امکان فروش نسخه دیجیتال آثار در نمایشگاه مجازی کتاب فراهم شود

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مرتضی چشمه نور؛ مدیر انتشارات پشتیبان، درباره مزایا و معایب برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به ارائه توضیحاتی پرداخت که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.

نمایشگاه مجازی کتاب از چه مزایا و معایبی برای مخاطبان در مقایسه با نمایشگاه حقیقی برخوردار است؟
در کل نمایشگاه مجازی کتاب، ویژگی‌های مثبتی برای ناشران و خریداران کتاب دارد و البته معایبی نیز دارد. ویژگی مثبت این است که برای خریداران به ویژه برای افرادی که در تهران هستند، با درنظر گرفتن ترافیک، آلودگی هوا و شرایط کرونا، امکان خرید کتاب را تسهیل کرده و این نکته بسیار حائز اهمیت است و به این روش بسیاری هزینه‌ها در زمینه خرید کتاب حذف می‌شود و در وقت نیز صرفه‌جویی می‌شود. برای خریداران کتاب در شهرستان‌ها نیز هزینه اسکان و رفت و آمد را حذف کرده است.

ازجمله معایب نمایشگاه حقیقی در مقایسه با نمایشگاه مجازی این است که امکان دارد خیلی از کتاب‌ها که اتفاقا کتاب‌های خوبی هستند، در ویترین نباشد، اما معمولا اشخاص کتاب‌هایی که در ویترین قرار می‌گیرد را مشاهده کرده و می‌خرند. شاید کتاب‌های خوبی منتشر شده باشد که افراد وقتی با سرعت از غرفه‌ها عبور می‌کنند به چشمشان نیاید، اما در نمایشگاه مجازی، آثار بیشتری مورد بررسی قرار می‌گیرد.

با توجه به مزایایی که نمایشگاه مجازی دارد، اما معایبی نیز در این روش وجود دارد ازجمله این‌که هیچ‌چیز چه برای خریدار، جای دیدن نسخه کاغذی کتاب را نمی‌گیرد. در این نمایشگاه، تعدادی تصویر از کتاب در سایت قرار داده می‌شود تا مخاطب با اثر آشنا شود، درحالی‌که خریدار باید این امکان را داشته باشد تا کتاب را از نظر کیفیت کاغذ، وزن و تصویرگری ببیند و چند صفحه آن را بخواند و در صورتی‌که مناسب بداند آن را خریداری کند که در نمایشگاه مجازی این امکان وجود ندارد. به همین دلیل ممکن است فرد کتابی که خریداری کرده آن چیزی نباشد که مد نظرش بوده و از خرید خود پشیمان شود. از طرفی ممکن است طرح جلد یک کتاب تصویر ساده داشته باشد، اما از محتوای خوبی برخوردار باشد، ولی چون از نظر بصری چشمگیر نبوده و چون امکان مطالعه اجمالی اثر در فضای مجازی وجود ندارد، مخاطب را جذب نکند و این می‌تواند ضرری برای ناشر و خریدار باشد.

ناشران معمولا در نمایشگاه حقیقی کتاب، هنگام مراجعه خریداران، آن‌ها را راهنمایی می‌کنند و کتاب‌های مشابه را هم پیشنهاد می‌دهند، اما در نمایشگاه مجازی، دیگر راهنمایی حضور ندارد که نسبت به نیازشان به مخاطبان پاسخ دهد و نمونه آثار مشابه را پیشنهاد دهد.

مهم‌ترین حسن نمایشگاه مجازی کتاب این است که با توجه به این‌که وضعیت اینترنت بهتر از سال گذشته شده در وقت صرفه‌جویی می‌کند، اما هنوز کندی اینترنت را داریم و اختلال در ثبت سفارشات با توجه به اینکه افراد در خرید دیجیتال کم‌صبر شده‌اند، موجب انصراف افراد از خرید می‌شود.

همچنین، نمایشگاه مجازی کتاب یک‌سری شغل‌ها را از بین برده است. بسیاری از افراد در زمان برپایی نمایشگاه حقیقی کتاب با اقداماتی که داخل نمایشگاه انجام می‌دادند از فروشگاه‌های خوراکی تا اقدامات دیگر، امرار معاش می‌کردند و این اشتغالزایی‌ها با برپایی نمایشگاه مجازی از بین رفت، هرچند شاید برخی شغل‌ها ارتباط مستقیم با کتاب نداشتند.

ایرادی که سال گذشته به اداره پست وارد بود، این بود که برخی کتاب‌ها که ارسال می‌شد، آسیب دیده بود و نه پست قبول می‌کرد و نه مشتری راضی بود و ناشر مجبور بود مجدد کتاب را برای مشتری ارسال کند.

بحث دیگر در رابطه با واریز وجه کتاب‌ها بود که زمان زیادی طول می‌کشید تا بعد از نمایشگاه، مبالغ کتاب‌ها به حساب ناشران واریز شود، چون هزینه خرید کتاب مستقیم به حساب ناشر واریز نمی‌شود و به حساب سامانه نمایشگاهی واریز می‌شود و بعد از مدتی به حساب ناشران واریز خواهد شد و در نمایشگاه گذشته این روند، زمان‌بر شد. امید است در این دوره برطرف شده باشد.

