خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حمید بهشتی: کتابخانه‌ها به سبب اهمیت و کارکرد فرهنگی اجتماعی خود، همواره مورد توجه رسانه‌ها و اهالی فرهنگ بوده و هستند، اما پرداختن به کتابخانه و کتابخوانی در زندان، از موضوعاتی کمتر پرداخته‌شده‌ای است که به دلیل محدودیت‌های موجود، اطلاعات مختصری از آن در دست است.
آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل یک گفت‌و‌گوی کتبی با حجتالاسلاموالمسلمین رضا رستمی، معاون فرهنگی تربیتی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور است که سوالات ارسالی و پاسخ‌های دریافت شده ارائه می‌شود.
در کشور ما از چه زمانی کتابخانه به زندان‌ها ورود پیدا کرده آیا تاریخچه‌ای از این موضوع سراغ دارید؟
اهمیت امر کتاب و کتابخوانی در زندان‌ها به قدری‌است که در کوچک‌ترین زندان‌ها با کمترین امکانات و در دورافتاده‌ترین مناطق ایران اسلامی که بازداشتگاه و زندانی وجود دارد محلی برای کتابخانه هرچند محدود در نظر گرفته‌شده است، بنابراین از دیرباز و از زمان تأسیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، پس از انقلاب اسلامی توجه به امر کتابخوانی یکی از امور حائز اهمیت در فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی زندان‌ها بوده است.
با وجود این، آیا کتابخانه در زندان‌ها به کاربرد و جایگاه واقعی خود رسیده‌اند؟
با توجه به اوقات فراغت زندانیان، کتابخانه زندان‌ها از مراکز فعال و مورد‌توجه زندانیان است. تأمین کتب تازه منتشر‌شده و همکاری مداوم با ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی استان‌ها نیز گواه بر این مهم است که کتاب در زندان صرفاً وسیله‌ای برای گذران وقت نیست.
جایگاه کتاب در بین زندانیان با توجه به برگزاری مداوم مسابقات کتابخوانی و ورود کتب تازه منتشر شده به زندان‌ها حائز اهمیت است و روزبه‌روز به تعداد مراجعان به کتابخانه‌ها افزوده می‌شود.
آیا تمام زندان‌های فعال دارای کتابخانه هستند؟
در حال حاضر تعداد 256 کتابخانه در زندان‌های سراسر کشور فعال است و امروز زندانی بدون کتابخانه وجود ندارد. البته برخی از آنها دارای دو کتابخانه یا بیشتر هستند و درون بندها و اندرزگاه‌ها نیز کتابخانه‌های قفسه باز دایر شده است.
از میان 256 کتابخانه، 182 کتابخانه به‌عنوان کتابخانه عمومی تحت پوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی هستند و استان خراسان رضوی با بیشترین کتابخانه و استان بوشهر با کمترین کتابخانه درون زندان‌ها فعالیت دارند.
مقدار بودجه‌ای که برای تأمین منابع و تجهیزات کتابخانه‌های زندان‌ها در نظر گرفته می‌شود از کجا تامین می‌شود؟
بودجه تعیین‌شده برای تأمین منابع و تجهیزات کتابخانه زندان‌ها از منابع اعتباری و هزینه استان‌ها در حوزه فرهنگی و تربیتی است ولی با انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی، بخشی از منابع و کتاب‌های تازه نشر زندان‌ها تأمین شده است که به‌صورت سهمیه و حواله کتاب به استان‌ها تزریق می‌شود.
با توجه به حضور افراد بی‌سواد، کم‌سواد و حتی افرادی با تحصیلات عالی، نحوه انتخاب کتاب برای زندانیان چگونه است؟ آیا ملاحظات خاصی در این موضوع وجود دارد. مثلاً برای زندانیان آسیب‌های اجتماعی همان کتاب‌هایی تهیه می‌شود که برای زندانیان سیاسی در نظر گرفته می‌شود؟
اکثر کتابخانه زندان‌های استان، مطابق تفاهم‌نامه فی‌مابین سازمان زندان‌ها و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تحت پوشش این نهاد هستند و به‌صورت کتابخانه عمومی همچون دیگر کتابخانه‌های عمومی سطح شهر از سهمیه کتاب این نهاد به‌صورت ماهانه بهره‌مند می‌شوند.
