ابوالقاسم حبیبی؛ نویسنده و پژوهشگر بخش‌های نظامی جلد دوم -در گفت‌وگویی به مناسبت نوزدهم دی ماه، سالروز آغاز عملیات کربلای 5- ضمن بیان تاریخچه‌ای از پیش‌زمینه‌ها، به تشریح وقایع مرتبط با این عملیات پرداخت. به گفته وی، بازتاب عملیات کربلای 4، بازتاب عملیات کربلای 5، روند طراحی و اجرا و نتایج عملیات کربلای 5، جنگ شهرها، جنگ نفت‌کش‌ها، تلاش‌های صلح؛ ابتکار دبیرکل سازمان ملل برای شکستن بُن‌بست سیاسی جنگ، روند متزلزل عادی‌سازی روابط ایران و فرانسه، سیاست آمریکا و شوروی در قبال تشدید جنگ و اجلاس همیاری ملت عراق در تهران، اصلی‌ترین موضوعات این کتاب هستند.
ضرورت و دلیل اصلی طراحی و اجرای عملیات کربلای 5 چه بود؟
مسئولان سیاسی و نظامی ایران، سال 1365 را سال روشن شدن سرنوشت جنگ خوانده بودند. ایران امید داشت در این سال با اعمال فشار نظامی بیشتر بر حکومت بعث عراق، جنگ را به جایی برساند که این حکومت و حامیانش را در برابر خواسته‌های به‌حق خود تسلیم کند و حامیان صدام را وادار کند دست از حمایتش بردارند. یکی از اهداف مهم، تهدید بصره بود. از اوایل سال 1365 قوای نظامی هدفشان را بر این اصل قرار دادند. پس از حدود هشت ماه برنامه‌ریزی و تدارک برای اجرای یک عملیات سرنوشت‌ساز و تعیین‌کننده، عملیات کربلای 4، روز سوم دی‌ماه 1365 در منطقه جزیره مینو تا شلمچه آغاز و در پایان روز بعد متوقف شد. سرانجام تلخ و ناباورانه این عملیات و شرایط دشوار پس از آن، اجرای عملیاتی دیگر را ایجاب می‌کرد. بنابراین حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی؛ فرمانده عالی جنگ و محسن رضایی؛ فرمانده کل سپاه پاسداران، اجرای عملیات کربلای 5 را در دستور کار فوری نیروی زمینی سپاه پاسداران قرار دادند. فرمانده کل سپاه، منطقه شلمچه را برای اجرای این عملیات به فرمانده عالی جنگ، پیشنهاد کرد.
ابوالقاسم حبیبی
درباره روند اجرا و دلیل توقف عملیات توضیح دهید؟
طراحی عملیات کربلای 5، از پنجم دی‌ماه شروع شد. پس از حدود دو هفته طراحی و برنامه‌ریزی، کربلای 5، با حدود 210 هزار رزمنده سپاهی و بسیجی در قالب چهار قرارگاه عملیاتی، 19 دی‌ماه آغاز شد. بعد از دو هفته، خطوط مستحکم دفاعی عراق در شلمچه شکسته شد، اما این عملیات نه تنها نتوانست سرنوشت جنگ را به نفع ایران به پایان برساند، بلکه نتوانست حامیان دولت عراق را قانع کند که از حمایت صدام دست بکشند. بعد از دو هفته نبرد سخت و بی‌امان با ارتش بعث عراق و کاهش توان رزمی یگان‌های قرارگاه‌های عملیاتی نیروی زمینی سپاه پاسداران، عملیات کربلای 5 در روز سوم بهمن 1365 با استقرار رزمندگان سپاهی و بسیجی در مناطق شرق کانال ماهی و نهر جاسم و دو سرپل غرب آن‌ها متوقف و ادامه عملیات به پس از بازسازی و تجدید قوای یگان‌ها موکول شد. (عملیات تکمیلی کربلای 5، از یکم اسفندماه آغاز شد، اما باز هم رزمندگان ما نتوانستند به هدف اصلی عملیات کربلای 5 که رسیدن به کانال زوجی بود، دست یابند.)
عملیات آبی خاکی کربلای 5، دشوارترین و پراضطراب‌ترین عملیات قوای نظامی ایران در جنگ بود که با وجود تلفات و خسارات فراوان برای طرفین، موجب در هم شکستن بخشی از مستحکم‌ترین و پیچیده‌ترین خطوط دفاعی ارتش عراق در منطقه شلمچه شد و رزمندگان ایرانی از نوار مرزی شلمچه حدود 7 کیلومتر در عمق به سمت بصره پیش رفتند و با تصرف منطقه‌ای به وسعت 75 کیلومترمربع در خاک عراق، در موقعیتی مناسب‌تر از گذشته برای تهدید این شهر قرار گرفتند.