همچنین در این نمایشگاه هزینه پست بر عهده ناشر است و در نمایشگاه حضوری این هزینه تحمیل نمی‌شود. علی‌رغم این‌که در نمایشگاه حقیقی، غرفه تهیه می‌شد، اما باز هم هزینه‌ها کمتر بود. مواردی که ذکر شد، معایب و محاسن برپایی نمایشگاه مجازی بود، اما در کل برپایی این نمایشگاه خوب است و ماهیت مثبتی دارد و اگر برگزار نمی‌شد، کاهش سرانه فرهنگی را در مطالعه کتاب رقم می‌زد.

این نمایشگاه چه تأثیری در جریان شکل‌گیری عدالت فرهنگی خواهد داشت؟
در چند زمینه می‌توان موضوع عدالت فرهنگی را مورد بررسی قرار داد. یکی در زمینه توزیع عادلانه آثار فرهنگی بین مخاطبان جامعه است. عدالت فرهنگی، معانی مختلفی مثل رعایت حقوق افراد، رعایت قابلیت‌ها و غیره را می‌تواند همراه داشته باشد.

در حوزه کتاب در شرایط برابر باید همه پای کار بیایند. اما آیا همه ناشران در نمایشگاه مجازی پای کار آمده‌اند و زمینه‌ها برای حضور همه ناشران فراهم بوده است؟ به‌نظرم باید شرایطی برای خریداران کتاب وجود داشته باشد که از میان کتاب‌های مشابه بتوانند اثر مورد نظر خود را انتخاب کنند. اما این در صورتی امکان‌پذیر است که اکثر ناشران در نمایشگاه حضور داشته باشند. ما 15 هزار ناشر داریم. چند درصد از این ناشران در نمایشگاه حضور یافته‌اند؟ بسیاری از ناشران می‌گویند، خودمان، سایت و سامانه ارسال و توزیع پستی داریم و بیشتر علاقه‌مند هستند که در نمایشگاه حقیقی حضور یابند تا بتوانند جلسات نقد و بررسی و رونمایی کتاب را برگزار کنند.

در رابطه با بحث بن‌های کتاب هم میزان بنی که با توجه به هزینه بالای کاغذ اختصاص داده شده، عادلانه نیست. امسال کاغذ و ملزومات چاپ بسیار گران‌تر شده، اما آیا میزان بن و یا سوبسیدی که به ناشر تعلق می‌گیرد تفاوت چشمگیری نسبت به سال قبل داشته است؟ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که درصد فروش آثار نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته باشد؟ ممکن است از نظر رقم فروش با سال گذشته برابری کند، اما از نظر تعداد آثاری که به فروش رسیده، برابری نمی‌کند، چون کتاب 50 هزار تومانی پارسال، امسال 100 هزار تومان شده و این‌ها معضلاتی است که در این نمایشگاه وجود دارد و اجتناب‌ناپذیر است.

نمایشگاه مجازی کتاب را در آیینه رسانه‌ها چطور می‌بینید؟
رسانه‌ها نقش پررنگی در تهییج و ترغیب برای آمدن مردم به سمت خرید کتاب دارند و این‌قدر باید این موضوع را تکرار کنند که برای مردم نهادینه‌سازی شود. رسانه در ارتقای سطح فرهنگ مطالعه و رجوع به کتاب، نقش تأثیرگذاری دارد. بویژه الان که در دورانی هستیم که فضای مجازی جایگزین همه چیز شده و همه احساس می‌کنند در فضای مجازی هرچند آمار و اطلاعات مورد وثوقی نباشد، اطلاعات خود را می‌توانند تأمین کنند. بنابراین نیاز است رسانه‌ها بیشتر از قبل به نهادینه‌سازی فرهنگ کتاب و کتابخوانی بپردازند تا مردم را از فضای مجازی به سمت مطالعه کتاب بیاورند، چون قاعدتا آمار و اطلاعاتی که کتاب ارائه می‌دهد، فضای مجازی این اطلاعات را در اختیار ندارد.

بنابراین نه‌تنها رسانه ملی، بلکه شبکه‌های اجتماعی و مؤسسات رسانه‌ای خصوصی، همه این نقش را دارند و البته همه باید هماهنگ باشند و همزمان در این نمایشگاه باید علاوه بر فروش آثار مکتوب، فروش نسخه دیجیتال نیز مد نظر قرار گیرد تا مخاطب بتواند نسخه دیجیتال را نیز که قابل مطالعه در گوشی و تبلت باشد دریافت کند و به‌نظرم این اقدام استقبال مخاطبان را بیشتر می‌کند، چون هزینه نسخه دیجیتال آثار کمتر است و با اختصاص تحفیف و سوبسید قاعدتا استقبال بیشتری صورت می‌پذیرد.