خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- کوثر سامانی: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب گنجینه‌ای ارزشمند ازنقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس را در خود جای داده است، بیش از 17 هزار سند معتبر از سال 1340 توسط مرحوم عباس سحاب و فرزند ایشان محمدرضا سحاب جمع‌آوری و در این مؤسسه نگهداری می‌شود. حضور محمدرضا سحاب در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و در آستانه دهم اردیبهشت‌ماه، روز ملی خلیج‌فارس بهانه‌ای شد برای گفت‌وگو با این پیشکسوت حوزه خلیج‌فارس درباره وضعیت پژوهش در این زمینه.
  
وضعیت کتاب‌های حوزه خلیج‌فارس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از مشکلات حوزه نشر، کتابسازی است. فردی عیناً از برخی صفحات کتاب خلیج‌فارس من در کتاب خود استفاده کرده است. پیگیری این موضوع هم نتیجه‌ای نداشت و شخص نویسنده گفت من نمی‌دانستم این کتاب برای شما بوده است! بسیاری از اصطلاحات کتاب‌ این فرد اشتباه است. کتاب خلیج فارس ما به زبان انگلیسی بود و این فرد بسیاری از اسامی اشخاص را به اشتباه ترجمه کرده بود.

برای نمونه کتاب «نزهه القلوب» حمدالله مستوفی را نزهت آل کلاب ترجمه کرده است. گویا هیچ نظارتی هم روی مطالب کتاب نبوده و با تمام این اشتباهات کتاب به چاپ رسیده است. 30 صفحه از این کتاب مطالبی درباره خلیج‌فارس است که متن آن هیچ‌گونه انسجامی ندارد. متن فرانسوی آن را برای غلط‌گیری به زنده‌یاد طهمورث ساجدی دادم و او در این 30 صفحه حدود 80 غلط فاحش پیدا کرد.

منظورم این است که وقتی متنی از یک کتاب ترجمه می‌شود باید از سوی یک مترجم حرفه‌ای مورد بازبینی و ویرایش قرار گیرد. این متن به 10 زبان ترجمه شده است. به نظر من نیازی نبوده که یک کتاب درباره خلیج‌فارس به 10 زبان ترجمه شود، آن هم زبان‌هایی که فراگیر نیستند. به نظر می‌رسد قصد نویسنده صرفاً تهیه کتابی قطور بوده است. متأسفانه این کتاب سال گذشته در روز ملی خلیج‌فارس در بندرعباس رونمایی شد.

معتقدم وقتی کتابی با هزینه نهادهای دولتی به چاپ می‌رسد، باید بر روی مطالب آن هم نظارت شود. اگر این اتفاق نیفتد هر ساله شاهد انتشار کتاب‌های بی‌محتوای بیشتری خواهیم بود که بسیاری از آنها هم در زمره کتاب‌سازی‌ها قرار می‌گیرند.

چقدر پژوهش و تألیف کتاب می‌تواند در حل مساله خلیج‌فارس تأثیرگذار باشد؟
انجام پژوهش‌های معتبر در حوزه خلیج‌فارس و ارائه آنها در قالب کتاب ارزشمند است اما با توجه به اوضاع نامناسب بازار نشر دولت و نهادهای مربوطه باید از چنین آثاری حمایت مالی کنند. برای تألیف کتاب دو جلدی خلیج‌فارس به زبان انگلیسی پنج سال زمان صرف شد و تنها فایده‌ آن دریافت جایزه کتاب سال بود، در حالی‌که هدف اصلی ما توزیع این اثر در کشورهای مختلف جهان بود، اما این اتفاق نیفتاد. چند سال قبل در نمایشگاه کتاب فرانکفورت با رئیس شرکت هوبر در حال بازدید از غرفه‌ها بودیم. مسئول غرفه کتاب کویت از ما دعوت کرد که به غرفه آنها برویم. بعد از اینکه متوجه شد ما کارتوگراف هستیم دو کتاب درباره کویت به ما اهدا کرد. در زیر نقشه‌های خلیج‌فارس این کتاب نوشته شده بود: نام این خلیج، خلیج‌عربی است و کارتوگراف به اشتباه از عنوان خلیج‌فارس استفاده کرده است.

