به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در روند تولید و دسترس‌پذیرکردن کتاب برای مخاطب، شرکت‌های پخش، پل ارتباطی ناشر و کتاب‌فروش هستند. ناشر درصدی از قیمت کتاب را برای شرکت پخش و درصدی را برای کتاب‌فروش درنظر می‌گیرد. در سال‌های اخیر برخی از کتاب‌فروشی‌ها که در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، برای اینکه بتوانند تخفیف بالاتری به مشتری عرضه کنند، به خرید از ناشران اقدام کردند و به نوعی شرکت‌های پخش را دور زده‌اند. این روند به ضرر کتاب‌فروش‌های فیزیکی هم است؛ اگرچه فروشگاه‌های مجازی این امکان را دارند که به سفارش‌دهنگان سراسر کشور و از هر شهر و روستای، سرویس دهند.
 
کاظم علمی، مدیر شرکت توزیع «گسترش فرهنگ و مطالعات» با تاکید بر اینکه هنوز برای حراج کتاب آیین‌نامه وجود ندارد، در این‌باره توضیح داد: حراج کتاب، اقدامی متفاوت است و می‌تواند دائمی هم باشد، اما باید قوانین خاصی نیاز است. ابتدا باید آیین‌نامه حراج مشخص شود و کتاب‌هایی فروش برود که طبق آیین‌نامه است؛ نه اینکه همه کتاب‌ها را حراج کنند!
 
برخی از فروشگاه‌های مجازی کتاب، به صورت مستقیم از ناشر کتاب می‌خرند. این شرایط، خصوصا در دوران کرونا، تشدید هم شده است. آیا تاثیر این اقدامات می‌تواند در ابعادی باشد که بر فعالیت شرکت‌‌های پخش آسیب وارد کند؟
بله؛ در دراز مدت این اقدام حتما بر فعالیت شرکت‌های پخش صدمه می‌زند. باید در صنف خود جایگاه‌های فروش را مشخص کنیم، که مشخص باشد هر گروه با چه تخفیفی می‌توانند کتاب را دریافت کنند. به نظرم جایگاه توزیع کننده، کتاب‌فروش، سایت‌ها و تک‌فروشی‌های، همه باید مشخص شود تا فعال‌های هر بخش بدانند که چه قوانینی را باید رعایت کنند و همچنین ناشران بین توزیع‌کننده، کتاب‌فروشی‌ها و سایت‌هایی که به شکل مستقیم از آن‌ها خرید می‌کنند، تفاوت قائل باشند. این موارد، هر کدام باید تخفیف‌های جداگانه داشته‌باشند. باید توجه کرد که میزان خرید مهم نیست.
 
یعنی مثلا اگر کتاب‌فروش مجازی از ناشر مستقیم خرید کند، باید تخفیف بیشتری نسبت به کتاب‌فروش دریافت کند؟
خیر. حتما باید به کتاب‌فروش فیزیکی تخفیف بالاتری بدهند، زیرا هزینه‌های بالاتری نسبت به فعالیت در فضای مجازی دارند. اگر تخفیف کمتری برای فروشگاه مجازی در نظر گرفته شود، تخفیف‌هایی که سایت‌ها ارائه می‌دهند، مقداری کنترل خواهدشد.
 
بین حراج با فروش تخفیف‌دار تفاوت است
برخی از فروشگاه‌های مجازی، آثار کتابسازی شده را می‌فروشند. آیا شرکت‌های پخش با این گروه هم همکاری می‌کنند یا این فروشگاه‌ها به صورت مستقیم با ناشران کتابساز در ارتباط‌‌اند؟
بله؛ این مسائل پیش آمده و حتی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای کتاب تخفیف‌دار درنظر گرفته شده‌است. به هر حال گروه‌ها از راهی این کتاب‌ها را به دست می‌آورند. اگر می‌خواهیم که فروش کتاب ساماندهی بشود، هیچ‌کس نباید حق فروش کتاب با تخفیف را داشته‌باشد. توجه کنید؛ «حراج» کتاب متفاوت است! برای اقدام به حراج باید براساس آیین‌نامه اقدام شود؛ برای مثال کتاب نباید تازه‌های نشر باشد و حتما باید مدتی مانند دو یا سه سال از انتشار کتاب گذشته‌باشد. حراج کتاب با فروش کتابِ روز با تخفیف متفاوت است.
 