همچنین مطابق تفاهم‌نامه منعقدشده میان سازمان زندان‌ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هرساله به نسبت تعداد زندان‌های یک استان، مبلغی را برای استان در نظر می‌گیرند. بر همین اساس، استان به انبار کتاب وزارت ارشاد مراجعه می‌کند و مطابق مبلغ در نظر گرفته‌شده، سهمیه خود را دریافت می‌کند. همچنین از طریق منابع مالی در اختیار اداره کل زندان‌های سراسر کشور، در مناسبت‌های مختلف و مسابقات کتابخوانی، کتب موردنیاز خریداری می‌شود و در بعضی استان‌ها نیز با همکاری که اداره کل زندان‌ها با انتشاراتی‌ها، دفاتر علما و مراجع دارند کتب کتابخانه زندان‌ها تأمین می‌شود.
بیشترین حوزه‌های موضوعی کتاب‌ها در زندان‌های کشور به کتب مذهبی، ادعیه، رمان، داستان، شعر، سرگذشت‌نامه‌ها، تاریخ، نمایشنامه و فیلمنامه مربوط می‌شود.
آیا آمار روشنی از میزان مراجعه یا زندانیان عضو کتابخانه وجود دارد؟
بر اساس آمار شش ماهه نخست سال 1394 حدود 45 درصد از زندانیان عضو کتابخانه زندان‌ها هستند.
آیا درخواست خود زندانی‌ها در تأمین منابع کتابخانه‌ها تأثیر دارد؟ زندانیان جرائم مختلف بیشتر خواستار چه کتاب‌هایی هستند؟
چنانچه درخواستی از سوی زندانیان مبنی بر تأمین منابع کتابخانه‌ای زندان‌ها باشد، باید پس از مراحل قانونی مکاتبه با رئیس زندان و موافقت رئیس، کتب اهدایی او تحویل مجموعه زندان شود. پس از طی فرایند ارزیابی و بررسی توسط مسئولان زندان، در صورت صلاحدید کتب اهدایی وارد مجموعه کتابخانه زندان‌ها می‌شود.
زندانیان بسته به نوع جرم ارتکابی و سلایق فردی، مراجعات متعددی به کتابخانه زندان‌ها دارند اما مشاهده شده زندانیان با جرائم سنگین بیشتر برای دریافت کتب قانونی مراجعه می‌کنند تا بتوانند راهکارهای اخذ عفو را بیابند. با این حال، بیشترین مراجعات برای دریافت کتاب مربوط به رمان، داستان، شعر، سرگذشت بزرگان، تاریخی، دینی و مذهبی و تفاسیر قرآنی است.
از نکات قابل‌توجه در مراجعه زندانیان به کتابخانه زندان‌ها طبق گزارش‌های ارسالی از استان‌ها، مراجعه بیش‌ازحد زندانیان برای دریافت کتاب ارزشمند «دا» و کتب مشابه در موضوع دفاع مقدس بوده است که با توجه به استقبال فراوانی که از این کتب شده است و تعدادی که در کتابخانه موجود بوده است، گاهی به صورت نوبتی و زمان بندی شده این کتاب تحویل علاقه‌مندان می‌شود.
با توجه به اینکه امسال یکی از کارمندان زندان مرکزی استان همدان به عنوان کتابدار نمونه کشوری تجلیل شد، آیا کارمندان زندان‌ها که در کتابخانه‌ها مشغول کار هستند از آموزش‌های کتابداری برخوردار هستند؟
بر اساس تفاهم‌نامه منعقده با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کارشناسان فرهنگی و امور کتاب زندان‌ها باید در دوره‌های آموزشی کتابداری که توسط ادارات کل کتابخانه‌های عمومی استان‌ها برگزار می‌شود شرکت کنند و اصول و فنون کتابداری را یاد بگیرند.
برخی استان‌ها نیز موفق به جذب کارشناسان کتابداری در مجموعه زندان‌ها شده‌اند که این مساله، سبب رونق امور کتابداری در زندان‌ها شده است. استان همدان نمونه‌ای از این استان‌های موفق در حوزه کتاب و کتابداری است.
چه برنامه‌ها، طرح‌ها و خدمات ویژه‌ای در کتابخانه زندانیان اجرا می‌شود؟
مسابقات کتابخوانی، نمایشگاه‌های کتاب، توزیع کتاب‌های تازه نشر و کتاب‌های صوتی از جمله برنامه‌های به اجرا درآمده در زندان‌ها هستند.
زندانیان کتابخوان در زندان‌ها از چه امتیازاتی برخوردارند؟
بر اساس آئین‌نامه بهره‌مندی از امتیازات مرخصی زندانیان، زندانیان فعال در حوزه کتاب و کتابداری با تائید مسئول فرهنگی و رئیس زندان از امتیازات فرهنگی در مرخصی بهره‌مند می‌شوند. جوایز نفرات برتر مسابقات کتابخوانی نیز با حضور مسئولان در مناسبت‌های خاص نظیر اعیاد و مراسم ملی و مذهبی اهدای می‌شود.
آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل یک گفت‌و‌گوی کتبی با حجتالاسلاموالمسلمین رضا رستمی، معاون فرهنگی تربیتی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور است که سوالات ارسالی و پاسخ‌های دریافت شده ارائه می‌شود.
در کشور ما از چه زمانی کتابخانه به زندان‌ها ورود پیدا کرده آیا تاریخچه‌ای از این موضوع سراغ دارید؟
اهمیت امر کتاب و کتابخوانی در زندان‌ها به قدری‌است که در کوچک‌ترین زندان‌ها با کمترین امکانات و در دورافتاده‌ترین مناطق ایران اسلامی که بازداشتگاه و زندانی وجود دارد محلی برای کتابخانه هرچند محدود در نظر گرفته‌شده است، بنابراین از دیرباز و از زمان تأسیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، پس از انقلاب اسلامی توجه به امر کتابخوانی یکی از امور حائز اهمیت در فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی زندان‌ها بوده است.
با وجود این، آیا کتابخانه در زندان‌ها به کاربرد و جایگاه واقعی خود رسیده‌اند؟
با توجه به اوقات فراغت زندانیان، کتابخانه زندان‌ها از مراکز فعال و مورد‌توجه زندانیان است. تأمین کتب تازه منتشر‌شده و همکاری مداوم با ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی استان‌ها نیز گواه بر این مهم است که کتاب در زندان صرفاً وسیله‌ای برای گذران وقت نیست.
جایگاه کتاب در بین زندانیان با توجه به برگزاری مداوم مسابقات کتابخوانی و ورود کتب تازه منتشر شده به زندان‌ها حائز اهمیت است و روزبه‌روز به تعداد مراجعان به کتابخانه‌ها افزوده می‌شود.
آیا تمام زندان‌های فعال دارای کتابخانه هستند؟
در حال حاضر تعداد 256 کتابخانه در زندان‌های سراسر کشور فعال است و امروز زندانی بدون کتابخانه وجود ندارد. البته برخی از آنها دارای دو کتابخانه یا بیشتر هستند و درون بندها و اندرزگاه‌ها نیز کتابخانه‌های قفسه باز دایر شده است.
از میان 256 کتابخانه، 182 کتابخانه به‌عنوان کتابخانه عمومی تحت پوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی هستند و استان خراسان رضوی با بیشترین کتابخانه و استان بوشهر با کمترین کتابخانه درون زندان‌ها فعالیت دارند.
مقدار بودجه‌ای که برای تأمین منابع و تجهیزات کتابخانه‌های زندان‌ها در نظر گرفته می‌شود از کجا تامین می‌شود؟
بودجه تعیین‌شده برای تأمین منابع و تجهیزات کتابخانه زندان‌ها از منابع اعتباری و هزینه استان‌ها در حوزه فرهنگی و تربیتی است ولی با انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی، بخشی از منابع و کتاب‌های تازه نشر زندان‌ها تأمین شده است که به‌صورت سهمیه و حواله کتاب به استان‌ها تزریق می‌شود.
با توجه به حضور افراد بی‌سواد، کم‌سواد و حتی افرادی با تحصیلات عالی، نحوه انتخاب کتاب برای زندانیان چگونه است؟ آیا ملاحظات خاصی در این موضوع وجود دارد. مثلاً برای زندانیان آسیب‌های اجتماعی همان کتاب‌هایی تهیه می‌شود که برای زندانیان سیاسی در نظر گرفته می‌شود؟
اکثر کتابخانه زندان‌های استان، مطابق تفاهم‌نامه فی‌مابین سازمان زندان‌ها و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تحت پوشش این نهاد هستند و به‌صورت کتابخانه عمومی همچون دیگر کتابخانه‌های عمومی سطح شهر از سهمیه کتاب این نهاد به‌صورت ماهانه بهره‌مند می‌شوند.
همچنین مطابق تفاهم‌نامه منعقدشده میان سازمان زندان‌ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هرساله به نسبت تعداد زندان‌های یک استان، مبلغی را برای استان در نظر می‌گیرند. بر همین اساس، استان به انبار کتاب وزارت ارشاد مراجعه می‌کند و مطابق مبلغ در نظر گرفته‌شده، سهمیه خود را دریافت می‌کند. همچنین از طریق منابع مالی در اختیار اداره کل زندان‌های سراسر کشور، در مناسبت‌های مختلف و مسابقات کتابخوانی، کتب موردنیاز خریداری می‌شود و در بعضی استان‌ها نیز با همکاری که اداره کل زندان‌ها با انتشاراتی‌ها، دفاتر علما و مراجع دارند کتب کتابخانه زندان‌ها تأمین می‌شود.
