایی که بتواند مخاطب کتاب را پرورش بدهد، ذائقه او را شناسایی کند و کتاب‌ واقعی را به او بنمایاند.

در این میان، اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر در سال جاری عزم خود را جزم کرده تا با همکاری دستگاه‌های مرتبط با حوزه کتاب و نخبگان و فعالان کتابخوانی هم‌استانی به ریشه‌ و علل کتاب‌نخوانی مردم بوشهر دست بیابد و کتاب را به دوستی مهربان برای شهروندان بوشهری بدل کند. به همین بهانه گفت‌وگویی را با عبدالرحیم افروغ، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر پیرامون وضعیت کتابخوانی مردم این استان و طرح‌های این اداره‌کل در حوزه ترویج فرهنگ کتاب در سال جاری صورت داده‌ایم که در ادامه از نظر شما مخاطبان می‌گذرد.
 
گفت‌وگو را نخست با این موضوع آغاز کنیم که مهم‌ترین برنامه شما برای توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی در استان بوشهر کدام است؟

طبیعتا یکی از اولویت‌ها و جدی‌ترین حوزه فعالیت ما در اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، کتاب است. البته این‌جا مقصود فیزیک کتاب نیست؛ بلکه منظور اتفاقاتی است که باید تدبیر کنیم تا به الگوها و راهبردهای موفق برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در سطح استان برسیم. خب، الگویی که ما برای مدیریت فرهنگی استان طراحی کردیم؛ طراحی میزهای تخصصی است. ما در میزهای تخصصی سه گروه را درگیر می‌کنیم؛ یک گروه، شامل افرادی می‌شود که در زمینه‌ موردنظر مسئولیت دارند؛ برای نمونه، در میز تخصصی کتاب، همه نهادها و دستگاه‌ها و ارگان‌های دولتی که در حوزه کتاب مسئولیت دارند، در این گروه قرار می‌گیرند.

گروه دوم، شامل نهادهای مردم‌نهاد و مراکز فرهنگی مثل کتابفروشی‌ها و... می‌شود و گروه سوم هم نخبگان و زبدگان و افرد موثر را در زمینه کتاب مثل نویسندگان و منتقدان در برمی‌گیرد. ما با تشکیل این میزها، با حضور مدیران دستگاه‌های ذی‌ربط، بخش خصوصی و نهادهای کتابخوانی و کتابفروشی‌ها و نخبگان حوزه کتاب، پروژه‌هایی که در حوزه کتاب وجود دارد، مورد بررسی قرار می‌دهیم. همچنین طرح‌های کتابخوانی که به‌صورت خودجوش از سوی فعالان و نخبگان استان اجرا شده، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم. از این‌رو، طرح‌هایی که نو و مبتنی بر ذائقه و نیاز جامعه هدف است، قطعا مورد حمایت قرار خواهیم داد. بدیهی است میز تخصصی کتاب نه تنها به توسعه فرهنگ کتابخوانی در استان منجر می‌شود، بلکه به پیشبرد همه جریان‌های فرهنگی در این منطقه کمک می‌کند.

در حمایت از نویسندگان و ناشران بومی و همچنین طرح‌های کتابخوانی و پروژه‌های کتاب‌محور، اولویت‌های شما بر چه اساس تعیین می‌شوند؟

اولویت پشتیبانی ما در حوزه کتاب و کتابخوانی، مخاطب است. بنابراین اگر بنا باشد که کتابی یا ناشری یا نویسنده‌ای را حمایت کنیم، به اصالت مخاطب آن نگاه می‌کنیم. پس به‌هر قیمتی از هر نویسنده‌ای حمایت نمی‌کنیم؛ بلکه نویسنده‌ای را پشتیبانی می‌کنیم که خروجی باکیفیتی به خورد مخاطب بدهد و نوشته‌های مفیدی را در قالب کتاب منتشر کند. از این‌رو، به صرف اینکه حالا در استان چاپخانه‌ای راه‌اندازی شده یا کتابی منتشر شده، بدون مطالعه و شتاب‌زده حمایت نمی‌کنیم؛ چون با این کار می‌خواهیم که ناشران محلی و نویسندگان بومی رشد کنند و همین‌طور انتشار آثار دسته‌چندم که برای مخاطب هیچ سود و فایده‌ای ندارد، کم و کمتر شود.

