به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کامران پارسی‌نژاد از نویسندگان و پژوهشگران ادبی است که کارنامه موفقی در حوزه ادبیات دفاع مقدس داشته است. دریافت مقام دوم در بخش پژوهش ادبي دهمين دوره انتخاب بهترين كتاب سال دفاع مقدس برای كتاب «جنگي داشتيم، داستاني داشتيم» و قدردانی در دانشگاه شهيد بهشتي دانشكده ادبيات دليل خدمات فرهنگي و ادبي در حوزه ادبيات داستاني دفاع مقدس دو نمونه از جوایز او در این حوزه است.

پارسی‌نژاد همچنین در سال‌های متعددی داور جایزه کتاب سال دفاع مقدس بوده است و تجربه داوری در بخش داستان پاسداران اهل قلم در سال 85، داوری جشنواره بهترین کتاب سال دفاع مقدس در بخش پژوهش ادبی در سال 1386، داوری جشنواره پژوهش برتر بنیاد شهید در سال 1386، داوری جشنواره یوسف بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس در سال 1386، داوری ربع قرن کتاب سال دفاع مقدس در بخش داستان در سال 1388، داوری کنگره طنین ایثار در بخش داستان و خاطره در سال 1388، داوری ربع قرن کتاب سال دفاع مقدس در بخش پژوهش ادبی در سال 1388، داوری در گروه ادبیات داستانی شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس را در کارنامه خود دارد. با این پژوهشگر درباره کتابسازی در حوزه کتاب‌های دفاع مقدس گفت‌وگو کرده‌ایم.

آقای پارسی‌نژاد چه تعریفی از مساله کتابسازی دارید؟
«کتابسازی» واژه نا‌مناسبی است که در ایران برای کتابی متداول شده است که بدون پشتوانه کافی تالیف می‌شوند. منظور این است که فرد مولف بدون این که پشتوانه تحقیقی و پژوهشی کافی برای تدوین یک اثر داشته باشد به انبوه‌سازی کتاب روی می‌آورد و کتاب‌های زیادی را در مدت کوتاهی نوشته و منتشر می‌کند. این در حالی است که گاهی برای نوشتن یک اثر نیاز است که مطالعه و پژوهش طولانی مدتی صورت گیرد و برای مثال، در حوزه ادبیات داستانی سوژه‌های نابی انتخاب و آثار بدیعی نوشته شود. این اتفاق از نظر ساختاری و محتوایی نمی‌افتد و انبوهی از آثار تولید می‌شود که به آن کتابسازی می‌گویند.

پس شما چه واژه‌ای را به عنوان جایگزین «کتابسازی» پیشنهاد می‌کنید؟
کتاب ساختن به معنی تولید اثر، کلمه مناسبی است زیرا اثری تولید می‌شود و از آن مفهوم بدی برداشت نمی‌شود. برای نامیدن «کتابسازی» به مفهوم سوء باید فکر کرد و واژه جایگزین مناسب‌تری برگزید.

آیا می‌توان به کتابسازی در حوزه دفاع مقدس با اغماض نگاه کرد یا این حوزه هم مستثنا نیست؟
در حوزه ادبیات دفاع مقدس شاهد فراز و فرود‌هایی در این زمینه بودیم. در ابتدای جنگ تحمیلی، همان‌طور که همه می‌دانند، سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی برای پشتیبانی فکری و ایدئولوژیکی جنگ، به تولید آثار سطحی دست زدند که در آن زمان کاربردی بود و می‌توانست از نظر ایدئولوژی و فکری مخاطب را هدایت کند اما این کار به ادبیات دفاع مقدس آسیب زد. در واقع، تولیدکنندگان این آثار تنها به کاربردی بودن ادبیات در همان برهه اندیشیده بودند و شروع این ادبیات با خلق آثار ضعیف شکل گرفت. نمی‌توان گفت که نویسنده‌ای خاص درگیر چنین مساله‌ای شد. این نهاد‌ها و سازمان‌ها بودند که قلم عده‌ای از علاقه‌مندان به ادبیات را در این مسیر به کار می‌گرفتند. شمار معدودی از نویسندگان به چنین ورطه‌ای افتادند. اوضاع این نوع ادبیات پس از جنگ تغییر کرد و ما کمتر شاهد خلق آثار ادبی به این نحو بودیم.

یعنی شما معتقدید اکنون کتابسازی در حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس  کمتر از گذشته است؟
بله. نویسندگان رفته رفته، فراخور یک موضوع به خلق آثار دفاع مقدس پرداختند. البته این را هم در نظر بگیرید که گاهی در نتیجه طولانی شدن روند انتشار آثار یک نویسنده، چند کتاب او هم‌زمان به چاپ می‌رسد و مخاطبان گمان می‌کنند که او در مدت کوتاهی این کتاب‌ها را نوشته است. این نکته باید مورد توجه رسانه‌ها قرار گیرد تا با مفهوم سوء کتابسازی اشتباه گرفته نشود.