بعد از آن به غرفه ایران رفتیم که کتاب خلیج‌فارس انگلیسی مؤسسه سحاب را به نمایش گذاشته بود. قرار بود این کتاب از سوی وزارت امور خارجه رایگان توزیع شود. اما هنگامی‌که از مسئول غرفه خواستم یک نسخه از آن را به مهندس هوبر اهدا کند، مبلغ 200 یورو درخواست کرد. آثاری از این دست که از اعتبار تاریخی خلیج‌فارس با ارائه اسناد معتبر و موثق تاریخی دفاع می‌کند باید رایگان در میان مراکز خبری، دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و مؤسسات پژوهشی کشورهای مختلف توزیع شود. هدف ما جلوه دادن یک واقعیت است اما حاضر نیستیم برای آن هزینه کنیم. در حالی‌که کشورهای عربی هزینه‌های فراوانی برای اینکه باطلی را حق جلوه دهند، صرف می‌کنند. در کل اگر می‌خواهیم مشکل خلیج‌فارس حل و فصل شود باید همت و تلاش بسیار کرد.

یک اطلس جامع با همکاری بین‌المللی تدوین و گردآوری شده است. بخش ایران این اطلس را مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب آماده کرده است. این اطلس به 21 زبان در سراسر دنیا چاپ شده و شرط کرده‌ایم که در تمام این 21 زبان نام خلیج‌فارس به‌کار رود. متأسفانه برای ترخیص این اطلس از گمرک هم دچار مشکل شده‌ایم.
 
پدر بزرگوار شما در حوزه خلیج‌فارس کارهای ارزشمندی انجام داده بودند، کمی درباره آن برایمان بگویید.
مرحوم پدرم از سال 40 شروع به جمع‌آوری نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس از سراسر دنیا کرده بود و در سال 1345 اولین نمایشگاه نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس را در تهران برگزار کرد. خوشبختانه این نمایشگاه با استقبال بسیار خوبی مواجه شد. بعد از آن مجموع این نقشه‌ها را در کتابی با عنوان اطلس خلیج‌فارس به دو زبان فارسی و انگلیسی گردآوری و منتشر کرد. بسیاری از کتابسازی‌های خلیج‌فارس اطلاعات خود را از این اطلس استخراج کرده‌اند. برای چاپ این اطلس هم هیچ کمکی از جانب دولت به پدرم نشد و با فروش فرش زیرپای خود آن را به چاپ رساند.

اطلس دیگری را هم در سال 64 برای وزارت امور خارجه گردآوری کرد که دکتر علی‌اکبر ولایتی وزیر امورخارجه وقت یک‌هزار جلد از آن را خریداری کرد. این کارها خوب است اما به قول معروف با یک گل بهار نمی‌شود. حمایت از پژوهش‌های معتبر در حوزه خلیج‌فارس باید مستمر باشد.