بیشترین حوزه‌های موضوعی کتاب‌ها در زندان‌های کشور به کتب مذهبی، ادعیه، رمان، داستان، شعر، سرگذشت‌نامه‌ها، تاریخ، نمایشنامه و فیلمنامه مربوط می‌شود.
آیا آمار روشنی از میزان مراجعه یا زندانیان عضو کتابخانه وجود دارد؟
بر اساس آمار شش ماهه نخست سال 1394 حدود 45 درصد از زندانیان عضو کتابخانه زندان‌ها هستند.
آیا درخواست خود زندانی‌ها در تأمین منابع کتابخانه‌ها تأثیر دارد؟ زندانیان جرائم مختلف بیشتر خواستار چه کتاب‌هایی هستند؟
چنانچه درخواستی از سوی زندانیان مبنی بر تأمین منابع کتابخانه‌ای زندان‌ها باشد، باید پس از مراحل قانونی مکاتبه با رئیس زندان و موافقت رئیس، کتب اهدایی او تحویل مجموعه زندان شود. پس از طی فرایند ارزیابی و بررسی توسط مسئولان زندان، در صورت صلاحدید کتب اهدایی وارد مجموعه کتابخانه زندان‌ها می‌شود.
زندانیان بسته به نوع جرم ارتکابی و سلایق فردی، مراجعات متعددی به کتابخانه زندان‌ها دارند اما مشاهده شده زندانیان با جرائم سنگین بیشتر برای دریافت کتب قانونی مراجعه می‌کنند تا بتوانند راهکارهای اخذ عفو را بیابند. با این حال، بیشترین مراجعات برای دریافت کتاب مربوط به رمان، داستان، شعر، سرگذشت بزرگان، تاریخی، دینی و مذهبی و تفاسیر قرآنی است.
از نکات قابل‌توجه در مراجعه زندانیان به کتابخانه زندان‌ها طبق گزارش‌های ارسالی از استان‌ها، مراجعه بیش‌ازحد زندانیان برای دریافت کتاب ارزشمند «دا» و کتب مشابه در موضوع دفاع مقدس بوده است که با توجه به استقبال فراوانی که از این کتب شده است و تعدادی که در کتابخانه موجود بوده است، گاهی به صورت نوبتی و زمان بندی شده این کتاب تحویل علاقه‌مندان می‌شود.
با توجه به اینکه امسال یکی از کارمندان زندان مرکزی استان همدان به عنوان کتابدار نمونه کشوری تجلیل شد، آیا کارمندان زندان‌ها که در کتابخانه‌ها مشغول کار هستند از آموزش‌های کتابداری برخوردار هستند؟
بر اساس تفاهم‌نامه منعقده با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کارشناسان فرهنگی و امور کتاب زندان‌ها باید در دوره‌های آموزشی کتابداری که توسط ادارات کل کتابخانه‌های عمومی استان‌ها برگزار می‌شود شرکت کنند و اصول و فنون کتابداری را یاد بگیرند.
برخی استان‌ها نیز موفق به جذب کارشناسان کتابداری در مجموعه زندان‌ها شده‌اند که این مساله، سبب رونق امور کتابداری در زندان‌ها شده است. استان همدان نمونه‌ای از این استان‌های موفق در حوزه کتاب و کتابداری است.
چه برنامه‌ها، طرح‌ها و خدمات ویژه‌ای در کتابخانه زندانیان اجرا می‌شود؟
مسابقات کتابخوانی، نمایشگاه‌های کتاب، توزیع کتاب‌های تازه نشر و کتاب‌های صوتی از جمله برنامه‌های به اجرا درآمده در زندان‌ها هستند.
زندانیان کتابخوان در زندان‌ها از چه امتیازاتی برخوردارند؟
بر اساس آئین‌نامه بهره‌مندی از امتیازات مرخصی زندانیان، زندانیان فعال در حوزه کتاب و کتابداری با تائید مسئول فرهنگی و رئیس زندان از امتیازات فرهنگی در مرخصی بهره‌مند می‌شوند. جوایز نفرات برتر مسابقات کتابخوانی نیز با حضور مسئولان در مناسبت‌های خاص نظیر اعیاد و مراسم ملی و مذهبی اهدای می‌شود.
نظر شما