اشاره کردید که به هر قیمتی از ناشران و نویسندگان بومی حمایت نمی‌کنید، چون خواهان انتشار آثار باکیفیت و پرمحتوا هستید که به رشد فکری مخاطب و جامعه هدف شما کمک کند، در این میان نظرتان در خصوص برگزاری نمایشگاه‌هایی که گاه به‌صورت فصلی و موقتی از سوی برخی از ارگان‌ها برگزار می‌شود و در آن کتاب‌های زرد یا بی‌کیفیت عرضه می‌شود، چیست؟

قطعا در این دوره برگزاری نمایشگاه‌های کتاب هم بر پایه مخاطب مجوز دریافت خواهند کرد؛ چون ما به شیوه‌های برگزاری این نمایشگاه‌ها در استان نقدهایی داریم. البته به‌طور کامل مخالف برگزاری آن‌ها نیستیم ولی به‌دنبال تصحیح شیوه‌های برگزاری این‌گونه نمایشگاه‌ها هستیم؛ چراکه برگزاری موثر و مفید نمایشگاه را در اولویت برنامه‌های کتاب‌محور خود قرار داده‌ایم. بنابراین با برگزاری نمایشگاه‌هایی که آثار دسته‌چندم، زرد با چاپ بی‌کیفیت و نامطلوب را عرضه می‌کنند، موافقت نخواهیم کرد. چون در این نمایشگاه‌ها جایگاه مخاطب حفظ نشده است.

طبیعتا برگزاری نمایشگاه‌هایی با جنس و کارهای باکیفیت که در شأن مخاطب کتاب است، در اولویت ما خواهد بود. البته ما به‌دنبال این هستیم که از کمیت نمایشگاه‌های فصلی بکاهیم و کتابفروشی‌های محلی را گسترش بدهیم که به‌عنوان پایگاه‌های ثابت فرهنگی شناخته می‌شوند. اگر تصمیم گرفته شد که نمایشگاهی هم برگزار شود، نمایشگاه‌های تخصصی در حوزه‌های کودک و نوجوان، تاریخ، علوم دینی و...  با رویکرد نگاه به مخاطب و حفظ شأن و جایگاه کتابفروشی‌های محلی خواهد بود.

آیا غیر از محدود کردن برگزاری نمایشگاه‌های فصلی به‌منظور پویاسازی کتابفروشی‌های استان، طرح خاصی را هم برای حمایت از این مراکز فرهنگی دارید؟

بله؛ در زمینه توسعه مراکز فرهنگی استان مثل کتابفروشی‌ها، کتابخانه‌ها و... خودمان را ملزم کرده‌ایم که فرهنگ کتاب و کتابخوانی را گسترش بدهیم؛ آن هم با مخاطب‌سازی برای مراکز فرهنگی. به‌عبارتی ما درصدد هستیم که ابتدا احساس نیاز به کتاب و کتابخوانی را در مخاطب چنان ارتقا بدهیم که تقاضای آن‌ها فراتر از ظرفیت مراکز فرهنگی موجود برود و بدین شکل ما کتابفروشی‌های خود را توسعه بدهیم؛ یعنی اگر الان پنج کتابفروشی داریم، آن را به 10 کتابفروشی برسانیم؛ چون بر اساس برنامه‌هایی که در طول سال اجرایی خواهیم کرد، احساس نیاز به کتاب و مطالعه را افزایش داده‌ایم که البته این موضوع بسیار مهمی است و ما باید ریشه‌ای و زیرساختی به آن ورود کنیم. چون هدف ما این است که کتاب جزو سبد خرید خانواده‌های بوشهری شود و به نیاز روزمره آن‌ها تبدیل شود که این امر قطعا با بارش افکار محقق خواهد شد.

با این اوصاف، شما برای مخاطب‌سازی کتاب ابتدا باید از گروه سنی کودک و نوجوان ورود کنید! این‌گونه نیست؟

طبیعتا در گام نخست ما روی کودکان و نوجوانان سرمایه‌گذاری خواهیم کرد تا نسلی کتابخوان تربیت کنیم و در گام دوم هم تلاش می‌کنیم نویسندگان باسواد و نخبه پرورش دهیم تا در موضوعات مختلف و متعدد نویسندگان زبده‌ای داشته باشیم که بتوانند پاسخگوی سلیقه‌ها و ذائقه‌های مخاطبان کتاب در استان باشند.
 