چه پیشنهاد و راهکاری برای فیصله بخشیدن به مساله خلیج‌فارس دارید؟
از دیدگاه من مساله خلیج‌فارس با برگزاری همایش و بزرگداشت در ایران حل نمی‌شود. باید این قبیل فعالیت‌ها در زمینه خلیج‌فارس را به خارج از ایران ببریم. من این امکان را دارم که همایش‌هایی را با محوریت خلیج‌فارس در دانشگاه‌های اروپایی برگزار کنم. پیشینه خلیج‌فارس و اسنادی که نام آن را تأیید می‌کنند باید در کشورهای خارجی مطرح و به نمایش درآیند. در مؤسسه سحاب بیش از 16 هزار و پانصد سند درباره خلیج‌فارس نگهداری می‌شود. تعدادی از این اسناد را می‌توان برای نمونه به این همایش‌های خارجی فرستاد و از پژوهشگران خارجی دعوت کرد تا درباره خلیج‌فارس سخنرانی کنند. چند سال قبل به مسئولان غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت پیشنهاد دادم که نشستی را به موضوع خلیج‌فارس اختصاص دهند.  به آنها این اطمینان را دادم که سخنرانان این نشست را از کشورهای اروپایی دعوت می‌کنم. از این پیشنهاد استقبال شد اما وقتی پای هزینه حضور این استادان اروپایی در فرانکفورت به بهانه سخنرانی در نشست خلیج‌فارس به میان آمد، آن را رد کردند.

هر سال در بندرعباس همایشی به مناسبت روز خلیج‌فارس برگزار و هزینه‌های زیادی هم برای آن صرف می‌شود، اما در عمل نتیجه‌ای به دنبال ندارد. در ایران نام خلیج‌فارس متداول و رایج است، این هزینه‌ها برای جاانداختن نام خلیج‌فارس باید در کشورهای دیگر صرف شود. چند سال قبل سلطان بن محمد القاسمی، شیخ شارجه یک میلیون دلار به دانشگاه مک ماستر کمک مالی کرد تا نمایشگاهی به مدت یک هفته و کنفرانسی یک روزه برای خلیج عربی در این دانشگاه برگزار کند. دانشگاه پذیرفت که نمایشگاه و کنفراسی با عنوان خلیج و نه خلیج عربی برگزار کند. به هرحال کمک مالی شیخ شارجه قابل توجه بود. برای سخنرانی کنفرانس فردی به نام اسلات را از هلند دعوت کرده بودند.

دخترم آن زمان در دانشگاه مک ماستر مشغول به تحصیل بود و خبر این نمایشگاه و کنفرانس را او به من داد. از او خواستم به همراه تعدادی از هم‌کلاسی‌های خود به نمایشگاه بروند و از نقشه‌ها بازدید کنند. گویا 130 نقشه نام خلیج‌فارس و فقط 6 نقشه نمایشگاه نام خلیج عربی به کار برده بود. این نقشه‌ها هم حاصل یک اشتباه فردی بوده که بعدها اصلاح شده است. شیخ شارجه که به زبان فارسی مسلط بوده و لباس عربی هم بر تن نداشته پشت میکروفون می‌رود و در پاسخ به سوالات دختر من و همکلاسی‌هایش می‌گوید من که ایرانی هستم شما هم ایرانی هستید، زمانی می‌گفتیم خلیج‌فارس، مدتی هم بگوییم خلیج عربی، ایرادی ندارد! یعنی موضوع به این مهمی را این‌چنین ساده مطرح می‌کند.

با توجه به اهمیت موضوع خلیج‌فارس باید به محض اینکه چنین صحبت‌هایی مطرح شد با جدیت جلوی آن را گرفت و اجازه انتشار آن را نداد. اتحادیه عرب اختلافاتی با ما دارد اما باید با ارائه اسناد تاریخی فراوان خود موضوع خلیج‌فارس را با آن حل و فصل کنیم. تمام دانشمندان کشورهای عربی اذعان به نام خلیج‌فارس دارند اما سران آنها اجازه استفاده از این عنوان (خلیج‌فارس) را به آنها نمی‌دهند.

سرهنگ عبدالکریم قاسم در سال 1337 اولین فردی بود که رسما از نام جعلی خلیج‌عربی استفاده کرد. البته قبل از او هم انگلیسی‌ها در برخی کتاب‌های خود این نام منحوس را به‌کار برده بودند. معتقدم مساله خلیج‌فارس حل شدنی است حالا یا از طریق مذاکره با اتحادیه عرب و یا با ارائه اسناد خود به مجامع بین‌المللی.