آیا قوانینی برای حراج داریم که با قوانین تخفیف متفاوت است؟
حراج کتاب، اقدامی متفاوت است و می‌تواند دائم باشد، اما باید قوانین خاصی بر آن حاکم باشد. ابتدا باید آیین‌نامه حراج مشخص شود و کتاب‌هایی فروش برود که طبق آیین‌نامه است، نه اینکه بتوانند همه کتاب‌ها را حراج کنند. هنوز برای حراج کتاب آیین‌نامه نداریم. در همه جای دنیا حراج کتاب انجام می‌شود، اما تنها کتاب‌هایی که زمان انتشار آن‌ها قدیمی شده‌ یا به دلایلی مانند ایراد‌های فیزیکی کتاب و ... حراج می‌کنند.
 
حراج کتاب نمی‌تواند برای تازه‌های نشر باشد
پس مواردی که در برخی فروشگاه‌های آنلاین کتاب دیده می‌شود و تخفیف‌های دائمی با درصد بالا را شامل می‌شود، حراج به حساب نمی‌آیند.
خیر. زیرا کتاب‌های این فروشگاه‌ها نقصی ندارند و اکثرا کتاب‌های روز و شناخته شده‌ای هستند؛ بلکه غالبا کتابسازی و رونویسی از کتاب‌های دیگری‌اند. به این دلیل که در ایران قانون کپی‌رایت نداریم، این مسائل اجتناب‌ناپذیر است. باید توجه داشت که با ترجمه‌های مختلف از یک کتاب موافق هستم اما رونویسی از ترجمه کتاب که با نام مترجم دیگری منتشر می‌شود، درست نیست.  
 
قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب سال 52 و قانون حمایت از هنرمندان، مولفان و مصنفان مصوب سال 48 را در ایران داریم. آیا این قوانین می‌توانند بازدارندگی لازم را داشته‌باشند یا با توجه به شرایط باید به‌روز شوند؟
از تصویب این قوانین، زمان گذشته و هرچیزی مانند قوانین باید به‌روز شود.
 
باید در صنف یکدیگر را رعایت کنیم
برخی از شرکت‌های پخش خودشان اقدام به فروش کتاب در فضای مجازی می‌کنند. به نظر شما این اقدام چه تاثیری بر فعالیت شرکت‌های پخش؛ به‌خصوص آن‌هایی که کوچکترند، و همچنین فعالیت کتاب‌فروشی‌ها می‌تواند داشته باشد؟
ما در موسسه خودمان این نکته را رعایت کردیم. تا جایی که ممکن است، مردم را به خرید از کتاب‌فروشی‌ها هدایت می‌کنیم و برای نقاطی از ایران که امکان دسترسی به کتاب‌فروشی ندارند، درصد فروش کتاب را در ارائه خدمات به مشتریان رعایت می‌کنیم. زیرا جایگاه فروش ما به عنوان شرکت پخش با کتاب‌فروش فرق می‌کند. اگر در صنف، ضوابط را رعایت نکنیم، در آینده نزدیک، کتاب‌فروشان را از دست می‌دهیم و در این‌صورت، توزیع‌کنندگان هم از دست می‌روند.
 