شما مطالعه‌شده به موضوع و وضعیت کتاب در بوشهر ورود کرده‌اید؛ چون طبق طرح «آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار» مرکز آمار، بوشهر در وضعیت نگران‌کننده؛ یعنی کف جدول سرانه مطالعه قرار گرفته است! آیا شما این آمار را می‌پذیرید و آن را ملاکی برای برنامه‌ریزی‌های خود در حوزه کتاب قرار داده‌اید؟

من خیلی به این آمارها به‌عنوان یک سند علمی دقیق نگاه نمی‌کنم؛ چون ارزیابی‌ها در این حوزه باید بسیار دقیق و علمی باشد. طبیعتا ما وقتی می‌خواهیم یک خروجی تعریف کنیم، شاخص‌هایی برای احصای داده‌های ارزیابی یک طرح وجود دارد. بنابراین ابتدا باید روشن شود که این آمار بر مبنای کدام الگو به این نتیجه رسیده است که سرانه مطالعه استان بوشهر برای مثال 2 ساعت و 40 دقیقه در ماه است. طبیعتا داده‌ها و شیوه‌های تنظیم این داده‌ها در این پژوهش جای تامل و تردید دارد. البته این آمار را به‌طور مطلق رد نمی‌کنم اما آن را به‌عنوان یک طرح کامل و دقیق نمی‌بینم؛ چون ارزیابی مطالعه و سرانه مطالعه یک تحقیق کیفی است که شیوه‌های خاص خود را دارد که ما طبق پژوهش‌های مرسوم نمی‌توانیم به آن دست بیابیم.

یعنی شما معتقدید که سرانه مطالعه در بوشهر وضعیت خوبی دارد؟

خیر، پایین بودن سرانه مطالعه به حسب زندگی مردمان بوشهر در کف جامعه است و این واقعیت ملموسی است و نمی‌خواهم آن را انکار کنم و بگویم بالاست؛ ولی نمی‌توان آن را با این آمار انطباق صددرصد داد. با این حال، ما باید برای ارتقای سرانه مطالعه در استان بوشهر، روی حلقه‌های کتابخوانی، سیرهای مطالعاتی و پویش‌هایی که منجر به تمرکز روی کتب خاصی می‌شود، بیشتر تمرکز کنیم و ضروری است که این پویش‌ها را فراگیرتر کنیم.

آیا راهکارهایی هم برای ارتقای سرانه مطالعه و جایگاه کتاب در استان مدنظر قرار داده‌اید؟
طبیعتا ایجاد و توسعه مراکز عرضه کتاب، برگزاری نشست‌های کتابخوانی و کتاب‌خوان و رونمایی از کتاب‌های شاخص و پرمحتوا در بوشهر راهکارهای بسیار مهمی هستند که به کمک آن می‌توانیم جایگاه و شأن کتاب را حفظ کنیم. البته در کنار آن بایستی قیمت‌ کتاب تعدیل شود تا الگوهایی مثل هدیه کتاب را در جامعه باب کنیم، آن هم هدیه کتاب‌های پرمحتوا تا به ارتقای فهم و شعور مخاطب کتاب منجر شود. البته تاکید می‌کنم که اگر می‌خواهیم هدیه دادن کتاب را مرسوم کنیم؛ باستی کتاب نفیس، بامحتوا و به تمام معنا خوب هدیه کنیم نه صرفا کتاب‌هایی که ظاهر شکیلی دارند اما از نظر محتوا چیزی برای گفتن ندارند. چون این کتاب‌ها خودبه‌خود موجب دلزدگی مخاطب می‌شود. در کل بایستی به اشکال مختلف کتاب را در زندگی مردم بوشهر رسوخ دهیم. از این رو ما آمادگی خود را از حمایت از ایده‌ها و طرح‌های جدید و نوآورانه که به توسعه فرهنگ کتابخوانی و تعمیق نگاه به کتاب در جامعه منجر می‌شوند، اعلام می‌کنیم.

سخن پایانی؟
کتاب نقطه آغاز تحول فرهنگ اجتماع و تفکر است؛ زیرا کتاب با فکر ارتباط دارد و فکر هم نقطه آغاز تحول است. بنابراین تمام تلاش ما در این خلاصه می‌شود که کتاب‌هایی با محتوای غنی و پربار را در جامعه ترویج ‌دهیم، به امید اینکه به صورت عمیق از سوی مخاطبان کتاب و مردم مورد بهره‌برداری قرار بگیرند؛ چون در این صورت است که فرهنگ جامعه ارتقا می‌یابد و در نتیجه رشد فرهنگی، تمام شئونات جامعه اعتلا می‌یابد.