مساله دیگری که در حوزه ادبیات داستانی می‌تواند به شائبه کتابسازی دامن بزند، سوژه‌های تکراری در آثار متعدد داستانی است. در این باره چه دیدگاهی دارید؟
سوژه‌های تکراری، به طور کل گریبان‌گیر ادبیات داستانی ماست. نه فقط در حوزه ادبیات دفاع مقدس، بلکه در حوزه آزاد نیز شاهد این مساله هستیم. نویسندگان مطالعه چندانی در رشته‌های علوم انسانی ندارند. لازم است که نویسندگان حوزه دفاع مقدس به مباحث روانشناسی ورود پیدا کنند. اکنون داستان‌هایی که به جنبه روانشناختی جنگ پرداخته باشند، نداریم. همین‌طور درباره فلسفه جنگ. داستان‌هایی باید نوشته شوند که بتوانند فلسفه دینی و ذهنی حضور در جنگ تحمیلی را بازگو کنند. نویسندگان حوزه دفاع مقدس باید به علوم انسانی اشراف داشته باشند تا به تکرار سوژه و ایده نیفتند.

شما از داوران بخش ادبیات داستانی شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس بودید. نقش جشنواره‌ها را در معرفی آثار سطحی یا به قولی کتابسازی شده در حوزه دفاع مقدس چطور ارزیابی می‌کنید؟
جشنواره‌ها نقش مستقیمی در این زمینه دارند. همواره نقد‌هایی به جشنواره‌های ادبی داشته‌ام اما به این دلیل که در فرهنگ ما تکریم اهل قلم باب نیست، این جشنواره‌ها را مفید و سبب دلگرمی می‌دانم. از نظر اقتصادی هم برای نویسندگان برتر که معمولا به نسبت دیگر مشاغل ارج کمتری به آن‌ها داده می‌شود، عایدی خوبی دارد. آثاری که به عنوان کتاب‌های برتر یک جشنواره ادبی معرفی می‌شوند، بیشتر مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرند و به جامعه مخاطبان معرفی می‌شوند اما نباید برگزیدگان در همان‌جا رها شوند. کمترین اقدام در این زمینه برگزاری دوره‌های نویسندگی و راه‌اندازی سفرهای پر تجربه برای نویسندگان است. این اقدامات می‌تواند نویسنده را حمایت کند و ما شاهد آثار و نویسندگان شاخص در حوزه ادبیات دفاع مقدس باشیم.

در این دوره از داوری‌ها چه درصدی از آثار کتابسازی تشخیص داده شدند؟
من تعدادی نمی‌توانم بگویم اما باید بدانید که در ریزش‌های اولیه، داوران بر اساس تجربه خود، آثار سطح پایین را با نگاهی به متن، نثر پر از اشتباه و میزان تاثیرگذاری نثر، کنار می‌گذارند. اگر هم اثر ضعیفی به مرحله بعدی راه یابد، با دقت داوران حذف خواهد شد.

متولیان فرهنگی چگونه می‌توانند از رواج کتابسازی در این حوزه جلوگیری کنند؟
آن‌ها فقط در صورتی که بودجه داشته باشند می‌توانند از روند صحیح تولید کتاب حمایت کنند. در صورت نبود بودجه مناسب، برگزارکنندگان جشنواره‌ها، نمی‌توانند داوران مناسبی را جذب کنند و حق‌الزحمه آن‌ها را بپردازند. بنابراین آثاری به جامعه معرفی خواهند شد که شایستگی رتبه برتر جشنواره را ندارد. بودجه جشنواره‌های ادبی حوزه دفاع مقدس در ابتدا بسیار خوب بود اما متولیان نمی‌دانستند این بودجه را چگونه مصرف کنند اکنون که به آگاهی نسبی در این زمینه دست یافته‌اند، بودجه کاهش پیدا کرده است. متاسفانه برخی نهاد‌ها با وجود عظمت سازمانی، تولید فرهنگی چندانی ندارند. باید سیستم نظارتی در سطح بالاتر نهاد‌ها بر این مساله وجود داشته باشد تا بتوان بر اساس نخبه‌گرایی مسایل فرهنگی را مدیریت کرد. منظور من از نخبه‌گرایی، به کارگیری افراد کاربلد است. نویسندگان حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس نیازمند تقابل اندیشه‌ها، سفر و حتی گفت‌وگو با نویسندگان دیگر کشور‌ها هستند. این راهبردها می‌تواند از کتابسازی در این حوزه جلوگیری کند.

* در این باره بیشتر بخوانید:

نصرت‌الله محمود‌زاده: ورود حرفه‌ای به ساحت ادبیات دفاع مقدس در ساختار اداری نمی‌گنجد/ اغلب سفارشی‌نویسی‌ها به کتابسازی می‌انجامد

مجید مختاری: کتابسازی به دروغ‌پردازی در حوزه دفاع مقدس دامن می‌زند/ برخی از تاریخ شفاهی‌ها مصداق کتابسازی است

کورش علیانی: مقابله با کتابسازی‌های حوزه دفاع مقدس راهی جز مسیر حقوقی ندارد

جهانگیر خسروشاهی: ادبیات واقعی دفاع مقدس بدون عرق‌ریزی روح خلق نمی‌شود/ کتابسازها جاعلان فرهنگ‌اند