در این عملیات، علاوه بر تصرف شلمچه و سه جزیره اروندرود (بوارین، ام‌الطویل و ماهی یا فیاض)، 80 فروند هواپیما، 7 بالگرد، 700 تانک و نفربر، 250 توپ صحرایی و ضدهوایی و 1500 خودروی نظامی و تعداد بسیاری از انواع سلاح‌های نیمه‌سنگین و دستگاه‌های مهندسی ارتش عراق منهدم شد و حدود 220 تانک و نفربر، 85 توپ صحرایی و ضدهوایی و 500 خودرو به همراه هزاران قبضه سلاح سبک و مهمات عراقی‌ها، سالم به غنیمت رزمندگان ایرانی درآمد. در مجموع 81 تیپ و گردان مستقل ارتش عراق به‌طور کامل متلاشی شدند و به 34 تیپ و گردان مستقل عراق نیز به میزان 50 درصد آسیب وارد آمد. از حدود 210 هزار رزمنده بسیجی و سپاهی شرکت‌کننده در عملیات کربلای 5، هفت هزار و 651 تن ازجمله حسین خرازی؛ فرمانده لشکر 14 امام حسین (ع) و اسماعیل دقایقی؛ فرمانده لشکر 9 بدر به شهادت رسیدند، سه هزار و 529 تن مفقود‌الاثر و 53 هزار و 299 تن مجروح شدند.
.jpg)
اجرای این عملیات، چه بازتاب خبری در رسانه‌های دنیا داشت؟
آغاز گسترده‌ترین عملیات نظامی ایران در منطقه شرق بصره و احتمال سقوط دومین شهر بزرگ عراق، بازتاب وسیعی در رسانه‌های خبری داشت و با واکنش‌های مختلفی در سطح محافل سیاسی و نظامی جهان روبه‌رو شد. در یکی از نخستین واکنش‌ها، شبکه تلویزیونی ای‌بی‌سی آمریکا اعلام کرد که مقامات وزارت دفاع آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که ایران شانس خود را برای حصول پیروزی در جنگ 6 ساله با عراق از دست داده است. مقامات آمریکایی بر این عقیده‌اند که تهاجم ماه دسامبر ایران علیه عراق (کربلای 4)، حداکثر توانایی ایران بود.
به‌رغم ارزیابی و ادعاهای بعدی منابع آمریکایی، به‌تدریج حجم بی‌سابقه‌ای از گزارش‌های خبری و تفسیری درباره اهداف و نتایج عملیات کربلای 5 انتشار پیدا کرد که احتمال سقوط بصره و تأثیرات پیش‌بینی‌ناپذیر آن بر روند جنگ، محور ثابت این گزارش‌ها بود. در یکی از این بازتاب‌ها، رادیو بی‌بی‌سی در بیستم دی‌ماه به نقل از تحلیل‌گران نظامی گفت که سقوط بصره می‌تواند نقشه نظامی و سیاسیِ نه تنها عراق، بلکه کشورهای حوزه خلیج‌فارس را نیز عوض کند.
یکی از مهم ترین وقایعی که همزمان با عملیات کربلای 5 رخ داد، آغاز دور دیگری از «جنگ شهرها» بود. در این دوره چه شهرهایی مورد حمله قرار گرفتند و این حملات چه خسارت‌ها و تبعاتی به همراه داشت؟
آغاز عملیات کربلای 5، با سومین مرحله از حملات علیه مناطق مسکونی و اهداف غیرنظامی دو طرف موسوم به «جنگ‌ها شهرها» همزمان شد. طی این مرحله که به مدت 42 روز ادامه داشت، 66 شهر و بخش کشور، هدف بمباران و حملات موشکی عراق قرار گرفت. در فاصله 19 دی تا 3 بهمن 1365، بالغ بر 165 حمله هوایی و موشکی در بیش از 30 شهر و منطقه روستایی کشور صورت گرفت. این تعداد، بدون احتساب صدها مورد نقض حریم هوایی شهرها و مراکز غیرنظامی و ده‌ها حمله تخریبی جنگنده‌های عراقی علیه پل‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن و تأسیسات نفت و گاز کشور بود. در مقابل نیز ایران، 6 بار بغداد را مورد حمله موشکی قرار داد و مراکز اقتصادی و نظامیِ تعدادی از شهرهای عراق ازجمله بصره، العماره، خانقین، اربیل، ابوالخصیب، دیاله، سعیدیه و مقدادیه را هدف موشک‌های میان‌برد و حملات هوایی و توپخانه‌ای قرار داد.
از میان شهرها و مناطق مورد حمله عراق، اصفهان 22 بار، دزفول 19 بار، ایلام و قم و تبریز هریک 12 بار هدف بیشترین حملات هوایی و موشکی قرار گرفتند. حملات پردامنه عراق در این مقطع، بیش از 2050 شهید و 7900 مجروح بر شهید و جای گذاشت. در اولین روز از این حملات در تاریخ 19 دی‌ماه، شهر سوسنگرد هدف پنج فروند هواپیمای عراقی قرار گرفت که بر اثر آن، 170 نفر از هموطنان شهید و بیش از 400 نفر مجروح شدند.
نظر شما