آیا این سبک برخورد با مشتری از روی آینده‌نگری است یا قوانینی هم در این حوزه وجود دارد؟
در موسسه ما این رویه حاکم است و فکر می‌کنیم برای صنف باید تا جایی که ممکن است کتاب‌ها از طریق کتاب‌فروشی‌های فروخته شود؛ زیرا کتاب‌فروش‌ها می‌توانند مشاورهای خوبی برای کتاب‌خوان کردن مردم باشند. همچنین می‌توانند کتاب‌های خوب را تشخیص بدهند، مشتری محلی دارند و از قدیم‌الایام، به کتاب‌خوان‌ها مشاوره داده‌اند.
 
مشاوره درباره کتاب وظیفه کدام قسمت از چرخه است؟ ناشر، شرکت پخش یا کتاب‌فروش باید این کار را انجام بدهد؟
برخی از ناشران این اقدامات را انجام می‌دهند. ناشر بهتر از همه می‌تواند درباره کتاب به دیگران توضیح بدهند، اما توزیع‌کنندگان وظیفه‌ای در این حوزه ندارند. کار شرکت پخش ارائه خدمات به کتاب‌فروش است و ناشر باید به مخاطب مشاوره بدهد. شرکت پخش اصلا نباید در ارتباط با مخاطب دخالت کند، اما اگر ناشران برای اقداماتی به کتا‌ب‌فروشان خدماتی از شرکت پخش بخواهند، انجام خواهیم داد.
 
فروش سایت را نباید از بین ببریم
برخی از کشورهای توسعه یافته اقداماتی مانند اخذ مالیات از فروشگاه‌های آنلاین کتاب را درنظر گرفتند، این درحالی است که فروشگاه‌های آنلاین کتاب به مناطق دور از مرکز خدماتی ارائه می‌دهند که به دلیل نبود کتاب‌فروشی در آن منطقه، شاید تنها راه دسترسی به کتاب باشند. به نظر شما آیا این کتاب‌فروشی‌ها باید مشمول ضوابط و قوانین خاصی باشند؟
برخی از کشورها به این نتیجه رسیدند که حفظ کتاب‌فروشی‌های محلی خیلی مهم است، بنابراین قوانینی برای حفظ کتاب‌فروشی‌های محلی تعیین کردند. اما فروش مجازی همنوعی فروش است که در مصرف کتاب تاثیر خوبی دارد. فقط باید طبق قوانین و ضابطه‌هایی خاصی باشد. برخی از کتاب‌فروشی‌ها به‌خصوص بعد از همه‌گیری کرونا تغییراتی کردند تا بتوانند در فضای مجازی به فعالیت خود ادامه بدهند و فروش کنند.
 
درحال حاضر، هیچ قوانین خاصی برای نظارت بر فضای مجازی را نداریم؛ به همین دلیل امکان سواستفاده در فضای مجازی بیشتر است، در این شرایط چه باید کرد؟
نظارت بر فضای مجازی کمتر است. اما نباید فراموش کنیم که کتاب‌فروشان اکثرا افراد سالمی هستند و سعی می‌کنند کتاب اصلی را بفروشند. در فضای مجازی می‌توان فهمید که چه کسی این کار را می‌کند.
 
به نظر شما، نظارت بر عملکرد فضای مجازی وظیفه صنف، اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان یا وزارت  فرهنگ و ارشاد است؟
به‌نظرم هر سه باید با یکدیگر همکاری کنند و باید همکاری خوبی در گروه صیانت بین وزارت فرهنگ و ارشاد و اتحادیه و پلیس امنیت مانند گذشته ادامه داشته‌باشد. در سال‌های گذشته اقدامات خوبی شد و بخشی از متخلفان را دستگیر کردند، اما این رویکرد هنوز در فضای مجازی یکی از مشکلات است.

این کار وظیفه دولت است، در همه کشورهای دنیا دولت‌ها به قوانین ورود می‌کنند. صنف می‌تواند به آن‌ها راهنمایی بدهد. دولت باید این کار را انجام بدهد، زیرا نیاز به زیرساخت و هزینه زیادی دارد.